CEMÂLÎ DİVAN'INDA MİTOLOJİK VE EFSANEVİ ŞAHSİYETLER

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 229 - 242, 30.04.2024

Emine Feyza Doğan

https://doi.org/10.20322/littera.1438320

Öz

Klâsik Türk edebiyatında mitolojik ve efsanevî şahsiyetler; daha çok memduhu övmek, dünyanın geçiciliğini anlatmak, kahramanlıkları çeşitli imgelerle ortaya koymak, aşk hikâyelerini ölümsüz kılmak gibi konular ekseninde ele alınmıştır. Klâsik Türk edebiyatının ana kaynaklarından biri olması bakımından mitoloji, şairlerin kullandıkları imaj ve sembol dünyasını genişletmiş, mazmunları çeşitlendirmiş, anlamı kuvvetlendirmiş ve anlatımı zenginleştirmiştir. On beşinci yüzyıl şairlerinden olan Cemâlî, divanında mitolojik ve efsanevî şahsiyetlere yer verirken, diğer şairler gibi divan edebiyatı geleneğine bağlı kalarak, Şehnâme’de geçen Acem kahramanlarından yararlanmıştır. Cemâlî’nin seçtiği bu kahramanlar “Acem” kahramanlar olarak bilinse de, başka kültür ve medeniyetlerde bu kahramanlara farklı şekillerde yer verildiğini görmek mümkündür. Örneğin Rüstem’in Çin de Yao, Yunan da Persee ve Herkül’ün bir sembolü olarak görülmesi bu sebepledir. Klâsik Türk edebiyatında yer alan efsanevî ve mitolojik şahsiyetlerin mensup olduğu Doğu ve Batı medeniyetleri arasında: Türk, Arap, Fars, Moğol, Çin, Yunan, Ermeni, Roma, Mısır, Sümer, Firik, Fenike, İskandinav ve Anadolu’da yaşamış kadim medeniyetler sayılabilir. Cemâlî divanında ise Acem kahramanların dışında farklı medeniyetlere mensup mitolojik, efsanevî ve aşk hikâyelerinin kahramanı olan şahsiyetlere de yer verilmiştir. Bu çalışmada Cemâlî’nin hayatı ve eserleri hakkında kısaca bilgi verilmiş ardından divanında yer alan mitolojik ve efsanevî şahsiyetler; “Acem Kaynaklı Şahsiyetler”, “Dinî ve Mitolojik Şahsiyetler”, “Aşk Hikâyelerinin Kahramanı Olan Şahsiyetler” olmak üzere üç başlık altında incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cemâlî Divanı, mitoloji, efsanevi kahramanlar

Kaynakça

• Bursalı Mehmet Tahir (1972). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yayınevi.
• Demirtaş, Faruk Kadri (1951). “Fatih Devri Şairlerinden Cemâlî ve Eserleri”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. (3): 189-213.
• Derdiyok, Çetin (1988). Cemâlî Dîvânı İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.
• Firdevsi (1995). Şehnâme I-III. çev. Necati Lugal-Kenan Akyüz. İstanbul: MEB Yayınları.
• Gültekin, Hasan (2013). “Firdevsî, Şeh-nâme, Şeh-nâmecilik ve Meşâhîr-i İslâm’da Firdevsî”. The Journal of Acdemic Social Science Studies International Journal of Social Science. 6 (3): 239-261.
• Güngör, Kemal (1956). “Anadolu’da Hızır Geleneğe ve Hıdırellez Törenlerine Dair Bir İnceleme”. Türk Etnografya Dergisi. (52): 56-72.
• Horata, Osman (1991). “XV. Yüzyıl Şairlerinden Cemâlî’nin Hayatı ve Eserleri”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 8 (1-2): 51-83.
• Horata, Osman (1993). “Cemâli’nin Hümâ ve Hümâyun Mesnevisi”. Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi. 7: 281-306.
• Işık, İsa (2013). “Divan Şairinin “Behrâm”a Bakışı Üzerine Düşünceler”. International Journal of Social Science. 6 (1): 875-888.
• İpek, Mehmet (2022). “Hızırnâme” ve “Hızırla Kırk Saat”te Hızır İmgesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• Karataş, Turan (2001). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Perşembe Kitapları.
• Kut, Günay (1993). "Cemâlî". TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/cemali [Erişim Tarihi: 31.05.2023].
• Levend, Agâh Sırrı (2021). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Menteş, Seda (2017). “Hüsrev ü Şirin Mesnevisi ve Ferhad ile Şirin Hikȃyesi'nin Metinlerarasılık Kuramına Göre İncelenmesi”. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS). 2 (2): 77-99.
• Onay, Ahmet Talat (2021). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat Yayınları.
• Pala, İskender (2018). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Timurtaş, Faruk (1951). “Fatih Devri Şairlerinden Cemali ve Eserleri”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 4 (3): 189-213.
• Tökel, Dursun Ali (1998). Divan Şiirinde Mitolojik ve Efsanevi Şahıslar. Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Yekbaş, Hakan (2010). “Divan Şiirinde Yunanî Şahsiyetler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 3 (15): 281-300.
• Yıldırım, Nimet (2021). “Zerdüşt Mitolojisi, Doğu Esintileri”. İranoloji, Fars Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 15: 75-99.