REMİZLERE GÖMÜLMÜŞ BİR İKTİDAR ELEŞTİRİSİ OLARAK PEYAMİ SAFA’NIN FATİH HARBİYE ROMANI

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 1 - 18, 26.04.2020

Hüseyin Bülent Oskay

Öz

Peyami Safa’nın 1931’de yayımlanan Fatih Harbiye romanı, birçok yönden özgünlük göstermektedir. Bunlardan birincisi, yazarın hemen tüm romanlarında yaptığı “iç çözümleme” tekniğinde farklı bir yöntem kullanmasıdır. Romanda, ferdin ve sosyal hayatın hemen tüm çatışması remizler (symbols) vasıtasıyla yapılır.
Fatih Harbiye romanını yazarın diğer romanlarından özgün kılan özelliklerinden ikincisi ise, erken Cumhuriyet dönemine, kültür politikası bağlamında da olsa, roman türünde yapılan ilk eleştiri olmasıdır.
Romanın yayımlandığı 1931 yılının siyasal ortamı oldukça hassastır. 1925 yılındaki Şeyh Sait İsyanı, Takrîr-i Sükûn Kanunu, ardından Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılması, 1926 İzmir Suikasti Davası ve İttihatçıların tasfiyesi, Ağrı İsyanı ve 1931 Serbest Fırka denemesi gibi sosyal ve siyasi kırılmalardan sonra, Tek Parti yönetimi, rakipsiz bir şekilde dizginleri ele almıştır.
Sosyal ve kültürel açıdan baktığımızda; erken Cumhuriyet döneminde, Tanzimat’tan beri Türk aydınının temel sorunsallarından olan “Doğu – Batı çatışması”nın devlet eliyle Batı lehinde sonuçlandırıldığını görmekteyiz.
Peyami Safa için, “sonuçlandırma”, iktidar açısından yeterli fakat kendi açısından yeterli değildir. İktidarın kültür politikalarına eleştirisinin çıkış noktasını, iktidarın “konservatuardan alaturka musikinin kaldırılması” fikrine dayandırır. Romanın bildirisi ise, yerel ve millî ögeleri gözardı eden politikalar, “yabacılaşmış”, “bunalım” içinde genç nesiller yetişmesine sebep olacaktır.
Peyami Safa, bildirisini Türkiye’nin siyasal ortamının hassasiyetini de göz önüne alıp doğrudan yapmak yerine “remizler” (symbols) kullanarak yapar. Bu remziler, tez – antitez gibi bir düzeneğe oturtulur: Fatih – Harbiye, Ud – Keman, Kahve – Lebon, Kokteyl – Nargile, Şahniş – Apartman, Alafranga – Gazalî…
Fatih- Harbiye romanının, bildirisinde ve retoriğinde “remizler” (symbols) düzeneği kullanarak, kültür politikaları temelinde de olsa, roman türünde, erken Cumhuriyet dönemine getirilen ilk eleştiri olduğunu düşünmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Fatih Harbiye, Darülelhan, Batı Medeniyeti, Doğu Medeniyeti, Kültür Çatışması

Kaynakça

• Kaynakça Ahmet Hamdi Tanpınar, Edebiyat Üzerine Makaleler, (haz. Zeynep Kerman), MEB Devlet Kitapları, Ankara 1968.
• Ahmet Hamdi Tanpınar,Huzur, 13.baskı, Dergâh Yayınları, İstanbul 2004.
• Ahmet Hamdi Tanpınar, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, 14.baskı, Dergâh Yayınları, İstanbul 2009.
• Berna Moran, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1, 22.baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• Fahri Uzun, Rübab-ı Şikeste, Haluk’un Defteri ve Tevfik Fikret’in Diğer Eserleri, 1.bakı, İnkılap ve Aka Yayınları, İstanbul 1962.
• Nuri Özcan, (1993), “Dârülelhan, Osmanlı Devletinde Kurulan İlk Musiki Mektebi”, İslâm Ansiklopedisi, C.8., https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/8/C08003242.pdf. [Erişim Tarihi: 27.10.2019, 21:37]
• Oktay Akbal, “Siyasal Roman Üzerine”. Hece Dergisi, c. 1, S.65, İstanbul 2002, s.309-314.
• Peyami Safa, Sözde Kızlar, 20.basım, Ötüken Yayınları. İstanbul 1995.
• Peyami Safa, Şimşek, 9.basım, Ötüken Yayınları, İstanbyl 1991.
• Peyami Safa, Fatih Harbiye, 16.basım, Ötüken Yayınları, İstanbul 1995. Peyami Safa, Türk İnkılabına Bakışlar, 1.basım, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1988. Peyami Safa, Biz İnsanlar,12.basım, Ötüken Yayınları, İstanbul 1988. Peyami Safa, Matmazel Noraliya’nın Koltuğu, 14.basım, Ötüken Yayınları, İstanbul 1995c.