Determinations On Some Animal Images In Turkish Proverbs

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 4, 730 - 749, 23.10.2023

Serhat Küçük Selin Zeyrek

https://doi.org/10.20322/littera.1364359

Öz

Proverbs are elements of oral culture that have reached the present day by being molded through knowledge and experience. Proverbs, which contain both material and spiritual values about human beings, have the feature of directly transmitting culture. In proverbs, where we can find reflections of nature, people, societies and world views, there are meanings for human behavior and actions and events. As human beings have interacted with other people for many years, they have also lived with other living creatures in nature and attributed certain meanings to them. At this point, animals, which are a part of nature, have often found their place in proverbs. People have used animals in describing the events and experiences they have gone through, thus creating a language of images. People who use animal images in proverbs, which reveal the lifestyles and value judgments of societies, have had the opportunity to present their views and thoughts in a more effective way. In this sense, animal images, which are used in proverbs to a certain extent and in different ways, show themselves as a form of expression that people take from nature. The use of animals, which is a determining factor as a way of analogy in proverbs consisting of stereotyped expressions, is important in terms of adding artistry to language and conceptual thinking. The use of animal imagery, which is effective in giving power to the word, is a method frequently encountered not only in Turkish but also in other Turkic languages.
In this study, determinations have been tried to be made on some animal images used in Turkish proverbs. An evaluation has been tried to be presented with the explanations organized through the definitions and constructions of the selected animal images.

Anahtar Kelimeler

proverb, animal, image

TÜRK ATASÖZLERİNDE GEÇEN BAZI HAYVAN İMGELERİ ÜZERİNE TESPİTLER

Öz

Atasözleri, bilgi ve deneyim yoluyla kalıplaşarak günümüze kadar ulaşmış sözlü kültür unsurlarıdır. İnsana dair hem maddi hem de manevi değerleri barındıran atasözleri, kültürü direkt olarak aktarma özelliğine sahiptir. Tabiatın, insanların, toplumların ve dünya görüşlerinin yansımalarını bulabileceğimiz atasözlerinde insan davranışları ve eylemleri ile olaylara yönelik anlamlar bulunur. İnsanoğlu uzun yıllar boyunca diğer insanlarla etkileşime girdiği gibi, doğadaki diğer canlılarla beraber yaşamış ve onlara bazı anlamlar yüklemiştir. Bu noktada, doğanın bir parçası olan hayvanlar, atasözlerinde kendilerine sıklıkla yer bulmuştur. İnsanlar başlarından geçen olay ve tecrübeleri anlatırken hayvanlara yer vermiş, böylece bir imge dili oluşturmuştur. Toplumların yaşam biçimlerini ve değer yargılarını açığa çıkaran atasözlerindeki hayvan imgelerini kullanan insanlar, bu şekilde görüş ve düşüncelerini daha etkili bir anlatımla sunma fırsatı bulmuştur. Bu manada atasözlerinde belirli ölçülerde ve farklı şekillerde kullanılan hayvan imgeleri, insanın doğadan aldığı bir ifade biçimi olarak kendini göstermektedir. Kalıp ifadelerden oluşan atasözlerinde benzetme yolu olarak belirleyici bir unsur olan hayvanların kullanımı, dile sanatsallık katmak ile kavramsal düşünme hususunda önem teşkil etmektedir. Söze güç kazandırma konusunda etkili olan hayvan imgelerinin kullanımı, sadece Türk Dili için değil diğer Türki dillerde de sıklıkla karşılaşılan bir yöntemdir.
Bu çalışmada, Türk atasözlerinde kullanılan bazı hayvan imgeleri üzerine tespitler yapılmaya çalışılmıştır. Seçilen hayvan imgelerinin tanım ve yapılandırmaları üzerinden tertip edilen açıklamalarla bir değerlendirme sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

atasözü, hayvan, imge

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım (2016). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Aksan, Doğan (1997). Anlambilim. Ankara: Engin Yayınları.
• Akün, Ömer Faruk (2006). “Atalar Sözüne Dair”. Türklük Bilimi Araştırmaları. 19: 117-119.
• Arslan, Erden Sedat (1997). “Aydın’da Deve Kültürü”. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bekar, Beytullah (2016). “Kırgız Atasözlerinde Geçen Hayvan Adları Üzerine Bir İnceleme”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature. 2 (2): 15-34.
• Boyraz, Şeref (1995). “Manas Destanında Kahramanlar ve Şahıslar Dünyası”. Türklük Bilimi Araştırmaları. 1: 141.
• Çakmakçı, Celal Can (2009). “İlköğretim İkinci Kademe Türkçe Öğretiminde Kavram Geliştirme Açısından Atasözü ve Deyimler”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Zonguldak: Zonguldak Karaelmas Üniversitesi.
• Çobanoğlu, Özkul (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Çoruhlu, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Dal, Sevgi (2019). “Uygurların ‘At’ Konulu Atasözleri”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi. 14: 99-110.
• Doğan, Levent (2001). “Türk Kültüründe Hayvanlar ve Hayvan isimleri”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 12: 615-659.
• Ekici, Metin (2015). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Ergin, Muharrem (2011). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Esin, Emel (1995). “Türk Sanatında At”. Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. ed. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Resim Matbaacılık. Kaşgarlı, Mahmud (1985). Divan-ü Lûgat-it-Türk. çev. Besim Atalay. Ankara.
• Küçük, Serhat (2013). “Eski Türkçede Kuş İsimleri”. Turkish Studies. 8 (13): 1237-1246.
• Kümbetoğlu, Belkıs (2005). Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Oy, Aydın (1972). Tarih Boyunca Türk Atasözler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Roux, Jean Paul (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. çev. Lale Arslan Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Tekşan, Keziban (2012). “Atasözlerinin Dil Bilgisi Öğretiminde Kullanılabilirliği”. Türklük Bilimi Araştırmaları. 31: 301-322.
• Türkçe Sözlük (2019). haz. Şükrü Halûk Akalın. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.