Vocabulary Related to Sin in Karakhanid Turkish, First Turkish Translation of the Qoran with Interlinear Transcription (TİEM 73)

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 38 - 58, 31.01.2025

Ahmet Karataş

https://doi.org/10.20322/littera.1589699

Öz

Karakhanid Turkish, which is the continuation of Kokturk and Uighur written language, started to give its first products from the XI. century. This was the period when the Turks were introduced to a new religious environment and naturally endeavoured to get to know and learn about this religion. In Karakhanid Literature, which developed under the influence of Islam, the works of Turkish Sufis and writers were written in order to explain and adopt Islam to the people and to show the way of being a good individual on the basis of Islam. In addition to these, it is observed that the translation of the Holy Qoran into Turkish also started in this period. These translations were transferred into Turkish by a method called interlinear. Accordingly, the translations are made with the original Arabic text in capital letters at the top and the Turkish translation just below it. The interlinear Qoran translations are characterised by a rich Turkish religious terminology.

In this study, the vocabulary related to sin in Karakhanid Turkish First Turkish Line-by-Line Transcribed Translation of the Qoran (TİEM 73) was determined. The reason for choosing TIEM 73 as a source for our study is that this copy is the most complete text of the Qoran translations made during the Karakhanid Turkish period that has survived to the present day. In the study, firstly, TİEM 73 is introduced, information about the concept of sin is given, and then the vocabulary related to sin is analysed in four groups.

Anahtar Kelimeler

Karakhanid Turkish, Translations of the Qoran, TIEM 73, Sin, Vocabulary

KARAHANLI TÜRKÇESİ İLK TÜRKÇE SATIR-ARASI TRANSKRİBELİ KUR’AN TERCÜMESİ (TİEM 73)’TE GÜNAH İLE İLGİLİ SÖZ VARLIĞI

Öz

Köktürk ve Uygur yazı dilinin devamı olan Karahanlı Türkçesi, ilk ürünlerini XI. yüzyıldan itibaren vermeye başlamıştır. Bu dönem, Türklerin yeni bir dinî çevreyle tanıştığı ve doğal olarak bu dini tanımaya ve öğrenmeye gayret ettikleri dönemdir. İslamiyet etkisinde gelişen Karahanlı Edebiyatında, Türk mutasavvıf ve ediplerin verdikleri eserler, halka İslamiyet’i anlatmak, benimsetmek ve İslamiyet temelinde iyi bir birey olmanın yolunu göstermek amacıyla kaleme alınmıştır. Bunlara ilave olarak, bu dönemde, Kuran-ı Kerîm’in Türkçeye tercüme çalışmalarının da başladığı görülmektedir. Bu tercümeler, satır-arası denilen bir yöntemle Türkçeye aktarılmıştır. Buna göre tercümeler, üstte büyük harflerle Arapça orijinal metin, hemen altında ise Türkçeye tercümesi verilmek suretiyle satır-arası olarak yapılmıştır. Satır-arası Kur’an tercümelerinde zengin bir Türkçe dinî terminoloji dikkati çekmektedir. Dinî terimlerin Türkçe sözcüklerle karşılanması, tercümanların ya da çevirmenlerin kutsal kitap Kur’an-ı Kerîm’in halk tarafından anlaşılmasını öncelik hâline getirdiğini göstermektedir.

Tarihî Türk lehçelerine ait Türkçe Kur'an çevirileri sadece taşıdıkları kutsal değerler açısından değil, aynı zamanda tercüme edildikleri dönemin fonetik, morfolojik ve söz varlığı gibi dilsel özelliklerini de göstermesi bakımından önemlidir. Bu çalışmada, Karahanlı Türkçesi İlk Türkçe Satır-Arası Transkribeli Kur’an Tercümesi (TİEM 73)’te günah ile ilgili söz varlığı tespit edilmiştir. Çalışmamıza TİEM 73 Nüshası’nın kaynak olarak seçilmesinin nedeni, Karahanlı Türkçesi döneminde yapılan Kur’an tercümelerinin günümüze ulaşan en bütünlüklü metnin bu nüsha olmasından kaynaklanmaktadır. Çalışmada öncelikle TİEM 73 Nüshası tanıtılmış, günah kavramı ile ilgili bilgi verilmiş, daha sonra günah ile ilgili söz varlığı dört grupta toplanarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karahanlı Türkçesi, Kur’an Tercümesi, TİEM 73, Günah, Söz Varlığı

Kaynakça

• Akar, A. (2021). Türk Dili Tarihi. Ötüken Neşriyat.
• Argunşah, M. & Yüksekkaya, S. G. & Tabaklar, Ö. (2019). Karahanlıca Harezmce Kıpçakça dersleri. Kesit Yayınları.
• Ata, A. (2019). Karahanlı Türkçesinde ilk Kur’an Tercümesi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli büyük Türkçe sözlük. Kubbealtı Yayıncılık.
• Bebek, A. (2022). Kebîre. İslâm Ansiklopedisi. (25), ss. 163-164.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. At The Clarendon Press.
• Doerfer, G. (1965). Türkische und mongolische elemente im neupersischen band II. Franz Steiner Verlag.
• Ercilasun, A. B. (2010). Türk dili tarihi. Akçağ Yayınları.
• Güner, G. (2021). Karahanlı Türkçesinde fiil. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karabacak, E. (1992). Manisa il halk kütüphanesi’ndeki satır-arası Kur’an Tercümesi. [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Kök, A. (2004). Karahanlı Türkçesi satır-arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73 1v-235v/2). [Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Orkun, H. N. (2011). Eski Türk yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özbay, B. (2019). Huastuanift. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sağol, G. (1993). Harezm Türkçesi satır arası Kur’an Tercümesi. [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Şimşek, Y. (2017). Eski Anadolu Türkçesi satırarası Kur’ân Tercümesi (Topkapı nüshası, giriş-metin-notlar-dizin).[Doktora tezi, Kırıkkale Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Şimşek, Y. (2020). Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi. Akçağ Yayınları.
• TDK (2019). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2019). Maytrısimit. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Topaloğlu, A. (2018). XIV. Yüzyılın ortalarında yapılmış satırarası Kur’an Tercümesi. Akçağ Yayınları.
• Topaloğlu, B. (1993). Kelâm. İslam Ansiklopedisi. (7), ss. 227-233.
• Usta, H. İ. (1989). XIII. Yüzyıl Doğu Türkçesiyle yazılmış anonim Kur’an Tefsirinin söz ve şekil varlığı. [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Ünlü, S. (2018). Karahanlı Türkçesi ilk Türkçe satır-arası transkribeli Kur’an Tercümesi (TİEM 73). Konya Selçuklu Belediyesi Yayınları.
• Üşenmez, E. (2010). Eski Kur’an tercümelerinden Özbekistan Nüshası üzerinde dil incelemesi (giriş-inceleme-metin-sözlük-ekler dizini). [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.