BOURDIEUCÜ BİR MİLLİYETÇİLİK KURAMI İÇİN BAŞLANGIÇ: LİTERATÜRÜN ELEŞTİRİSİ VE TEMEL VARSAYIMLAR

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 19 - 64, 26.04.2020

Fahri Danış

Öz

Milliyetçilik literatürünün üzerinde şekillendiği temel meseleler düşünüldüğünde, primordializm, modernizm ve etnosembolizm gibi teoriler; millet kavramının doğallığı-yapaylığı, tarihin iktidarla ilişkisi, millet ile milliyetçilik arasındaki öncellik sorunu gibi tartışmalar üzerinde belirli konumlara sahiptirler. Bununla birlikte söz konusu tartışma noktalarının temelleri, genellikle 20. yüzyılın ikinci yarısındaki sosyal bilimlerin koşullarıyla yakından alakalıdır ve revize edilmeleri gerekmektedir. Bu çalışmanın temel amacı da milliyetçilik yazınının ‘ortodoksi’si kabul edilebilecek modernist kuramın eleştirel bir okumasını yaparak millet ve milliyetçilik gibi meselelerdeki tartışma mevziini, kültürün göstergebilimsel açıdan yorumlanmasına dayanan bir alana çekmektir. Özellikle 2000’lerle birlikte postyapısalcı – postmodern okuma stratejilerini temele alan ve bu bağlamda milleti aidiyet yapılanmaları, kültürel bellek ya da performatif kimlik gibi araçlar üzerinden okuyan çalışmaların artması, milliyetçilik literatüründe bu yönde bir eğilim olduğunu kanıtlamaktadır. Çalışmada ortaya konulacak temel hipotezler, üçlü bir izlek çerçevesinde ortaya koyulacaktır. Öncelikle kültür kavramı, postyapısalcı teorinin ‘metin’ yaklaşımı temel alınarak göstergebilimsel bir okumaya tabii tutulacak ve kültürü oluşturan sembolik ögelerin niteliği tartışılacaktır. Ardından kültürden kaynaklanan ve bireylere belirli zihinsel yatkınlıklar seti yükleyen, yani grupsal bir ‘davranışlar art alanı’ anlamında habitus kavramsallaştırması ortaya konacaktır. Fransız sosyolog Pierre Bourdieu’nün kullandığı haliyle insan eylemselliğinin açıklanması noktasında kritik bir mevkide bulunan habitus, kimliğin performatif bir kavram olarak ele alınmasını tamamlayan bir perspektifin önünü açacaktır. Bu bağlamda kimlik, iktidar tarafından bireylere yapıştırılan bir etiket, stabil ya da durağan bir aidiyet mekanizması olarak değil bizatihi bireylerin eylemleriyle belirgin olan, performansa dayalı bir öznellik kipi olarak yorumlanacaktır. Son tahlilde indirgemeci bir yaklaşıma kapılmak pahasına, mevcut milliyetçilik literatürünün içerisinde olduğu kısır döngüyü aşacak ve tartışmayı ‘kültür – habitus – kimlik’ eksenine çekerek alternatif bir milliyetçilik okuması için bir girizgah yapılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Milliyetçilik teorileri, Pierre Bourdieu, habitus, göstergebilimsel kültür

Kaynakça

• Anderson, Benedict. Imagined Communities. New York: Verso, 1991.
• Anderson, Benedict. Sınırları Aşarak Yaşamak: Bir Sosyal Bilimcinin Yaşamından Anılar. çev. Ayet Aram Tekim. İstanbul: Metis Yayınları, 2017.
• Armstrong, John. Nations before Nationalism. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1982.
• Assmann, Jan. Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2018.
• Barth, Fredrik. Ethnic groups and boundaries: the social organization of culture difference. Boston: Little, Brown and Company Press, 1969.
• Bauman, Zygmunt. Kimlik. çev. Mesut Hazır. Ankara: Heretik Yayınları, 2017.
• Belsey, Catherine. Postyapısalcılık. çev. Nursu Örge. Ankara: Dost Kitabevi, 2013.
• Best, Steven ve Douglas Kellner. Postmodern Teori: Eleştirel Soruşturmalar. çev. Mehmet Küçük. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2016.
• Billig, Michael. Banal Nationalism. London: SAGE, 2004.
• Bourdieu, Pierre. “On the family as a realized category”. Theory, Culture & Society, C. 13, S. 3 (1996): 19-26.
• Bourdieu, Pierre. Pascalian Meditation. çev. Robert Nice. Cambridge: Polity, 2000.
• Bourdieu, Pierre. Pratik Nedenler. çev. Hülya Uğur Tanrıöver. İstanbul: Hil Yayın, 2015.
• Bourdieu, Pierre. Devlet Üzerine: College de France Dersleri (1989-1992). çev. Aslı Sümer. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Bourdieu, Pierre. Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi. çev. Derya Fırat, Günce Berkkurt. Ankara: Heretik Yayınları, 2017.
• Breuilly, John. “Approaches to Nationalism”. Mapping the Nation içinde, ed. Gopal Balakrishnan, 146-175. New York: Verso, 1999.
• Brubaker, Rogers. Nationalism Reframed: Nationhood and the National Question in the New Europe. New York: Cambridge University Press, 1996.
• Brubaker, Rogers ve Frederick Cooper. “’Kimlik’in Ötesine Geçmek”. Kimlik Politikaları: Tanınma, Özdeşlik ve Farklılık içinde, ed. Fırat Mollaer, 402-463, çev. Kübra Kelebekoğlu. Ankara: Doğu-Batı Yayınları, 2014.
• Butler, Judith. Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity. New York: Routledge, 1990.
• Calhoun, Craig. Nationalism. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1997.
• Calhoun, Craig. “Bourdieu Sosyolojisinin Ana Hatları”. Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi içinde, der. Güney Çeğin, Emrah Göker, Alim Arlı ve Ümit Tatlıcan, 77-131. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Coakley, John. “’Primordialism’ and the study of nationalism”. The Multicultural Dilemma: Migration, Ethnic Politics and State Intermediation içinde, ed. Michelle Williams, 153-168. London: Routledge, 2012.
• Coakley, John. “‘Primordialism’ in nationalism studies: theory or ideology?”. Nations and Nationalism, C. 24, S. 2 (2018): 327-347.
• Cohen, Robin. “The Making of Ethnicity: A Modest Defence of Primordialism”. People, Nation and State: The Meaning of Ethnicity and Nationalism içinde, ed. Edward Mortimer, Robert Fine, 3-12. New York: IB Tauris, 2011.
• Connarton, Paul. Toplumlar Nasıl Anımsar. çev. Alaeddin Şenel. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• Connor, Walker. Ethnonationalism: The Quest of Understanding. New York: Princeton University Press, 1994.
• Conversi, Daniele. “Resisting primordialism and other –isms”. Ethnonationalism in the Contemporary World: Walker Connor and the study of nationalism içinde, ed. Daniele Conversi, 269-291. New York: Taylor & Francis, 2003.
• de Cillia, Rudolf, Martin Reisigl ve Ruth Wodak. “The discursive construction of national identities”. Discourse & Society, C. 10, S. 2 (1999): 149-173.
• Deer, Cecile. “Doxa”. Pierre Bourdieu: Key Concepts içinde, ed. Michael Grenfell, 114-126. New York: Routledge, 2014.
• Edensor, Tim. National Identity, Popular Culture and Everyday Life. New York: Bloomsbury Publishing, 2002.
• Eller, Jack David ve Reed M. Coughlan. “The poverty of primordialism: The demystification of ethnic attachments”. Ethnic and Racial Studies, C. 16, S. 2 (1993): 183-202.
• Foote, Nelson. “Identification as the Basis for a Theory of Motivation”. American Sociological Review, C. 16 (1951): 14-21.
• Gat, Azar. Nations: The long history and deep roots of political ethnicity and nationalism. New York: Cambridge University Press, 2012.
• Geertz, Clifford. Kültürlerin Yorumlanması. çev. Hakan Gür. Ankara: Dost Kitabevi, 2010.
• Gellner, Ernest. Thought and Change. London: University of Chicago Press, 1964.
• Gellner, Ernest. Nations and Nationalism. Oxford: Basil Blackwell, 1983.
• Gellner, Ernest. “The Coming of Nationalism and its Interpretation: The Myths of Nation and Class”. Mapping the Nation içinde, ed. Gopal Balakrishnan, 98-146 . Londra: Verso, 1996.
• Gellner, Ernest. “Reply: Do nations have novels?”. Nations and Nationalism, C. 2, S. 3 (1996): 366-370.
• Gleason, Philip. “Kimliği Tanımlamak: Semantik Bir Tarih”. Kimlik Politikaları: Tanınma, Özdeşlik ve Farklılık içinde, ed. Fırat Mollaer, 21-53, çev. Fırat Mollaer. Ankara: Doğu-Batı Yayınları, 2014.
• Goodblatt, David. Elements of Ancient Jewish Nationalism. New York: Cambridge University Press, 2006.
• Gorski, Philip. “Millet-leşme Mücadeleleri: Bourdiecü Milliyetçilik Kuramı”. Bourdieu ve Tarihsel Analiz içinde, der. Philip Gorski, 313-347, çev. Özlem Akkaya. Ankara: Heretik Yayınları, 2015.
• Grosby, Steven. Biblical Ideas of Nationality: Ancient and Modern. Indiana: Eisenbrauns, 2002.
• Guibernau, Montserrat. “Anthony D. Smith on nations and national identity: a critical assessment”. Nations and Nationalism, C. 10, S. 1/2 (2004): 125-141.
• Hall, Stuart. “Signification, representation, ideology: Althusser and the post-structuralist debates”. Critical Studies in Mass Communication, C. 2, S. 2 (1985): 91-114.
• Hastings, Adrian. The construction of nationhood: Ethnicity, religion and nationalism. New York: Cambridge University Press, 1997.
• Hirschi, Caspar. The origins of nationalism: an alternative history from ancient Rome to early modern Germany. New York: Cambridge University Press, 2011.
• Hobsbawm, Eric. “Introduction: Invention of Traditions”. The Invention of Tradition içinde, ed. Eric Hobsbawm, Terence Ranger, 1-15. New York: Cambridge University Press, 2000.
• Hobsbawm, Eric. Nations and Nationalism since 1780: Programme, myth, reality. New York: Cambridge University Press, 2012.
• Horowitz, Donald. “The Primordialists”, Ethnonationalism in the Contemporary World: Walker Connor and the study of nationalism içinde, ed. Daniele Conversi, 72-83. New York: Taylor & Francis, 2003.
• Hume, David. Political Essays. New York: Cambridge University Press, 1994.
• Jaffrelot, Christophe. “Bir Milliyetçilik Kuramı İçin”. Milliyetçiliği Yeniden Düşünmek: Kuramlar ve Uygulamalar içinde, ed. Alain Dieckhoff, Christophe Jaffrelot, 23-83, çev. Devrim Çetinkasap. İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Kafadar, Cemal. İki Cihan Âresinde. çev. A. Tunç Şen. İstanbul: Metis Yayınları, 2018.
• Kant, Immanuel. Anthropology from a Pragmatic Point of View. çev. Robert B. Louden. New York: Cambridge University Press, 2006.
• Keating, Michael. “Kültür ve Sosyal Bilim”. Sosyal Bilimlerde Yaklaşımlar ve Metodolojiler: Çoğulcu Bir Perspektif içinde, ed. Donatella Della Porta ve Michael Keating, 129-151. çev. Sabri Gürses. İstanbul: Küre Yayınları, 2015.
• Lavi, Liron. “Making time for national identity: theoretical concept and empirical glance on the temporal performance of national identity”. Nations and Nationalism, C. 19, S. 4 (2013): 696-714.
• Lee III, Orville. “Observations on Anthropological Thinking About the Culture Concept: Clifford Geertz and Pierre Bourdieu”. Berkeley Journal of Sociology, C. 33 (1988): 115-130.
• Löfgren, Orvar. “The Nationalization of Culture: Constructing Swedishness”. Ethnologia Europea, C. 19, S. 1 (1989): 101-116.
• Melucci, Alberto. “Süreç Olarak Kolektif Kimlik”. Kimlik Politikaları: Tanınma, Özdeşlik ve Farklılık içinde, ed. Fırat Mollaer, 79-105, çev. Ömer Mollaer. Ankara: Doğu-Batı Yayınları, 2014.
• Mentzel, Peter. “Nations, nationality and civil society in the work of Edward Shils”. The Calling of Social Thought: Rediscovering the work of Edward Shils içinde, ed. Bryan Turner, Christopher Adair-Toteff, 154-170. Manchester: Manchester University Press, 2019.
• Minogue, Kenneth. “Ernest Gellner and the dangers of theorising nationalism”. The Social Philosophy of Ernest Gellner içinde, ed. John A. Hall ve Ian Jarvie, 113-119. Leiden: Brill, 1996.
• Mouzelis, Nicos. “Nationalism: Restructuring Gellner’s theory”. Ernest Gellner and Contemporary Social Thought içinde, ed. Sinisa Malasevic ve Mark Haugaard, 125-140. New York: Cambridge University Press, 2007.
• Orkunoğlu, Yener. Marksizm, Milliyetçilik ve Demokratik Ulus. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Özkırımlı, Umut. “The nation as an artichoke? A critique of ethnosymbolist interpretations of nationalism”. Nations and Nationalism, C. 9, S. 3 (2003): 339-355.
• Özkırımlı, Umut. Milliyetçilik Kuramları: Eleştirel Bir Bakış. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2013.
• Özkırımlı, Umut ve Steven Grosby. “Nationalism Theory Debate: The Antiquity of Nations”. Nations and Nationalism, C. 13, S. 3 (2007): 523-537.
• Seton-Watson, Hugh. Nations and states: An enquiry into the origins of nations and the politics of nationalism. London: Methuen & Co. Ltd., 1977.
• Shils, Edward. “Primordial, Personal, Sacred and Civil Ties: Some Particular Onservations on the Relationships of Sociological Research and Theory”. British Journal of Sociology, C. 8, S. 2 (1957): 130-145.
• Shils, Edward. “Nation, nationality, nationalism and civil society”. Nations and Nationalism, C. 1, S. 1, (1995): 93-118.
• Smith, Anthony. Ethnic Revival. Cambridge: Cambridge University Press, 1981.
• Smith, Anthony. National Identity. London: Penguin Books, 1991.
• Smith, Anthony. “The Problem of National Identity: Ancient, medieval and modern?”. Ethnic and Racial Studies, C. 17, S. 3 (1994): 375-399.
• Smith, Anthony. “Opening statement: Nations and their pasts”. Nations and Nationalism, C. 2, S. 3 (1996): 358-365.
• Smith, Anthony. Nationalism and Modernism. London: Routledge, 1998.
• Smith, Anthony. Antiquity of Nations. Malden: Polity Press, 2004.
• Smith, Anthony. Milliyetçilik: Kuram, İdeoloji, Tarih. çev. Ümit Hüsrev Yolsal. İstanbul: Atıf Yayınları, 2015.
• Smith, Anthony. Etno-Sembolizm ve Milliyetçilik. çev. Bilge Firuze Çallı. İstanbul: Alfa Yayınları, 2015.
• Sunderland, Claire. “Nation-building through discourse theory”. Nations and Nationalism, C. 11, S. 2 (2005): 185-202.
• Tatlıcan, Ümit ve Güney Çeğin. “Bourdieu ve Giddens: Habitus veya Yapının İkiliği”. Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi içinde, der. Güney Çeğin, Emrah Göker, Alim Arlı ve Ümit Tatlıcan, 303-367. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Tipton, Leon. Nationalism in the Middle Ages. New York: Holt, Rinehart and Winston, 1972.
• Traverso, Enzo. Geçmişi Kullanma Kılavuzu: Tarih, Bellek, Politika. çev. Işık Ergüden. İstanbul: İletişim Yayınları, 2019.
• Wacquant, Loic. “Simgesel İktidar ve Grup Oluşumu: Pierre Bourdieu’nün Sınıfı Yeniden Çerçevelemesi Üzerine”. Cogito: Pierre Bourdieu, S. 76 (2014): 204-230.
• Weber, Eugen. Peasants into Frenchmen: The Modernization of Rural Politics, 1870-1914. Stanford: Stanford University Press, 1976.
• Woronow, T.W. “Performing the nation: China’s children as little red pioneers”. Anthropological Quarterly, C. 80, S. 3 (2007): 647-672.
• Zake, Ieva. “The Construction of National(ist) Subject: Applying the Ideas of Louis Althusser and Michel Foucault to Nationalism”. Social Thought & Research, C. 25, S. 1/2 (2002): 217-246.