Samsun Müzesi Altın Koleksiyonu: Cenaze (Ölü) Takılarına Bazı Örnekler

Yıl 2025, Sayı: 11, 71 - 91, 28.06.2025

Orhan Alper Şirin

https://doi.org/10.54577/lycus.1673117

Öz

Samsun Müzesi’nin altın koleksiyonu, Antik Dönem ölü gömme geleneklerinde kullanılan ve “Cenaze (Ölü) Takıları” olarak adlandırılan değerli eserlere ev sahipliği yapmaktadır. Bu çalışmada ölüler için özel olarak hazırlanmış ve günlük kullanıma uygun olmayan diademler, çelenkler, göz ve ağız bantları olmak üzere 14 farklı cenaze takısına yer verilmiştir. İnce altın plakaların dövülerek kesilmesiyle üretilen bu takıların bazıları bitkisel ve geometrik bezemelerle süslenmiştir. Ölen kişinin statüsünü ve zenginliğini göstermek amacıyla kullanılan bu takılar, aynı zamanda ölülerin kötü ruhlardan korunması amacıyla da kullanılmıştır. Takıların işçiliği ve formları, Helenistik ve Roma Dönemi’ne ait özellikleri yansıtmaktadır. Diademler ve çelenkler, dönemin kuyumculuk sanatının inceliğini ve zarafetini sergilerken göz ve ağız bantlarının form ve işleniş özellikleri geniş bir tarih aralığına işaret etmektedir. Takılar, katalog olarak sunulmuş olup analoji odaklı değerlendirilerek tarihlendirilmeye çalışılmış ve ayrıca fonksiyonları ile tipolojileri üzerinde durulmuştur. Böylelikle, Samsun Müzesi’ndeki bu cenaze takılarının Antik Dönem ölü gömme gelenekleri ve kuyumculuk sanatı açısından literatüre katkı sağlaması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Samsun Müzesi , Cenaze (Ölü) Takıları , Altın , Diadem , Çelenk , Göz ve Ağız Bandı.

Kaynakça

• Atakuru 2020 Ö. Atakuru, “Adana Arkeoloji Müzesi Roma-Bizans Altın Takıları”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2020.
• Avli 2020 A. Avli, “Neapolis Nekropolü’nden İki Oda Mezar ve Buluntuları”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2020.
• Avli – Aydın Tavukçu 2024 A. Avli – Z. Aydın Tavukçu, “Funeral Jewelry and Gold Artifacts from the Yüksel Erı̇mtan Collection: Examination of Ritual and Artistic Values”, Anadolu Araştırmaları, 31, 2024, 335-356.
• Aydın Tavukçu – Avli 2021 Z. Aydın Tavukçu – A. Avli, “Neapolis Nekropolü’nden Bir Grup Altın Epistomion”, Anadolu Arkeolojisiyle Harmanlanmış Bir Ömür Mehmet Karaosmanoğlu’na Armağan, (Eds.) M. A. Yılmaz, B. Can ve M. Işıklı, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara, 2021, 67-90.
• Başaran 1996 S. Başaran, “Enez (Ainos) 1995 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, XVIII. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt: II, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 1996, 489-513.
• Berge 2019 P. Berge, Collectıon Carl Kempe: Bijoux Antiques, Islamiques et Antiquisants, Paris, 2019.
• Berker 1973 N. Berker, “Kaşbastı (Diadem)”, Türk Etnografya Dergisi, XIII, 1973, 9-22.
• Bilir 2020 G. Bilir, “Anadolu’da Bulunan Geç Antik Çağ Mezar Tipleri ve Dini Mimari ile Olan İlişkileri”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ABD Arkeoloji BD, Bursa, 2020.
• Bingöl 1999 F. R. I. Bingöl, Anadolu Medeniyetler Müzesi: Altın Takılar, Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1999.
• De Juliis 1984 E. M. De Juliis, Gli ori di Taranto in Eta Ellenistica, Mondadori, Italian, 1984.
• Dili 2011 Ş. Dili, “Anadolu'da Antik Çağ Altın ve Gümüş Takı Buluntuları: Araştırmaların Aşaması Hakkında Bir Değerlendirme”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2011.
• Erkmen v.d. 2005 M. Erkmen – F. Güler Barın – S. Tan – A. Toker – B. Kulaçoğlu, “Erzurum Müzeleri”, Yapı Kredi Kültür Sanat, İstanbul, 2005.
• Erzen 1987 A. Erzen, “1986 Yılı Enez Kazısı Çalışmaları”, IX. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt: II, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 1987, 279-297.
• Göral 2019 S. Göral, “Tokat Müzesi’ndeki Grek ve Roma Dönemi Altın Takıları”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ABD, Erzurum, 2019.
• Greifenhagen 1975 A. Greifenhagen, Schmuckar- beiten in Edelmetall. Band II: Einzelstucke, Mann Verlag, Berlin, 1975.
• Gün 2016 V. Gün, “Aybey Nekropolü Kazısı 2014”, 24. Müze Kurtarma Sempozyumu ve 1. Uluslararası Müzecilik Çalıştayı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 2016, 591-606.
• Hoffmann – Davidson 1965 H. Hoffmann – F. Davidson, Greek Gold: Jewelry from the Age of Alexander, The Brooklyn Museum, (Ed.) A. V. Saldern, Mainz, 1965.
• Karabay 1999 N. Karabay, “1997 Yılı Gümüşler Nekropol Alanı Kurtarma Kazısı”, IX. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 1999, 291-300.
• Karaca 2023 Ş. C. Karaca, “Bilecik Müzesi’ne Kayıtlı Roma ve Bizans Dönemi Metal Takı ve Süs Eşyaları”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ABD, Klasik Arkeoloji BD, Bursa, 2023.
• Kaya 2003 V. Kaya, “Balgat Roma Mezarı Düzenleme Çalışmaları”, 13. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 2003, 203-212.
• Kayalar 2019 A. İ. Kayalar, “Anadolu Medeniyetleri Müzesinde Bulunan Takıların İncelenmesi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü El Sanatları Eğitimi ABD, Ankara, 2019.
• Kumandaş 2023 H. Kumandaş, “İmparatoriçe Tasvirli Roma Sikkeleri Işığında, İmparatoriçelerin Saç ve Takı Tasarımı”, IJSS, 7/31, 196-232.
• Meriçboyu 2001 Y. A. Meriçboyu, Antik Çağda Anadolu Takılar, Akbank Kültür ve Sanat Kitapları, İstanbul, 2001.
• Musti v.d. 1992 D. Musti – M. Benzi – L. Rocchetti – P. G. Guzzo - F. Catilli, L’oro Dei Greci, (Eds.) P. Boroli and V. Ceppellini, Novara: Istituto Geografico de Agostini, Italia, 1992.
• Özgülnar 2007 N. Özgülnar, “Perge Kazılarında Bulunmuş Takılar”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ABD, Klasik Arkeoloji BD, İstanbul, 2007.
• Peker 2015 M. Peker, “İzmir İli Nif Dağı Kazısı Buluntusu Altın Diademler”, Mediterranean Journal of Humanities, Vol. 2, 2015, 307-312.
• Pierides 1971 A. Pierides, Jewellery in the Cyprus Museum”, Published By Departament Of Antiquities Nicosia, Spain, 1971.
• Şirin 2017 O. A. Şirin, “Amisos’ta Lahit Mezar Geleneği”, Amisos, 2/3, 2017, 86-126.
• Şirin- Kolağasıoğlu 2016 O. A. Şirin – M. Kolağasıoğlu, “Antik Amisos Kenti’nden Bir Yer Altı Odalı Mezar Örneği”, Bütünşehir Kent Kültür Dergisi, 2/12, 2016, 70-80.
• Şirin- Kolağasıoğlu 2018 O. A. Şirin – M. Kolağasıoğlu, “Amisos’ta Urne Mezar Geleneği”, Amisos, 3/4, 2018, 167-200.
• Şirin v.d. 2018 O. A. Şirin – M. Kolağasıoğlu – D. Yiğitpaşa, “Tekkeköy İlçesi Kaya Mezarları”, Tekkeköy Tarihi, Dünden Bugüne: Antik Dönem, Cilt: I, (Eds.) M. Y. Erler, A. Temür ve D. Yiğitpaşa, Gece Kitaplığı Yayınevi, Samsun, 2018, 78-115.
• Şirin – Yiğitpaşa 2021 O. A. Şirin – D. Yiğitpaşa, “Yeni Veriler Işığında Amisos Altın Eserleri Üzerine Gözlemler”, ASOBİD, 10, 2021, 143-216.
• Tamsü Polat 2013 R. Tamsü Polat, “Stratonikeia Akdağ Nekropolü: Somut ve Soyut Kültür Üzerine Bir Araştırma”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji (Klasik Arkeoloji) ABD, Ankara, 2013.
• Temür 2020 A. Temür, “Samsun Müzesi’nden bir Grup Altın Eser Üzerine Gözlemler”, Anadolu Prehistoryasına Adanmış Bir Yaşam: Jak Yakar’a Armağan, (Eds.) B. Gür ve S. Dalkılıç, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara, 2020, 495-512.
• Tonkova 2015 M. Tonkova, “Actualité de la Recherche sur les Mobiliers non Céramiques de l'Antiquité et du Haut Moyen Age”, The Jewellery of a Wealthy Thracian Woman From Anchialos and the Fashion in Middle and Late Hellenistic Jewellery, (Eds.) I. Bertrand, M. Feugere and S. Raux, Français, Publications Chauvinoises, 2015, 699-716.
• Türe 2005 A. Türe, Takının Öyküsü, Goldaş Kültür Yayınları, İstanbul, 2005.
• Türe – M. Y. Savaşçın 2002 A. Türe – M. Y. Savaşçın, Anadolu Antik Takıları, Goldaş Kültür Yayınları, İstanbul, 2002.
• Uygun 2019 Ç. Uygun, “Adana Müzesi’nden Diadem Örnekleri”, OLBA, XXVII, 2019, 265-306. Uygun 2000
• Ç. Uygun, “Patara Geç Helenistik-Roma Dönemi Takıları”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya, 2000. Uygun 2021
• Ç. Uygun, “Adana Müzesi’nden Cenaze Takıları ve Aplikler”, Arkhaia Anatolika Anadolu Arkeolojisi Araştırmaları Dergisi, 4, 2021, 313-340.
• Williams – Ogden 1994 D. Williams – J. Ogden, Greek Gold Jewellery of the Classical World. Published for the Trustees of the British Museum by British Museum Press, London, 1994.
• Yağız – Doğan 2023 K. Yağız – T. Doğan, “Perre Nekropolisi’nden Bir Hypogeum Mezar”, Arkeoloji Dergisi, 31/2, 2023, 49-69.