Development of Municipalities in Turkey: 1920-2020

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 171 - 223, 31.12.2020

Tarkan Oktay

Öz

Republican era municipalities inherited the Ottoman municipality experience. Political, economic, social and urbanization characteristics in Turkey caused varieties in the development of municipalities in different periods. This study examines the development of municipalities in Turkey during the Republican era in 7 periods within the framework of main axes determined with regard to historical continuity. Between 1923-1950, when urbanization was slow and a strict centralist approach prevailed, the enactment of Municipality Law and additional regulations and transition to multi-party system became prominent. The increase in the urbanization after 1950 brought municipalities’ problems and endeavors to find solutions up to the agenda. In the 1960s, there were limited efforts to improve municipalities. Although efforts in creating new models for municipalities gained momentum in the 1970s, most of these initiatives remained as drafts. In the period until 1980, problems caused by rapid urbanization got exacerbated with the inadequacy of reform attempts. After 1980, metropolitan municipalities were established and became widespread. However, no comprehensive municipality reform was made. This lack of reform affected municipalities and local services negatively in this period when rapid urbanization still continued. With the public administration reforms after 2002, municipalities were improved in political, administrative and economic senses as a result of a comprehensive approach. Metropolitan municipalities became the focus of the reform effort. After 2014, there has been a transition to metropolitan model at city level. The number of small-scale municipalities has been reduced.

Anahtar Kelimeler

Local Government, Municipality, Municipal History, Metropolitan Municipality, Local Government Reform

1920-2020 Döneminde Türkiye’de Belediyelerin Gelişimi

Öz

Osmanlı belediye mirası üzerinde gelişen Cumhuriyet Dönemi belediyeleri, ülkenin siyasal, ekonomik, sosyal ve kentleşme özelliklerinden etkilenerek dönemsel olarak farklı nitelikte gelişme göstermiştir. Bu bağlamda, çalışmada Türkiye’deki belediyelerin Cumhuriyet Dönemindeki gelişimi 7 dönem altında tarihi süreklilik ile tespit edilen ana eksenler çerçevesinde ele alınmaktadır. Şehirleşmenin düşük hızda seyrettiği ve katı merkeziyetçi bir anlayışın geçerli olduğu 1923-1950 döneminde Belediye Kanunu ve ilave düzenlemelerin çıkarılması ile çok partili siyasal hayata geçilmesi öne çıkmaktadır. 1950’den sonra şehirleşme hızının artması belediyelerin problemlerini ve çözüm çabalarını gündeme taşımıştır. 1960’lı yıllarda belediyelerle ilgili sınırlı geliştirme çabaları görülmektedir. 1970’lerde belediyelerle ilgili yeni model çabaları hız kazanmakla birlikte, bunların büyük kısmı tasarı aşamasında kalmıştır. 1980’e kadar geçen dönemde hızlı şehirleşmenin getirdiği problemler belediye alanında reform çabalarının yetersizliği ile daha da ağırlaşmıştır. 1980’den sonra büyükşehir belediyeleri kuruldu ve yaygınlaştırıldı. Ancak, belediye alanında bütüncül bir reform yapılamadı. Bu durum hızlı şehirleşmenin devam ettiği bu dönemde belediyelere ve yerel hizmetlere olumsuz yansıdı. 2002’den sonraki kamu yönetimi reformları ile belediyeler daha bütüncül bir yaklaşımla siyasal, idari ve ekonomik olarak geliştirildi. Büyükşehir belediyeleri reformun odağı haline geldi. 2014’den sonra ise il ölçeğinde büyükşehir modeline geçildi. Küçük ölçekli belediyelerin sayısı azaltıldı.

Anahtar Kelimeler

Yerel Yönetim, Belediye, Büyükşehir Belediyesi, Belediye Tarihi, Yerel Yönetim Reformu

Kaynakça

• 1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Resmî Gazete, 30474, 10/07/2018.
• 1/469 Sayılı Büyük Şehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve İçişleri; Plan ve Bütçe Komisyonları Raporları, 23/03/1984. https://www.tbmm.gov.tr/ adresinden temin edilmiştir.
• 1/529 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Tasarısı ve İçişleri Komisyonu Raporu. (2012). https://www.tbmm.gov.tr/ adresinden temin edilmiştir.
• 1580 Sayılı Belediye Kanununa Bazı Maddeler Eklenmesi Hakkında Kanun teklifi. (1963). https://www.tbmm.gov.tr/ adresinden temin edilmiştir.
• 1593 Sayılı Umumî Hıfzıssıhha Kanunu. Resmî Gazete, 1489, 06/05/1930.
• 1929 Sayılı 1580 Numaralı BelediyeKanununun 83 üncü Maddesine Bir Fıkra İlavesine Dair Kanun. Resmî Gazete, 2046, 09/03/1932.
• 2198 Sayılı İstanbul Türk Anonim Su Şirketi İmtiyaziyle Tesisatının Satın Alınmasına Dair Kanun. Resmî Gazete, 2411, 27/5/1933.
• 2226 Sayılı İstanbul Belediyesine Bağlı (İstanbul Sular İdaresi) Teşkili Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 2416, 07/06/1933.
• 2290 Sayılı Belediye Yapı ve Yollar Kanunu. Resmî Gazete, 2433, 21/06/1933.
• 2295 Sayılı Belediye Teşkilâtı Olan Yerlerde Muhtar ve İhtiyar Heyetlerinin Lâğvi Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 2431, 19/06/1933; 150 Nolu Belediye Teşkilâtı Olan Yerlerdeki Muhtarlıklarla İhtiyar Heyetlerinin Kaldırılması Hakkında L/603 numaralı Kanun Lâyihası ve Dahiliye Encümeni Mazbatası, 16/04/1933
• 2301 Sayılı Belediyeler Bankası Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 2435, 24/06/1933.
• 2303 Sayılı 3/4/1930 Tarih ve 1580 Sayılı Belediye Kanununa Ek Kanun. Resmî Gazete, 17120, 29/09/1980.
• 2380 Sayılı Belediyelere ve İl Özel İdarelerine Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 17242, 05/2/1981.
• 2464 Sayılı Belediye Gelirleri Kanunu. Resmî Gazete, 17354, 29/05/1981.
• 2497 Sayılı Belediyece Yapılacak İstimlâk Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 2722, 09/06/1934
• 2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 17523, 23/11/1981.
• 2561 sayılı Büyük Şehirlerin Yakın Çevresindeki Yerleşim Yerlerinin Anabelediyelere Bağlanmaları Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 17538, 08/12/1981.
• 2680 Sayılı Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Kuruluş, Görev ve Yetkilerinin Düzenlenmesi ile ilgili Yetki Kanunu. Resmî Gazete, 17729, 19/06/1982.
• 2763 Sayılı 14/IV/1930 tarih ve 1580 Sayılı Belediye Kanununa Ek Kanun. Resmî Gazete, 3029, 15/06/1935
• 278 Sayılı Devairi Belediye Rüesasının Sureti İntihabına Dair Kanun. 30/10/1922.
• 278 Sayılı Devairi Belediye Rüesasının Sureti İntihabına Dair Kanun. 30/10/1922.
• 2972 Sayılı Mahallî İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 18285 Mükerrer, 18/1/1984.
• 3 Kasım 1960 Tarih ve 120 Sayılı İl Genel ve Belediye Meclisleri ile Mahalle Muhtar ve İhtiyar Heyetlerinin Feshine ve Görevlerinin İfa Şekline Dair Kanun. Resmî Gazete, 10651, 10/11/1960.
• 3004 Sayılı 2/2/1981 Tarihli ve 2380 Sayılı Belediyelere ve il Özel İdarelerine Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Resmî Gazete, 18402, 15/05/1984.
• 3030 Sayılı Büyük Şehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 18453, 09/07/1984.
• 307 Sayılı Belediye Kanununun Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Resmî Gazete, 11465, 27/7/1963.
• 3359 Sayılı Üsküdar ve Kadıköy Türk Anonim Su Şirketi İmtiyazı İle Tesisatının Satın Alınmasına Dair Mukavelenin Tasdiki Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 3886, 19/04/1938.
• 34 Sayılı 23 Eylül 1293 Tarihli Belediye Kanununa Müzeyyel Kanun. Ceride-i Resmiye, 4, 28/02/1921.
• 3480 Sayılı İstanbul Elektrik Şirketi İmtiyaziyle Tesisatının Satın Alınmasına Dair Mukavelenin Tasdiki Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 3955, 09/07/1938.
• 3507 Sayılı 2972 Sayılı Mahallî İdareler ile Mahalle Muhtarlıktan ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanunun Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Resmî Gazete, 2019, 14/12/1988.
• 3688 Sayılı Ankara Elektrik, Ankara Havagazı ve Adana Elektrik Türk Anonim Şirketleri Hisse Senedleri ile Hak ve Vecibelerinin Satın Alınmasına Dair Mukavelelerin Tasdikine ve Bu Şirketlerin Muvakkat İşletmeleri ile Satın Alma Bedellerinin Tesviye Tarzına Dair Kanun. Resmî Gazete, 4256, 12/07/1939.
• 3723 Sayılı Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun. Resmî Gazete, 20877, 21/05/1991.
• 417 Sayılı Ankara Şehremâneti Kanunu. Kabul Tarihi: 16/02/1340 (16/04/1924). Düstur, III/5, 633-634.
• 423 Sayılı Belediye Vergi ve Resimleri Kanunu. Kabul Tarihi: 26/02/1340 (26/04/1924). Düstur, III/5, 642-656.
• 442 Sayılı Köy Kanunu. Kabul Tarihi: 18/03/1340 (18/05/1924). Düstur, III/5, 696-722.
• 4483 Sayılı İzmir Tramvay ve Elektrik Türk Anonim Şirketi İmtiyaziyle Tesisatının Satın Alınmasına Dair Mukavelenin Tasdiki ve Bu Müessesenin İşletilmesi Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 5466, 27/07/1943.
• 4541 Sayılı Şehir Ve Kasabalarda Mahalle Muhtar Ve İhtiyar Heyetleri Teşkiline Dair Kanun. Resmî Gazete, 5682, 15/04/1944.
• 4629 Sayılı Bazı Fonların Tasfiyesi Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 24335-Mükerrer, 03/03/2001.
• 4705 Sayılı Belediye Kanununun 54, 119, 120 ve 128 inci Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 5973, 04/04/1945.
• 4759 Sayılı İller Bankası Kanunu. Resmî Gazete, 6039, 23/06/1945.
• 4762 Sayılı «İstanbul Havagazı ve Elektrik ve Teşebbüsatı Sınaiye Türk Anonim Şirketi» ni Satınalma Sözleşmesinin onanmasına ve «İstanbul Elektrik, Tramvay ve Tünel İşletmeleri İdaresi» ne devrine dair Kanun. Resmî Gazete, 6043, 28/06/1945.
• 486 Sayılı Umur-ı Belediyeye Müteallik Ahkam-ı Cezaiye Kanunu. Kabul Tarihi: 16/04/1340 (16/06/1924). Düstur, III/5: 840-841.
• 4878 Sayılı Belediye Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 6295, 30/04/1946.
• 4878 Sayılı Belediye Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 6295, 30/04/1946.
• 5019 Sayılı Büyük Şehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun. TBMM kabul Tarihi: 11/12/2003.
• 5026 Sayılı Bazı Belediye ve Köylerin Denizli Belediyesine Katılmasına İlişkin Kanun. Kabul Tarihi: 21/12/2003.
• 5168 Sayılı Belediye Kanununun 94’ncü maddesinin «A» fıkrasının kaldırılması hakkında Kanun. Resmî Gazete, 6827, 09/02/1948.
• 5237 Sayılı Belediye Gelirleri Kanunu. Resmî Gazete, 6953, 09/07/1948.
• 5355 sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu, Resmî Gazete, 25842, 11/06/2005.
• 5390 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Resmî Gazete, 25874, 13/07/2005.
• 5393 Sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu, Resmî Gazete, 25874, 13/07/2005.
• 5669 Sayılı Belediye Kanununa Bâzı Maddeler Eklenmesine ve Bu Kanunun Bâzı Maddelerinin Kaldırılmasına Dair Kanun. Resmî Gazete, 7556, 12/07/1950.
• 5747 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 26824 Mükerrer, 22/03/2008.
• 5779 Sayılı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 26937, 15/7/2008.
• 583 sayılı Ankara'da İnşası Mukarrer Yeni Mahalle İçin Muktazi Yerler ile Bataklık ve Merzagi Arazinin Şehremanetince İstimlâki Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 90, 24/05/1925.
• 6349 Sayılı İstanbul Birleşik İdaresinin Ayrılması Hakkında Kanun. Resmî Gazete, 8661, 18/03/1954.
• 6360 Sayılı On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Resmî Gazete, 28489, 06/12/2012.
• 642 Sayılı Ebniye Kanunu’nun 20, 21, 22, 23, 24, 25’nci Maddelerini Muaddil Kanun. Ceride-i Resmiye, 98, 29/06/1925.
• 6447 Sayılı On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Resmî Gazete, 28595, 22/03/2013.
• 6785 Sayılı İmar Kanunu. Resmî Gazete, 9359, 16/07/1956.
• 6830 Sayılı İstimlâk Kanunu. Resmî Gazete, 9402, 08/09/1956.
• 7/4345 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesi. Resmî Gazete, 14182, 09/05/1972.
• 744 Sayılı Vilâyat Belediye Kanununa Müzeyyel Kanun. Resmî Gazete, 311, 02/03/1926.
• 765 Sayılı Türk Ceza Kanunu. Resmî Gazete, 320, 13/03/1926.
• 775 Sayılı Gecekondu Kanunu. Resmî Gazete, 12362, 30/07/1966.
• 844 Sayılı Emlak ve Eytam Bankası Kanunu. Resmî Gazete, 389, 03/06/1926.
• 85 Sayılı Teşkîlât-ı Esasiye Kanunu. Ceride-i Resmiye, 1, 07/02/1921.
• 85 Sayılı Teşkîlât-ı Esasiye Kanunu. Ceride-i Resmiye, 1, 07/02/1921.
• 92/3398 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, Resmî Gazete, 21364, 03/10/1992.
• Altaban, Ö. (2002). Ankara Metropoliten Alan Planlama Deneyimi: 1970-1984, Planlama Dergisi, 4, 32-45.
• Anayasa Mahkemesi, Esas Sayısı: 2004/118, Karar Sayısı: 2005/8, Resmî Gazete, 25785, 13/04/2005.
• Anayasa Mahkemesi, Esas Sayısı: 2008/34, Karar Sayısı: 2008/153, Resmî Gazete, 27076, 06/12/2008.
• Arıkboğa, E. (2007). Büyükşehirlerde Kararları Kim Alıyor? Büyükşehir Belediye Meclislerinde Temsil Sorunu ve Çözüm Önerileri. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 16 (1). 31-54.
• Arıkboğa, E., Oktay, T. ve Yılmaz, N. (2007). Yeniden Yapılanma Sonrasında Belediye Meclisleri: İstanbul Örneği. İstanbul: Beta Yayınları.
• Aydoğan, E. ve Mahmutoğlu, T. B. (2013). Mustafa Kemal Atatürk Döneminde Yapılan Seçimler ve Karakteristik Özellikleri Uluslararası. Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10, 113‐142.
• Aytaç, F. (1972). Metropoliten İdare Kurulması Üzerinde Yapılan Çalışmalar. Türk İdare Dergisi, 43 (337). 1-23.
• Aytaç, F. (1990). Belediye Kanunu’nun Oluşumu, Uygulanması ve Değişiklikler. Türk Belediyeciliğinde 60 yıl Uluslararası Sempozyum Bildiri ve Tartışmalar, Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi. 86-106. 90.
• Bakanlıklar'ın Kurulmasıyla İlgili İşlem. Resmî Gazete, 16273, 29\04\1978,
• Belediye Kanununa Bâzı Maddeler Eklenmesine ve Bu Kanunun Bâzı Maddelerinin Kaldırılmasına Dair Kanun Tasarısı ve İçişleri ve Adalet Komisyonları Raporları, 21/06/1950.
• Belediye Meclisi Çalışma Yönetmeliği, Resmî Gazete, 25961, 09/10/2005.
• Büyük Şehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında 3030 Sayılı Kanunun Uygulanması ile İlgili Yönetmelik. Resmî Gazete, 18603, 12/12/1984.
• Canpolat, H. (2016). Türk Yerel Yönetim Sisteminde Ölçek Reformları ve 5747 Sayılı Kanımla ilgili Yargı Kararlarının Değerlendirilmesi. Türk İdare Dergisi, 467, Mayıs. 79-113.
• Çınar, T., Çiner, C. U. ve Zengin, O. (2009). Büyükşehir Yönetimi Bütünleştirme Süreci. Ankara: TODAİE Yayını.
• Daşöz, İ. (1996). Yerel Yönetimlerin Yeniden Yapılandırılmasına İlişkin Kanun Tasarısı Üzerine Bir Değerlendirme, Türkiye İdare Dergisi, 68 (410).
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1963). Kalkınma Planı: Birinci Beş Yıl, 1963-1967. Ankara.
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1968). İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1968-1972. Ankara.
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1973). Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1973-1977. Ankara.
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1977). 4. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1978-1982) Yerleşme, Bölgesel Gelişme, Kentleşme, Konut Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara.
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1979). Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1979-1983. Ankara.
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1985). Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1985-1989. Ankara.
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1990). Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1990-1994. Ankara.
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1996). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1996-2000. Ankara.
• Devlet Planlama Teşkilatı. (2001). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Yerel Yönetimler Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara.
• Devlet Planlama Teşkilatı. (2001). Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 2001-2005. Ankara.
• Dinçer, Ö. ve Yılmaz, C. (2003). Değişimin Yönetimi İçin Yönetimde Değişme. Ankara: Başbakanlık.
• Eke, A. E. (1982). Anakent Yönetimi: Yönetimlerarası İlişkiler. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Eryılmaz, B. (2002). Belediyelerde Demokrasi Geleneği ve Değişim İhtiyacı. Çağdaş Yerel Yönetimler, 11 (3). 6-21.
• Ezerli, İ. (1992). Türkiye Büyük Millet Meclisi (1920-1992) ve Osmanlı Meclis-i Mebusanı (1877-1920). Ankara: TBMM Yayını. 27
• Geray, C. (1990). Belediyelerin Hızlı Kentleşmeye Yenik Düştüğü Dönem (1945-1960). Türk Belediyeciliğinde 60 yıl Uluslararası Sempozyum Bildiri ve Tartışmalar, Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi. 217-224.
• Gözler, K. (2019). Türk Belediye Sistemi Üzerinde Fransız Etkisi: 3 Nisan 1930 Tarihli Belediye Kanunu Fransa’dan mı İktibas Edilmiştir? Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 28 (1-2), Ocak-Nisan, 1-24.
• Güler, B. A. (1987). Büyük Kentler İçin Yönetim Arayışları. Türk İdare Dergisi, Mart, 374, 117-147.
• Güler, B. A. (1994). Belediye Gelirlerinin Yapısı: 1925-1989. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 3 (1). 19-37.
• Güneş, İ. (1997). Birinci TBMM'nin Düşünce Yapısı: 1920-1923. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. 59, 81 ve 148-180.
• İçişleri Bakanlığının Yerel Yönetimlere Dönük Hizmet, Görev ve Yetkilerinin Yerel Yönetim Bakanlığına Devrine İlişkin Protokol. Resmî Gazete, 16303, 01\06\1978,
• İlbank Tarihçesi. https://www.ilbank.gov.tr/index.php?Sayfa=iceriksayfa&icId=3 adresinden temin edilmiştir.
• İmar ve İskân Bakanlığı Kuruluş ve Vazifeleri hakkındaki Kanunun 12’ nci Maddesinin Değiştirilmesine ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesine Dair Kanun. Resmî Gazete, 12213, 29/01/1966.
• İstanbul Milletvekili Mustafa Baş'ın; 3030 Sayılı Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanunun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bazı Geçici Maddelerin İlavesine Ait Kanun Teklifi ve İçişleri Komisyonu Raporu. 2/21, (2003). https://www.tbmm.gov.tr/ adresinden temin edilmiştir.
• Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarısı. https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss349m.htm adresinden temin edilmiştir.
• Karaer, T. (1987). 12 Eylül ve Türk Kamu Yönetiminin Yeniden Düzenlenmesi. Amme İdaresi Dergisi, 20 (3), Eylül. 29-54.
• Kazancı, M. (1983). Yerel Yönetimler Üzerine Birkaç Not. Amme İdare Dergisi, 16 (4). 36-51.
• Keleş, R. (1985). Türkiye’de Anakent Yönetimi, Amme İdare Dergisi, 18 (2). 69-82.
• Keleş, R. (2006). Yerinden Yönetim ve Siyaset. 5. bs., İstanbul: Cem Yayınevi.
• Mahalli İdareler Fon Yönetmeliği, Resmî Gazete, 18520, 19/09/1984.
• Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü. (2009). 2008 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu.
• Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü. (2013). 2012 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu.
• Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü. (2014). 2013 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu.
• Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü. (2015). 2014 Yılı Faaliyet Raporu.
• Mahalli İdareler Reformu Kanun Taslakları. (1997). Ankara: İçişleri Bakanlığı Yayını.
• Marmara ve Boğazları Belediyeler Birliği. (1987). Metropolitan Yönetim: Dünyada ve Türkiye’de. İstanbul.
• Milli Güvenlik Konseyi, İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Tasarısı ve İçişleri Komisyonu Raporu (1/243). 21 Eylül 1981, s. 1 ve 2. https://www.tbmm.gov.tr/ adresinden temin edilmiştir.
• Milli Güvenlik Konseyi’nin 34 Numaralı Kararı, Resmî Gazete, 17187, 11/12/1980.
• Nadaroğlu, H. (1994). Mahalli İdareler. 5. bs., İstanbul: Beta Yayınları.
• Oktay, T. (2008). Belediye Kurumunun Tarihsel Gelişimi. Recep B. ve Yüksel D. (Ed.), Türkiye’de Yerel Yönetimler, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 119-156.
• Oktay, T. (2010). Yerel Yönetim Reformu Sonrasında İl Özel İdareleri. İstanbul: Hayat Yayınları.
• Oktay, T. (2015). Tanzimat'tan 21. Yüzyılda İstanbul'un Yönetimi, Çoşkun Y. (Ed.), Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla büyük İstanbul Tarihi: Siyaset ve Yönetim 2, 3, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş, 2015, 134-217.
• Oktay, T. (2016). 6360 Sayılı Kanun’a Dayalı Büyükşehir Belediye Reformunu Anlama ve Anlamlandırma. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi (İSMUS), 1 (1). 71-131.
• Ortaylı, İ. ve Tekeli, İ. (1978). Türkiye’de Belediyeciliğin Evrimi-Birinci Kitap. Ankara: Türk İdareciler Derneği Yayını.
• Özgür, H. (2010). Metropolitan Alanların Yönetimi Deneyimi: Büyükşehir Modelinin Uygunluğu. Parlak, B. (Ed.), Yerel Yönetimler, Yerel Siyaset ve Kentsel Politikalar, Bursa: Dora Yayıncılık. 334-358.
• Reuter, E. (1942). Belediyeler Bankası. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, 4 (1). 42-68.
• Şehir ve Kasabalarda Mahalle Muhtar ve İhtiyar Heyetleri Teşkili Hakkında Kanun Lâyihası ve Maliye ve Dahiliye Encümenleri Mazbataları. 16/03/1943.
• Şinik, B., Uçar, A. Yılmaz ve Dik, E. (2016). 1924 ve 1926 Tarihli Belediye Kanunu Layihaları: Cumhuriyet Belediyecilik Anlayışının Kurucu Adımları. Çağdaş Yerel Yönetimler, 25 (2), Nisan, 1-27.
• Tanör, B. (1999). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri. 3. bs., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, İçtima Senesi 1, 4, 26/09/1336 (26/11/1920).
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, İçtima Senesi 1, 4, 28/09/1336 (28/11/1920).
• TBMM Zabıt Ceridesi. Devre 1, İçtima Senesi 3, 128. İçtima, 24, 28/10/1338 (28/12/1922).
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 3, İçtima Senesi 3, 17, 20/03/1930.
• Tekel, A. (2002). Metropoliten Planlamanın Önemi ve Gerekliliği Üzerine, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 11 (1), Ocak, 42-55.
• Tekeli, İ. (1983). Yerel Yönetimlerde Demokrasi ve Türkiye’de Belediyelerin Gelişimi, Amme İdare Dergisi, 6 (2). 3-22. 9
• Tekeli, İ. (2009). Cumhuriyet’in Belediyecilik Öyküsü (1923-1990). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2012). İstatistik Göstergeler, 1923-2011. Ankara.
• Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü. (1966). Merkezî Hükümet Teşkilâtı Araştırma Projesi Yönetim Kurulu Raporu. 2. bs., Ankara.
• Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü. (1972). İdarenin Yeniden Düzenlenmesi İlkeler ve Öneriler, İdari Reform Danışma Kurulu Raporu. Ankara.
• Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü. (1991). Kamu Yönetimi Araştırması-Genel Rapor. Ankara.
• Yavuz, F. (1966). Türk Mahalli İdarelerinin Yeniden Düzenlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Yedi İlde Büyükşehir Belediyesi Kurulması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. Resmî Gazete, 21693, 09/09/1993.
• Yeni Belediye Kanunu Layihası. (1926). İstanbul Şehremâneti Mecmuası. 23, Temmuz.
• Yerel Yönetimler Genel Müdürlüğü. (2020). 2019 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu. Ankara.