Mantıksal Akıl Yürütmede Önyargı ve Yanılgılar

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 2, 6 - 23, 31.12.2022

Gülümser Durhan

Öz

Önyargı, insanların çevrelerindeki bilgileri işlerken ve değerlendirirken ortaya çıkan ve aldıkları kararları, inançları ve yargıları etkileyen ve dolayısıyla karar vermeyi daha hızlı ve daha verimli hale getirmek için tasarlanmış otomatik süreçler ve bilinçsiz bir düşünce hatalarıdır. Bu insanların içinde yaşadığı inanılmaz derecede karmaşık dünyayı basitleştirme çabalarından kaynaklanmaktadır ki bu da bazen insanları akılsızca riskler almaya yönlendirebilmektedir. Bu nedenle önyargılar, yanlış kararlara giden yolu açan mantıksal düşüncedeki kusurlar, zayıf muhakeme, bir argümanın formülasyonunda ortaya çıkan mantıksız bir adım ve insanları yanılgıya sürükleyen ya da yanlış yönlendirmeye götüren irrasyonel tutumlardır.
İnsan aklını yanlışa sürükleyen bu tür yanılgıları bilmek ve tanımak, bunlardan sakınmak için önem arz etmektedir. Zira kimse genellikle bile isteye hataya düşmeyeceği için, yanlışı bilmek, yanılgıya düşmemenin ön koşuludur. O nedenle önyargıya dair fikirleri öğrenmek, düşünce sürecindeki hataları azaltabilir ve aldatılmalara, yanılmalara karşı aklı koruyabilir. Böylelikle bu öğrenme, kendi aklımızla hareket etme, daha doğru ve başarılı bir yaşam sürmemize vesile olacaktır. Dolayısıyla önyargılar, bir tartışmayı kazanmaya veya bilgiyi daha iyi sunmaya yardımcı olabilecek mantıksal hatalarla çok yakından ilişkilidir. Öyle ki önyargılar düşünmenin ilk basamağında ortaya çıkarlar ve birçok mantık hatalarına ve insanlar üzerinde yanılgılara sebep olmaktadırlar. Bu çalışmada amaç; önyargıların, özelde inanç ön yargısının, insanların günlük yaşamda akıl yürütme ve tartışma biçimleri üzerindeki etkilerine odaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Akıl yürütme, Mantık, Yanılgı, Paralojizm, Önyargı

Kaynakça

• ALLPORT, Gordon W. The Historical Background On Modern Social Psychology. G. Lindzey (Ed.), In: Handbook Of Social Psychology (2nd ed., Vol. 1). Reading, MA: Addison-Wesley, 1954.
• ALLPORT, Gordon W. The Nature of Prejudice, MA: Addison Wesley Publishing, 1954.
• GONZALEZ, Ana Valeria; ROGERS, Anna and SØGAARD, Anders. “On the Interaction of Belief Bias and Explanations”, Findings of the Association for Computational Linguistics: ACL-IJCNLP, pp. 2930–2942, 2021.
• ARISTOTLE. “Topica”, Translator, W.A. Pickard-Cambridge, Editor: Ross, W.D., The Works of Aristotle Volume I, Oxford University Press, London, 1963.
• BENTHAM, Jeremy. The Book of Falacies. London: John and H.L. Hunt, 1824.
• BRİSSON, Janie; CHANTAL, Pier-Luc de; FORGUES, Hugues Lortie and MARKOVİTS, Henry. “Belief Bias İs Stronger When Reasoning İs More Difficult”, Thinking & Reasoning, 20(3), 385–403, 2014.
• BUDAK, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2003.
• ČAVOJOVÁ, Vladimíra. “Belief Bias Effect İn Reasoning Of Future Teachers”, Procedia- Social and Behavioral Sciences 174, pp. 2211 – 2218, 2015.
• Hamblin, Charles L. Fallacies. London: Methuen, 1970.
• HEİMSOETH, Heinz. Immanuel Kant’ın Felsefesi. Takiyettin Mengüşoğlu (Çev.), İstanbul: Remzi Kitapevi, 1993.
• HOLLAND, Eugene W. Deleuze ve Guattari’nin Anti-Oedipus’u Şizoanalize Giriş, Ali Utku ve Mukadder Erkan (Çev.), İstanbul: Otonom Yayınları, 2013.
• HOWARTH, Stephanie; HANLEY, Simon J. & WALSH, Clare. “The Logic-Bias Effect: The Role Of Effortful Processing İn The Resolution Of Belief–Logic Conflict”, Memory & Cognition, 44(2), pp. 330–349, 2016.
• KENYON, Tim. Clear Thinking in A Blurry World. Toronto, ON: Thomson Nelson, 2008.
• MACCHİ, Laura; POLİ, Francesco; CARAVONA, Laura; VEZZOLİ, Michela; FRANCHELLA, Miriam A. G.& BAGASSİ, Maria. “How to Get Rid of the Belief Bias: Boosting Analytical Thinking via Pragmatics”, Europe's Journal of Psychology, 15(3), 595–613, 2019.
• MAGNANİ, Lorenzo & BARDONE, Emanuele. “The Appeal of Gossiping Fallacies and its Eco-logical Roots”, Pragmatics & Cognition, 18(2), pp. 365–396, 2010.
• MYERS, Brendan; ELSBY, Charlene & BALTZER-JARAY, Kimberly. Clear and Present Thinking: A Handbook in Logic and Rationality, Canada: Northwest Passage Books, 2013.
• POHL, Rüdiger F. (ed.). Cognitive Illusions: A Handbook On Fallacies And Biases İn Thinking, Judgement And Memory. Hove and New York: Psychology Press, 2004.
• SARI, Mehmet Ali. “Aristoteles’in Diyalektiğinde Epagoge”, Yeditepe’de Felsefe 6. Kitap, Sayı 41, 113-136, 2007.
• TRIPPAS, Dries; VERDE, Michael F. & HANDLEY, Simon J. “Using Forced Choice To Test Belief Bias İn Syllogistic Reasoning”, Cognition 133(3), 586-600, 2014.
• V.BODENHAUSEN, Galen and A. RİCHESON, Jennifer. “Prejudice, Stereotyping and Discrimination”. İçinde, Advanced Social Psychology:The State of The Science. Baumeister, Roy F. and Eli J. Finkel (Edits), New York: Oxford University Press. 341-384, 2010.
• WARBURTON, Nigel. A’dan Z’ye Düşünmek, Ankara: Dost Kitapevi, 2000.
• YOUNG, Joseph M. A Case Study of the Hasty Generalization, 95-98, 2006. https://core.ac.uk/download/pdf/228436457.pdf