ASKER-ŞAİR ÜSKÜDARLI AŞKÎ’NİN KASİDELERİNDE TUĞ VE TUĞ ARACILIĞIYLA OSMANLI’DA KIZILELMA ANLAYIŞI

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 3, 319 - 334, 31.07.2025

Nihat Bıçak

https://doi.org/10.20322/littera.1687190

Öz

Dünyaya hâkim olma fikri dinlerde olduğu gibi devletlerin veya milletlerin tarihinde de görülür. Türk tarihinde daha sonra “kızılelma” diye adlandıran bu düşüncenin varlığına, bir ideal olarak Türklerin yazılı ilk kaynaklarında rastlanır. Osmanlı döneminde ise bir Türklük idealinden ziyade İslam’la uyumlu hâle gelen kızılelma düşüncesi gaza anlayışıyla yakından ilişkilendirilir. Böylece orduda, “Osmanlının fethedeceği topraklarda aynı zamanda İslam sancağı da dalgalanır” düşüncesi ve söylemi öne çıkar. Klasik Türk Edebiyatı’nda doğrudan kızılelma adıyla da işlenen bu konu, bazen farklı söylem veya sembollerle ifade edilmiştir. Bu söylem veya semboller çoğunlukla Osmanlı padişahının dünyaya hükümranlığı üzerine inşa edilir. Bu hükümranlığın önemli sembollerinden biri bayrak gibi kabul edilen padişah tuğudur. Savaş zamanlarında ordunun önünde bulunan ve padişahı temsil eden tuğun hedefi, dünyanın en uzak sınırına, yani kızılelmaya varmaktır. Bu konuyu şiirlerinde işleyen Üsküdarlı ‘Aşkî, şair ve asker olmasının yanında tasavvufî muhite de yakın bir isimdir. Dolayısıyla onun kızılelma anlayışı hem dinî hem askerî hem de politik motivasyonu yansıtır. Kızılelma sözcüğü ve düşüncesinin bilincinde olan şair, bu düşüncesini bazı şiirlerinde padişahın tuğu aracılığıyla dile getirir.

Bu çalışmada, ‘Aşkî’nin “tuğ” redifli kasidesi esas alınarak padişahın tuğu aracılığıyla Osmanlıdaki kızılelma düşüncesinin içeriği ve yansıması işlenecektir. Ayrıca şairin başka şiirlerinden ve konuya paralel olarak başka şairlerden “kızılelma” ile ilgili örnekler sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tuğ , Kızılelma , Gaza , Üsüdarlı Aşkî

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. vd. (2011). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bakır, A. (2008). Yazıcızâde ‘Alî’nin Selçuk-nâme isimli eserinin edisyon kritiği (giriş-metin dizin). [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Çavuşoğlu, M. (1977). Yahyâ Bey dîvan. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Çoruhlu, T. (2012). “Tuğ”, DİA, C.41, ss. 330-32.
• Derviş A. Â. (2021). Âşıkpaşazâde tarihi (B. Güneş, Çev.). Çağdaş Kitap.
• Ergin, M. (2008). Orhun Abideleri. Boğaziçi Yayınları.
• Gökyay, O. Ş. (2022). “Kızılelma”, DİA, C.25, ss. 559-60.
• Kanar, M. (2011). Osmanlı Türkçesi sözlüğü. Say Yayınları.
• Karaca, S. (2024). Lâmiî’nin Mukaddimelerindeki kudretli hükümdar Kanunî Sultan Süleyman, Kültürk Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (10), ss. 1-21.
• Keskin, N. İ. (2009). Sosyal hayatın 17. yüzyıl dîvân şiirine yansımaları ve anlam çerçeveleri. [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Kılıç, F. (2018). Meşâ’irü’ş-şua’râ, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59036 asik-celebi-mesairus-suarapdf.pdf?0
• Kılıç, F.(2017). Âşık Çelebi Dîvânı https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55975,asik-celebi-divanipdf.pdf?0
• Pakalın, M. Z. (1971). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. Milli Eğitim Basımevi.
• Pala, İ. (1983). Aşkî, hayâtı, e- 334 -debî şahsiyeti ve dîvânı -2 cilt-. [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Seyfettin, Ö. (yty). Ömer Seyfettin’den seçme hikâyeler. (E. Ayçiçek, Haz.). https://esenler.bel.tr/wp-content/uploads/2021/04/Omer-Seyfettin-Secme-Hikayeler-icler.pdf
• Şahin, E. (2011). Bâkî divanı’na göre 16. yüzyıl Osmanlı toplum hayatı. [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Şen, Y. (2017). Klasik Türk şiirinde kızılelma. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 3(4), ss.197-217.
• Şentürk, O. (2019). Hâkimiyetin sembolü: Kızılelma. Türkiyat Dünyası Araştırmaları, 125(242), ss. 131-140.
• Uzun, S. (2011). Üsküdarlı Aşkî divanı tenkitli metin, nesre çeviri ve 16. yy. Osmanlı hayatının divandaki yansımaları. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.