KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE SEVGİLİNİN GÜZELLİK UNSURLARININ KANLA İLİŞKİLENDİRİLMESİ

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 4, 664 - 686, 23.10.2023

Hilal Nayir Ekinci , Sümeyye Bilen

https://doi.org/10.20322/littera.1343729

Öz

Damarların içinde dolaşan kırmızı renkli sıvı, insan için hayati önem taşımaktadır, bu nedenle insanlar, zaman içerisinde hayatın pek çok farklı alanında kana çeşitli anlamlar yüklemişlerdir. Kanın sağaltıcı, koruyucu ve arındırıcı özellikleri vardır. Bu özelliklerine binaen güç ve canlılık verici, kötülüklerden arındırıcı olduğuna inanılmıştır. Kana verilen önem ve birtakım inançlar ışığında ortaya çıkan anlamlar, klasik Türk şiirinde de yer edinmiştir. Dinî inançlar ve halk kültüründe kana atfedilen anlamlar, kan ile ilgili deyimler ve tabirler klasik Türk şairlerinin şiirlerinde karşımıza çıkar. Klasik Türk şiirinde sevgilinin kanla ilgisi “hûn, dem, kan” kelimeleri ile farklı teşbih ve mecazlarla ifade edilir. Kan ve sevgili çeşitli unsurlar vasıtasıyla birbiriyle ilişkilendirilir.
Metin merkezli bu çalışmada 15 ve 16. yüzyıl klasik Türk şiirinden seçilen örnek beyitlerde sevgilinin güzellik unsurları ile kan arasındaki ilişki inançlarda, halk kültüründe, dönemin gelenek ve görenek anlayışında kanın güzellik unsurlarına yansıyan kısımlarında araştırılmıştır. Çalışmada, klasik Türk şiirinde sevgilinin güzellik unsurları çerçevesinde kan ve kanla aynı anlama gelen kelimeler, teşbih, mecazlar, söz sanatları açısından incelenmiş, şairlerin hayal dünyasında yer edinmiş kanla bağlantılı diğer unsurlarla birlikte değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, kan, sevgili, mecaz, teşbih

Kaynakça

• Akdağ, Ahmet (2014). “Bir Tedavi Yöntemi Olarak ‘Kan Aldırmak’ ve Klâsik Türk Şiirindeki Kullanımı”. Gazi Türkiyat. 14: 169-187.
• Akün, Ömer Faruk (2013). Divan Edebiyatı. İstanbul: İsmam Yayınevi.
• Ayverdi, İlhan (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı.
• Bilen, Sümeyye (2022). Klasik Türk Şiirinde Kan (XV.-XVI. Yüzyıl). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi.
• Biltekin, Halit (hzl.) (2018). ‘‘Şeyhî Divanı’’. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78354/divanlar.html [Erişim Tarihi: 17.02. 2020].
• Çavuşoğlu, Mehmet (hzl.) (1977). Yahyâ Bey Dîvanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Çetin, Özer (2008). Kurban ile İlgili İnanç ve Tutumlar. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Devellioğlu, Ferit (2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. (29. bs.). Ankara: Aydın Kitabevi.
• Doğan, Muhammed, Nur (hzl.) ‘‘Avnî (Fatih) Dîvânı’’. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78354/divanlar.html [Erişim Tarihi: 29.03. 2021].
• Doğan, Muhammed, Nur (2014). ‘‘Fâtih Dîvânı ve Şerhi’’. http://ekitap.yek.gov.tr/urun/fatih-divani-ve-serhi_557.aspx [Erişim Tarihi: 06.09.2021].
• Erten, Saniye Rukiye (2018). Kayseri Raşit Efendi Eski Eserler Kütüphanesi'ndeki Bağdatlı Rûhî Dîvânı Nüshası (Metin-İnceleme). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yozgat: Bozok Üniversitesi.
• Hançerlioğlu, Orhan (2014). Dünya İnançları Sözlüğü. (6. bs.). Ankara: Remzi Kitabevi.
• Kanar, Mehmet (2008). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayıncılık.
• Kaplan, Yunus (2011). “Divan Şiirinde Kasaplık”. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi. 3: 89-102.
• Kazan Nas, Şevkiye (2017). “Oğuz Türklerinden Bugüne Gelen Türk Kültürünün İzinden: Klasik Türk Şairlerinin Dilinden And İçmek.” Türk Dünyası Araştırmaları. 117: 133-148.
• Komisyon (2005). Türkçe Sözlük (10. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kufacı, Osman (2006). Adni Divanı ve Adni Divanında Benzetmeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi: İstanbul.
• Kur'an-ı Kerim Meâli (2013). (7. bs.). İstanbul: Server İletişim.
• Küçük, Sabahattin (hzl.) (t.y.). Bâkî Divanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR- 78354/divanlar.html [Erişim Tarihi: 23.09.2020].
• Mengi, Mine (hzl.) (2020). Mesîhî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR- 78354/divanlar.html [Erişim Tarihi: 12.11.2021].
• Onay, Ahmet Talat (2016). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Ordulu, M. Akif (2000). Açıklamalı-Örnekli Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Erdem Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis (1971). Etnoloji sözlüğü. Ankara: AÜ DTCF Yayınları.
• Özder, Deva (2021). “Eski Bir Türk Geleneğinin Klasik Türk Şiirine Yansıması: Kan Yalaşmak”. Ekev Akademi Dergisi. 25 (87): 65-78.
• Pala, İskender (2015). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. (25. bs.). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Püsküllüoğlu, Ali (2004). Türkçe Sözlük (2 bs.). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Sefercioğlu, Mustafa Nejat (2001). Nev’î Divanı’nın Tahlili. (2. bs.). Ankara: Akçağ.
• Şemsettin Sami (2008). Kamus-ı Türkî. Çev. Ahmet Sarmusak. İstanbul: Bayrak Yayımcılık (Özgün çalışma 1900).
• Şentürk, Ahmet Atilla (2013). Osmanlı Şiiri Antolojisi. (6. bs.).İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Şükûn, Ziya (1984). Farsça-Türkçe Lügat. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Taneri, Aydın (1995). Türk Tarihinde “Eman” Kurumu. Tarih Araştırmaları Dergisi. 17 (28): 165-172.
• Tarlan, Ali Nihat (hzl.) (1967). Zâtî Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihat (hzl.) (1992). Ahmet Paşa Divanı. Ankara: Akçağ.
• Tarlan, Ali Nihat (hzl.) (1992). Hayâlî Divanı. Ankara: Akçağ.
• Tarlan, Ali Nihat (hzl.) (1992). Necatî Bey Divanı. Ankara: Akçağ.
• Toparlı, Recep, Mustafa Çiçekler vd. (1996). Tarama Sözlüğü. C.4. (2. bs.) Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Tulum, Mertol, M. Ali Tanyeri (hzl.) (1977). Nevî Dîvânı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (t.y.) “Kan içinde”. Güncel Türkçe Sözlük https://sozluk.gov.tr/ [Erişim Tarihi: 13.09.2023].
• Yavuz, Kemal, Orhan Yavuz (2016). Muhibbî Dîvânı. http://ekitap.yek.gov.tr/urun/muhibbi-divani--takim-2-cilt-_604.aspx [Erişim Tarihi: 30.03.2021].