SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIN KORUNMASI FAALİYETLERİ KAPSAMINDA ÂŞIKLIK GELENEĞİNİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİNDE GÜNCEL ETKENLER

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 4, 720 - 732, 31.10.2022

Ergin Altunsabak

https://doi.org/10.20322/littera.1161439

Öz

Kültür; politika, ekonomi, teknoloji, sosyolojik hareketler gibi birçok faktörden doğrudan etkilenmektedir. Kültüre etki eden bu faktörler kültürel çeşitliliği sağlayabildiği gibi kültürel çeşitliliğin aleyhine de gelişebilmektedir. Son yıllarda nüfusun kırsaldan kente doğru yoğunlaşması, kitle iletişim araçlarına ayrılan zamanın artması daha bireysel bir yaşam şeklini önceleyerek, sosyal faaliyetlerle dinamikleşen kültürel unsurların ise kaybolmasına yol açmaktadır. Bu süreçte insanın doğasında var olan farklılıkları ifade eden somut olmayan kültürel mirasa yönelik koruma yaklaşımları ve farkındalık oluşturulmasının gerekliliği önem arz etmektedir.
Buradan hareketle çalışmada, köklü geleneklerden birisi olan âşıklık geleneğinin son dönemde içinde bulunduğu durum, aktarım süreci göz önünde bulundurularak tartışılmaktadır. Bu tartışmada geleneğin aktarımını güçleştiren temel sorunlar tespit edilerek nedenleri üzerinde durulmaktadır. Âşıklığın ve âşıklık geleneğinin sürdürülememesi sadece kırsaldan kentsel alana yönelişle değil, kentsel mekânların kendi içindeki dönüşümünden de kaynaklıdır. Geleneğin icra mekânlarının değişmesi, âşıklık geleneğine dair türlerin dönüşümü ile geleneğin icra edilmesi ve geleneğe dair ürünlerin de kaybolmasını kaçınılmaz kılmıştır.
Küresel ve popüler kültürün son yıllarda bu tür yerel kültürleri etkisi altında bıraktığı görüşüyle birlikte varılan sonuçlar, âşıklık geleneği gibi yerel kültürlerin korunması gerekliliğini de ortaya koymaktadır. Hem söz varlığının hem kültürel ifade çeşitliliğinin devam ettirilmesi için bu tür yerel geleneklerin önemi yadsınamaz düzeydedir. Yerel kültürlerin yaşatarak koruma politikası içerisinde evrensel insan hareketliliğinin hizmetine sunulabilmesi aynı zamanda geleneğe ve geleneğin icra ortamlarına katma değer kazandırabilir.

Anahtar Kelimeler

Âşıklık Geleneği, Somut Olmayan Kültürel Miras, Kuşaklararası Aktarım

Kaynakça

• Altunsabak, Ergin. (2013). Somut Olmayan Kültürel Mirasın Kuşaktan Kuşağa Aktarımı ve Gençlik; Kars İli Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Bars, Mehmet Emin. (2020). “Medya Merkezli Kahraman Dönüşümü: Alp/Alperenden Postmodern Delikanlılığa”. Millî Folklor. S. 128: 126-137.
• Boratav, Pertev Naili. “Doğu Anadolu’da Folklor Derlemeleri” Web: https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/43614/14197.pdf?sequence=1&isAllowed=y adresinden 12.04.2022 tarihinde alınmıştır.
• Çalış, Saunay. (2010). UNESCO ve İnsanlığın Sözlü Ve Somut Olmayan Mirası Başyapıtları ve Kültür Politikalarına Etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çevik, Mehmet. (2015). “Televizyon dizileri halk hikâyelerinin modern şekli midir?”. Millî Folklor, 2015, Yıl 27, Sayı 106, s. 34-46.
• Ekici, Metin. ve Fedakar, Pınar. (2014). “Gelenek, Aktarma, Dönüşüm Ve Kültür Endüstrisi Bağlamında Nazar ve Nazar Boncuğu”. Millî Folklor. (101), 40-50.
• Erkal, Hasan. (2010). UNESCO Yaşayan İnsan Hazineleri Ulusal Sistemlerinin Somut Olmayan Kültürel Mirasın Yaşatılmasına ve Gelecek Kuşaklara Aktarılmasına Etkisi Üzerine Bir İnceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gürçayır Teke, Selcan. (2013). "Geleneksel Tarzlar, Modern Modeller: Resmî, Resmî Olmayan Eğitim ve Somut Olmayan Kültürel Miras". Millî Folklor 100, 31-39. İnternet: (2003). Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi. Web: http://www.unesco.org.tr/Pages/181/177 adresinden 04.04.2022 tarihinde alınmıştır.
• İnternet: (1983). Dünya Doğal ve Kültürel Mirasın Korunmasına Dair Sözleşme. Web: https://www.unesco.org.tr/Pages/161/177 adresinden 08.04.2022 tarihinde alınmıştır.
• İnternet: (1989). Folklorun ve Geleneksel Kültürün Korunması Tavsiye Kararı. Web: http://www.unesco.org.tr/Pages/182/176 adresinden 15.05.2022 tarihinde alınmıştır.
• İnternet: (1993). Yaşayan İnsan Hazineleri” Ulusal Sistemlerinin Kurulmasına İlişkin Kılavuz İlkeler. Web: https://www.unesco.org.tr/Pages/183/19 adresinden 08.04.2022 tarihinde alınmıştır.
• İnternet: (2001). İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Mirası Başyapıtları İlânı. Web: https://www.unesco.org.tr/Pages/323/19 adresinden 10.04.2022 tarihinde alınmıştır.
• Oğuz, M. Öcal. (2007a). “UNESCO, Kültür ve Türkiye”. Millî Folklor, s. 73, s. 5-11.
• Oğuz, M. Öcal. (2007b). Folklor ve Kültürel mekân. Millî Folklor, (19), (76), 30-32.
• Oğuz, M. Öcal. (2013). Somut olmayan kültürel miras nedir?. 2. Baskı, Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Taşlıova, Mete. (2008). “Baba-Oğul Âşıklar: Âşıklık Geleneğinde Yeni Bir Model”. Türkbilig, (15), 94-109.