GİRİTLİ FERİDE ROMANINDA BALKANLARDA MEVLEVİLİK ALGISI VE MEVLEVİHANELER

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 3, 383 - 397, 31.07.2025

Fatma Şükran Elgeren

https://doi.org/10.20322/littera.1628660

Öz

Giritli Feride, Hasan Eskil tarafından kaleme alınan ve Osmanlı’nın iskân politikası gereği Batı Anadolu’ya ve Balkanlara yerleştirilen Karaman civarındaki Türkmenlerin, 19. yüzyıl sonlarında Girit’te çıkan Rum isyanı neticesinde Anadolu’ya olan zorunlu göçleri üzerine odaklanan bir eserdir. Romanda olay örgüsü, temelde başkişi Feride üzerinden kurgulanan Girit meselesi ve Rum isyanı sebebiyle Girit’te yaşayan Müslüman Türklerin çektiği ızdıraplarla şekillenmekle birlikte, yazar, Mevlevihaneler aracılığıyla Balkanlarda Mevlevilik algısını ortaya koyan ayrıntılara da yer vermiştir. Hanya Mevlevihanesi’nden Saruhan Mevlevihanesi’ne kadar uzanan bu dikkat, roman kişilerinden Derviş Ali aracılığıyla Mevleviliğin, Rumlar arasında söz konusu isyan günlerinde bile ayrıcalıklı bir yere sahip olduğunu ortaya koyar. Zikredilen durum eserde, bilhassa Derviş Ali’nin Rumlar tarafından öldürülmek üzereyken Venizelos’un “Mevlevihane’ye mensup olanların öldürülmeyeceği emri” üzerinden okura aktarılır. Bundan başka romanda Mevlevihane mensupları ve Rum ahali arasındaki dostluğu ve güveni tesis eden, ırk ve din ayrımını ortadan kaldıran âmilin, Mevlevilik olması önemli bir ayrıntıdır. Eserde dikkati çeken bir diğer husussa Feride’nin Saruhan Mevlevihanesi’ne bırakılmasından sonra başlayan yeni hayatının, okurun Mevleviliği kültür birikimi noktasında tanımasına ve Anadolu’daki Mevlevilik algısının ortaya konmasına imkân veren ayrıntılara sahip olmasıdır. Feride Saruhan’da ney üflemeyi öğrenerek dedesi Derviş Ali gibi mahir bir neyzen olur. Fakat Saruhan’da Mevleviliğin algılanışı Balkanlardakine hiç benzememektedir. Eserin ana meselesi olmasa da Saruhan Mevlevihanesi özelinde Anadolu’da Mevlevilik algısının Balkanlara kıyasla olumsuz bir görünüm sergilemesi dikkat çekicidir.

Anahtar Kelimeler

Giritli Feride , Mevlevilik , Mevlevihane , Girit

Kaynakça

• Eravcı, H. M. (2015). Balkanlarda Mevlevilik. Yeni Türkiye, 67(2), ss. 1815-1824.
• Eskil, H. (2010). Giritli Feride. Günizi Yayıncılık.
• Gölpınarlı, A. (1983). Mevlânâ’dan sonra Mevlevilik. İnkılap ve Aka Kitabevleri.
• Harmancı, A. (2012). Cumhuriyet dönemi edebiyatımızda Aksaraylı şair ve yazarlar. International Journal of Social Science, 5(1), ss. 157-191.
• Kara, İ. (1997). Hanya Mevlevîhânesi: Şeyh ailesi – müştemilâtı- vakfiyesi. İslâm Araştırmaları Dergisi, (1), ss. 115-173.
• Kara. M. (1997). Hanya Mevlevîhânesi. İslâm Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yay. ss. 49-51.
• Köprülü, F. (1991). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Köstüklü, N. (2010). Vatan savunmasında Mevlevîhaneler. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
• Ösen, S. (2015). Balkanlarda Mevleviliğin yayılması ve kurulan Mevlevîhâneler. Yeni Türkiye, 67(2), ss. 1799-1814.
• Özçelik, M. (2012). Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Mevlâna, Mevleviler ve Mevlevihaneler. Rumi Yayınları.
• Tanrıkorur, Ş. B. (2003). Manisa Mevlevihanesi. İslâm Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. ss. 1-3.
• Tanrıkorur, Ş. B. (2004). Mevleviyye. İslâm Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. ss. 468-475.
• Tukin, C. (1996). Girit. İslâm Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. ss. 85-93.
• Turan, A. B. (2013). Hasan Eskil’in roman ve hikâyeciliği. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Selçuk Üniversitesi.
• Ülken, H. Z. (1959). Mevlâna ve muhiti. H. Yücebaş (Der.) Edebiyatımızda Mevlâna içinde. (s. 10-23). Yeni Matbaa.
• Ünsal, E. (2009). Girit’in Türk hakimiyetinden çıkışı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi.