Molla Fenârî'nin Önermeler Konusuna Yaklaşımı

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 2, 35 - 51, 31.12.2021

Adem Evmeş

Öz

Düşünce tarihimizde önemli bir yeri olan mantık bilimi, medreselerimizde okutulan derslerin başında gelmekteydi. İslam dünyasında mantık çalışmaları 8. asırdan itibaren Aristoteles’e (mö.384-322) ait eserlerin Arapçaya tercümesiyle başlamıştır. Yapılan bu çeviriler yaklaşık iki asır boyunca İslam dünyasında devam etmiştir. Tercüme hareketinden sonra İslam dünyasında başta Fârâbî (ö. 339/950), İbn Sînâ (ö. 428/1037), Gazâlî (ö. 505/1111) olmak üzere birçok mantıkçı telif eserler kaleme almışlardır. İslam mantık tarihinde 13. yüzyıldan sonra ders kitabı niteliğinde kısa ve özlü metinler ortaya çıkmış ve bu metinler ekseninde şerh-haşiye geleneği oluşmuştur. Ders kitabı niteliğinde yazılan risalelerin en meşhuru Esîrüddin Ebherî (ö. 663/1265) tarafından yazılmış olan Îsâgûcî eseridir. Bu eser medreselerde uzun zaman boyunca ders kitabı olarak okutulmuş ve bu risale üzerine onlarca şerh ve haşiye kaleme alınmıştır. Molla Fenârî (ö. 834/1431) tarafından kaleme alınan el-Fevâʾidü’l-fenâriyye, bu eser üzerine yazılan önemli şerhlerden olup, Osmanlı medreselerinde son zamanlara kadar okutulmuştur.

Asıl adı Şemseddin Muhammed b. Hamza olan Molla Fenârî, Osmanlı devletinin kuruluş döneminde yaşamış etkili bir âlimdir. Cemâleddin Aksarâyî’nin (ö. 791/1388-89) öğrencisi olup ondan icazet almıştır. Mantık, tefsir ve tasavvuf alanında eserler vermiştir. Bu tebliğin amacı mantıkta ele alınan önermeler konusuna Molla Fenârî’nin yaklaşımını ele almaktır. Fenârî’nin konuyla ilgili görüşlerini el-Fevâʾidü’l-fenâriyye adlı eserinden hareket ederek ele almaya çalıştık. Çalışmamızın diğer bir amacı Fenârî üzerinde İbn Sînâ, Fahreddin Râzî gibi önemli mantıkçıların etkisini ortaya koyarak; Fenârî’nin kendisinden sonraki mantıkçılar üzerindeki etkisini belirlemeye çalışmaktır. Çalışmamızda Îsâgûcî risalesi üzerine yazılan şerhleri de yer yer kullanmaya çalıştık. Sonuçta ise ulaştığımız kanaatlere verdik

Anahtar Kelimeler

Mantık, Fenârî, el-Fevâʾidü’l-fenâriyye, Önerme

Kaynakça

• Bolay, M. Naci. İbni Sina Mantığında Önermeler. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1. Basım, 1994.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, ts.
• Ebherî, Esirüddin. Îsâgûcî-Mantığa Giriş-. çev. Hüseyin Sarıoğlu. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2. Basım, 2016.
• Fahreddin Râzî. Lübâbü’l-İşârât. thk. Ahmed Hicâzî. Mısır: Mektebetü’l-Ezheriyye, 2015.
• Fârâbî, Ebû Nasr. Kitâbu Kıyâ’si-Sagîr (Küçük Kıyas Kitabı, Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri, içinde). çev. Mübahat Türker Küyel. Ankara: A.K.D.T.Y.K. Yayınları, 1990.
• Fârâbî, Ebû Nasr. Kitâbu’l-İbâre (el-Mantık indel’l-Fârâbi çerisinde). thk. Refik A’cem. Beyrut: Daru’l-Meşrık, 2. Basım, 2012.
• Fenârî, Molla. el-Fevâʾidü’l-fenâriyye. thk. Mustafa Şeyh Mustafa. Beyrut: Mektebetü’l-Hâşimî, 2. Basım, 2015.
• Gelenbevî, İsmail. Şerhu Îsâgûcî. thk. Câdallah Bessâm Salih. Ürdün: Dar-ı Nûr, 1. Basım, 2016.
• Gömbeyaz, Kadir. “Molla Fenârî’ye Nispet Edilen Eserlerde Aidiyet Problemi ve Molla Fenârî Bibliyografyası”. 467-524. Bursa: Bursa Büyükşehir Yayınları, 2009.
• İbn Sînâ, Ebu Ali. İşaretler ve Tembihler. çev. Ali Durusoy vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbn Sînâ, Ebu Ali. Uyûnu’l-Hikme. thk. Abdurrahman Bedevî. Beyrut: Dâru’l-kalem, 2. Basım, 1980.
• İbn Sînâ, Ebu Ali. Yorum Üzerine. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
• İbrahim Hakkı Aydın - Tahsin Görgün. “Molla Fenârî”. 30/245-248. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2005.
• Kâtî, Hüsam. Şerhu Îsâgûcî. thk. Kasım b. Naim. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-ilmiyye, 1. Basım, 2015.
• Kayacık, Ahmet. “İslam Mantık Geleneğinde Fenârî’nin Yeri”. İslami İlimler Dergisi 5/2 (2010), 109.
• Kömürcü, Kamil. Esîruddin el-Ebherî’nin Mantık Anlayışı. Ankara: Yayınevi Yayınları, 2010.
• Kul Ahmed. Hâşiyetü Şerhi Îsâgûcî li’l-Fenârî (el-Fevâʾidü’l-fenâriyye içerisinde). thk. Mustafa Şeyh Mustafa. Beyrut: Mektebetü’l-Hâşimî, 2. Basım, 2015.
• Kuşlu, Harun. “Kara Halil’in Fenârî Haşiyesi’nde Formel Mantık Konularının Ele Alınışı”. 479-491. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2017.
• Mağnisevî, Mahmud Hasan. Muğni’t-Tullâb. thk. İsâm b. Mühezzeb es-Subûî. Beyrut: Dar-ı Beyrut, 1430.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. İstanbul: Divan Kitap, 11. Basım, 2011.
• Özpilavcı, Ferruh. Ebherî Îsâgûcî ve Şerhi. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.