“et-Tebsira”, Sehlân es-Sâvî’ye mi Yoksa Fahreddîn er-Râzî’ye mi Aittir?

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 38 - 60, 12.07.2021

Turgut Akyüz

Öz

Sehlân es-Sâvî, fıkıh ve mantık alanlarında eserler kaleme almış bir alim olup aslen İran asıllıdır. Bugün elimizde mantık eserlerine ait hem Farsça hem de Arapça nüshalar bulunmaktadır. Gazzâlî ile çağdaş olan müellif, İbn Sînâ’nın eserlerini kaynak alarak mantık alanında eserler kaleme almıştır. Hayatı hakkında çok az bilgiye sahibiz. Zira hayatı biraz sıkıntılı geçmiş; hayatının son dönemine doğru inzivaya çekilmek zorunda kalmıştır. Hatta ölümünden sonra evi ve eserleri yakılmıştır.
Sâvî, mantık alanında el-Besâiru’n-nâsıriyye adlı kitabın yanında çeşitli risaleler yani küçük çaplı eserler kaleme almıştır. Bunlardan birisi de Besâir’den sonra kaleme ve alınmış ve bir nevi onun özeti olan Tebsıra adlı eseridir. Eserin bugün elimizde Farsça bir basılı nüshası müellife nispetle bulunmaktadır. Fakat elimizde mevcut iki Arapça nüsha, Sâvî adına değil takipçisi olan Fahreddîn er-Râzî’ye nispetle kayıtlıdır. Fakat müellifi, eserde, bizzat bu risaleye Tebsıra ismini vermiş; burada meseleleri özetle ifade ettiğini fakat ayrıntıların Besâir’de bulunduğunu ifade etmiştir. Buradan hareketle eserin Râzî’ye değil de Sâvî’ye ait olduğunu anlıyoruz. Ayrıca Farsça nüsha ile yapılan karşılaştırmalar, bu bilgiyi teyit etmektedir. Yine risalede Besâir’e yapılan atıflar incelendiğinde ve ayrıca Besâir ile bu risalenin içeriği karşılaştırıldığında eserin Sâvî’ye ait olduğu kesinleşmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sâvî, Tesbıra, Mantık, Besâir.

Does “al-Tabsirah” Belong to Sahlân al-Sâwî or Fakhr al-Dîn al-Râzî?

Öz

Sahlân al-Sâwî who is originally from Iran is a scholar who wrote works in the fields of fiqh and logic. The author, who was contemporary with al-Ghazzâlî, wrote works in the field of logic by taking the works of Avicenna as a source. The manuscript copies both in Arabic and Persian of his logic works have survived to the present day. There is very limited information about his life story. As stated in bio-bibliographic sources, his life was a bit troubled; towards the last period of his life he had to live a reclusive life. Even, his house and works were burned after his death.
In the field of logic, al-Sâwî wrote various treatises, namely small-scale works, in addition to the book named al-Besâir al-Nâsiriyye. One of them is his treatise called al-Tebsira, which was written after al-Besâir as a kind of its summary. Today we have a Persian version of the work, which has been attributed to the author and published. On the other hand, there are two other manuscript copies of the work in Arabic which are registered not in the name of al-Sâwî but in the name of his follower Fakhr al-din al-Râzî. However, in these Arabic manuscripts, the author himself entitles the treatise as al-Tebsira; and states that he has summarized the issues in this work, but the details are in al-Besâir. Based on this, we realize that the work belongs not to al-Râzî but to al-Sâwî. In addition, comparisons with the Persian version confirm this information. Also, when the references made to al-Besâir in the treatise are examined and the content of al-Tebsira is compared with al-Besâir, it becomes clear that the work belongs to al-Sâwî.

Anahtar Kelimeler

Sâwî, al-Tebsira, Logic, al-Besâir.

Kaynakça

• et-Tebsıra fi’l-mantık, Köprülü Fazıl Ahmet Paşa: 793-2, vr.92b-116a.
• Kitâbu’t-Tebsıra, Cârullâh: 1260-2, 229-349.
• KAYACIK, Ahmet. “Sâvî ve el-Besâir Adlı Mantık Eseri Üzerine Bir İnceleme”, Felsefe Dünyası, sy.XXXIX (2004/1), 39-54.
• KAYACIK, Ahmet. “Sâvî, Ömer b. Sehlân”, TDVİA, (2009/XXXVI), 202-203.
• RÂZÎ, Fahreddîn. el-Mantıku’l-Kebîr, thk. Turgut Akyüz, (İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017).
• SAFEDÎ, İzzettin Aybeg. el-Vâfî bi’l-vefeyât, thk. Ahmed Arnavut ve Türki Mustafa, (Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâs, 2000), XII.
• SÂVÎ, Sehlân. “Risâle fî tahkiki nakîzi’l-vücûd”, Tebsıra ve Dû risâle der mantık, Millet Kütüphanesi: 279: 157-166.
• SÂVÎ, Sehlân. “Risâle fi’l-mantık” veya “Risâle der mantık”, Tebsıra ve Dû risâle der mantık, Millet Kütüphanesi: 279: 125-156.
• SÂVÎ, Sehlân. “Tebsıra (Farsça)”, Tebsıra ve Dû risâle der mantık, Millet Kütüphanesi: 279, 1-124.
• SÂVÎ, Sehlân. el-Besâiru’n-nâsıriyye, thk. Hasan el-Merâğî, Tahran: Şemsi Tebrizi, 2003).
• SİCİSTÂNÎ, Ebû Süleymân. Tetimmetü Sıvânu’l-hikme, thk. Memduh Hasan Muhammed, (Kahire: Mektebetü’s-sekâfeti’d-dîniyye, 1996), I.