The Turkish Numerals

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 1 - 13, 31.01.2025

Çevirmen: Mükremin Doğan

https://doi.org/10.20322/littera.1614201

Öz

Basic words are the first words that are needed and used to explain the kinship, relationship and connection of a language with other languages, or when learning a new language. Numerals, which have a very important place in the basic vocabulary of languages, consist of cardinals and groups such as ordinals, distributives, collectives. The relationship of Turkish with other languages, and accordingly the origins of words, has been an interesting subject in every period since the establishment of Turkology, with many experts expressing their opinions and writing articles on the etymology of numbers. Gerard Clauson, a renowned English Orientalist, asserts that the number system of the “Turkic languages”, is remarkably rich and that certain characteristics of this system are not observed in other languages. He contends that these distinctive features offer substantial evidence that challenges the hypothesis of a genetic connection between Turkish and other Altaic languages. Clauson acknowledges the prior research on the subject of numbers, yet asserts that certain salient points remain inadequately addressed. It is for this reason that he has undertaken the present article. The article provides a comprehensive evaluation of the issues concerning the origin and meanings of the number groups previously mentioned. This evaluation is supported by examples drawn from various dialects and periods of Turkish. The article also seeks to substantiate the claim that some numbers have been adopted from different languages spoken in the region. This claim is supported by evidence derived from languages such as Mongolian, Tungus, Tokharian and Chinese.

Anahtar Kelimeler

Early Turkish, numerals, double consonants

TÜRKÇEDE SAYILAR

Öz

Temel kelimeler nitelikleri itibariyle bir dilin diğer dillerle akrabalığını, ilişkisini, bağlantısını açıklamak amacıyla yahut yeni bir dil öğrenilirken ihtiyaç duyulan ve ilk başvurulan sözlerdir. Dillerin temel söz varlığı içinde oldukça önemli bir yere sahip olan sayı adları; asıl sayılar ve bunlardan çeşitli eklerle türetilen veya başka sözcüklerin yardımıyla kurulan sıra, üleştirme, topluluk sayıları gibi gruplardan oluşmaktadır. Türkçenin diğer dilllerle ilişkisi ve buna bağlı olarak da sözcüklerin kökeni meselesi, Türkolojinin kurulmasından bu yana her dönemde ilgi çekici bir konu olmuştur. Bu ilgiden sayılar da payını almış; birçok uzman, sayı adlarının etimolojisi üzerine fikir beyan etmiş, makaleler yazmıştır. Ünlü İngiliz Doğu bilimci Gerard Clauson, kendi ifadesiyle “Türk dilleri”nin sayı sisteminin oldukça zengin olduğunu ve bu sistemin kimi özelliklerinin başka dillerde bulunmadığını belirtmekte; bu benzersiz niteliklerin Türkçe ile Altay bölgesinin diğer dilleri arasında genetik bir bağ bulunduğuna dair teze karşı önemli deliller sunduğunu iddia etmektedir. Sayılar konusunun araştırmacılar tarafından incelendiğini ama bazı ilginç noktaların yeterince tartışılmadığını söyleyen Clauson, bu makaleyi de bu amaçla kaleme aldığını ifade etmektedir. Yukarıda bahsedilen sayı gruplarının köken ve anlamlarına dair hususlar, makalede Türkçenin farklı lehçe ve devirlerinden verilen örneklerle ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmiş; kimi sayı adlarının bölgedeki farklı dillerden alındığına dair iddia Moğolca, Tunguzca, Tokarca, Çince gibi dillerden getirilen sözcüklerle ispat edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Erken Türkçe, sayılar, ikiz ünsüzler

Kaynakça

• Atalay, B. (1945). Et-tuhfet-üz-zekiyye. TDK Yayınları.
• Bang, W. & Gabain A. M. (1931). Analytischer index zu den fünf ersten stücken der Türkischen turfan-texte. Akademie d. Wissenschaften.
• Bang, W. & Gabain A. M. & Rachmati, R. (1934). Türkische turfan-texte VI das buddhistische sūtra säkiz yükmäk. Akademie d. Wissenschaften.
• Benzing, J. (1955). Die tungusischen sprache. Akademie der Wissenschaften.
• Brockelmann, C. (1954). Osttürkische grammatik. Brill Archive.
• Denison, R. (1910). The mabâni’1-lughat, being a grammar of the Turki language in Persian by mirzâ mehdi khân. Bibliotheca Indica.
• Dmitriev, N. K. (1951). Russko-Chuvashskiy Slovar. Gos. Izd-vo Inostrannykh i Natsional’nykh Slovarey.
• Doerfer, G. (1983). Temel sözcükler ve Altay dilleri sorunu. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 28-29, ss. 1-16. Ebu Hayyân. (1931). Kitābu’l-idrāk li-lisāni’l-atrāk. (A. Caferoğlu, Hzl.). İstanbul Evkaf Matbaası.
• Eys, W. J. (1883). Outlines of basque grammar. Trübner.
• Grønbech, K. (1935) Der Türkische sprachbau. Levin & Munksgaard.
• Haenisch, E. (1939). Wörterbuch zu Mangḥol un Niuca Tobca’an. Otto Harrassowitz.
• Kurat, A. N. (1940). Altın Ordu, Kırım ve Türkistan Hanlarına ait yarlık ve bitikler. Bürhaneddin Matbaası.
• Malov, S. E. (1957). Yazyk zheltykh Uygurov.
• Müller, F. W. K. (1922). Uigurica III. Akademie der Wissenschaften.
• Müller, F. W. K. (1931). Uigurica IV. Akademie der Wissenschaften.
• Poppe, N. (1954). Grammar of Written Mongolian. Harrassowitz.
• Radloff, W. (1928). Uigurische Sprachdenkmäler. Der Akademie Der Wissenschaften.
• Tavkul, U. (2003). Türk lehçelerinin sınıflandırılmasında bazı kriterler. Kırım Dergisi, 12(45), ss. 23-32.
• Thomas, F. W. & Clauson, G. L. M. (1926). A Chinese Buddhist text in Tibetan writing. JRAS, 58(3), ss. 508-526.
• Veliaminof-Zernof, V. (1869). Dictionnaire Djagatai-Turc.