BİR ARNAVUT VATANSEVERİ OLARAK MÜSLÜMAN BİR OSMANLI AYDINI: ŞEMSEDDİN SAMİ BEY FRASHERİ'DE TÜRK MİLLİYETÇİLİĞİNİN SINIRLARI

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 105 - 138, 26.04.2020

Ruziye Şevik

Öz

Türk dilinin hala önemini koruyan sözlüğü Kamus-i Türkî’nin yazarı Şemseddin Sami Bey Frasheri, Türk dili hakkındaki kapsamlı çalışmaları ve bu çalışmalarda ileri sürdüğü fikirleri ile Türklükten bahsederken kullandığı “biz” dili dolayısıyla Türk milliyetçi düşününde “Türk milliyetçiliğinin öncüsü” rolüne layık görülmektedir. Diğer yandan etnik köken itibariyle Arnavut olan Sami Bey Frasheri, Arnavutlukta Arnavutluk Ne İdi, Nedir, Ne Olacak? isimli yazarı belirsiz bir risale üzerinden Arnavutçuluğu ile ön plana çıkartılmaktadır. Milliyetçilik fikrini idrak etmekten önce milliyetçi düşünceye maruz kalan bir insan olarak Sami, Osmanlı aydınları arasında milliyetçilik fikrinin alacağı yolu en erken fark edenlerden biri olmuş ve temelinde “milliyetçilik”e olan bağlılığın yattığı eserler ortaya koymuştur. Bu makale Şemseddin Sami Bey Frasheri’deki “milliyetçilik” fikrinin bütünlüğünü bozmaksızın, onda tezahür eden Türk milliyetçiliğini incelemektedir. Söz konusu bütünlüğü korumak adına önce Sami’nin “milliyetçilik”i, sonrasında Arnavut milliyetçi söyleme katkıları ve bu bilgiler ışığında eserlerinden hareketle Türk milliyetçiliğine yaptığı öncülük değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şemseddin Sami, Milliyetçilik, Türk Milliyetçiliği, Arnavut Milliyetçiliği

Kaynakça

• Akçura, Yusuf. Türk Yılı 1928. haz., Arslan Tekin, Ahmet Zeki İzgöer. Ankara: TTK, 2009.
• Akpınar, Turgut, Kültür Tarihinden Esintiler, Kitabevi, İstanbul 2006.
• Akün, Ömer Faruk. “Şemseddin Sami”. İslâm Ansiklopedisi İslâm Âlemi Tarih Coğrafya Etnografya ve Biyografya Lugati. C. 11: 411-422. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1979.
• Alpan, Necip P. Arnavut Alfabesi Nasıl Doğdu?. Ankara: 1979.
• Arnavutluk Ne İdi, Nedir, Ne Olacak?. çev. Şahin Kolonya.
• Bilmez, Bülent. “Ölümünün Yüzüncü Yılında Şemsettin Sami Frasheri”. Toplumsal Tarih, S. 126 (İstanbul 2004): 38-48.
• Bilmez, Bülent. “Şemsettin Sami mi yazdı bu “sakıncalı” kitabı? Yazarı tartışmalı bir kitap: Arnavutluk Neydi, Nedir ve Ne Olacak? (1899”. Tarih ve Toplum yeni Yaklaşımlar, S. 1 (İstanbul 2005): 97-145.
• Bilmez, Bülent. “Tarih Yazımında Milliyetçi Mitleştirme Örneği Şemsettin Sami mi, Yoksa Sami Frasheri mi?”. Toplumsal Tarih, S. 114 (İstanbul 2013): 54-57.
• Bilmez, Bülent. “Arnavut ve Türk ‘’Biz’’inin İnşasına Katkıda Bulunan Otoktonluk ve Köken Mitleri”. çev. Veysel Öztürk. Tanzimat Ve Edebiyat Osmanlı İstanbulu’nda Modern Edebi Kültür içinde, haz. Mehmet Fatih Uslu- Fatih Altuğ, 385-421. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
• Clayer, Nathalie. Arnavut Milliyetçiliğinin Kökenleri: Avrupa’da Çoğunluğu Müslüman Bir Ulusun Doğuşu. çev. Ali Berktay. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2013.
• Çalen, Mehmet Kaan. II. Meşrutiyet Döneminde Türk Tarih Düşüncesi. İstanbul: Ötüken, 2013.
• Çalen, Mehmet Kaan. “Şemseddin Sami’den Ziya Gökalp’e Millet Kavramının Evrimi”. Uluslar arası İki Toplumun Aydını: Şemseddin Sami Sempozyumu, (Tiran 2016): 253-271.
• Çalen, Mehmet Kaan. “Yusuf Akçura ve Ziya Gökalp’e Göre Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Türk Milliyetçiliğinin Doğuş Dönemi İçin Bir Dönemleştirme Teklifi”. Milliyetçilik Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 1 (Bahar 2019): 1-16.
• Çalık, Etem. Şemseddin Sami Ve Medeniyyet-i İslâmiyye. İstanbul: İnsan, 1996.
• Çelik, Bilgin. “Üç Kimlikli Bir Jön Türk Aydını: Dr. İbrahim (Ethem) Temo (1865-1945)”. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. XII, S. 1, (İzmir 2010): 77-98.
• Fusha, Klaudio. “Şemsettin Sami’ye Ait Olduğu İddia Edilen Arnavutluk’a Dair Eser ve Arnavutluk’ta Şemsettin Sami hakkında Çıkan Yazılar”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2018.
• Gökalp, Ziya. Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. İstanbul: Toker, 1974.
• Gökalp, Ziya. Türkçülüğün Esasları. İstanbul: M.E. B., 1996.
• Karpat, Kemal H. Balkanlar’da Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk. Çev. Recep Boztemur, Ankara: İmge, 2004.
• Karpat, Kemal H. İslâm’ın Siyasallaşması. çev. Şiar Yalçın. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2004.
• Karpat, Kemal H. Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji. çev. Güneş Ayaş. İstanbul: Timaş, 2009.
• Levend, Agâh Sırrı. Şemsettin Sami. İstanbul, Can, 2010.
• Orhon, Orhan Seyfi. “Koynumuzda Beslediklerimiz! Bir Hıyanet ve Nankörlük Vesikası”. Çınaraltı, C.5, S. 106, (2 Ekim 1943).
• Özkırımlı, Umut. Milliyetçilik Kuramları Eleştirel Bir Bakış. Ankara: Doğubatı, 2009.
• Sami, Şemseddin. Tercüman-ı Şark. S. 76 (23 Cemâziyülâhir 1295).
• Sami, Şemseddin. “Rumeli’nde Islavlarla Rumların Entrikaları”. Tercüman-ı Şark, S. 78 (25 Cemaziyülâhır, 1295).
• Sami, Şemseddin. “Rumeli’nde Islavlarla Rumların Entrikaları 2”. Tercüman-ı Şark, S. 79 (26 Cemaziyülâhır 1295).
• Sami, Şemseddin. Tercüman-ı Şark. S. 83 (1 Recep 1295).
• Sami, Şemseddin. “İsbat-ı Hakikat”. Tercüman-ı Şark, S. 86 (4 Recep 1295).
• Sami, Şemseddin. “Anadolu”. Tercüman-ı Şark, S. 98 (6 Şaban 1295).
• Sami, Şemseddin. Tercüman-ı Hakikat. S. 150 (29 Zilhicce 1295).
• Sami, Şemseddin. Tercüman-ı Hakikat. S. 159 (9 Muharrem 1296).
• Sami, Şemseddin. Kamusü’l-Âlâm. C.1, İstanbul: Mihran, 1306.
• Sami, Şemseddin. Kamusü’l-Âlâm. C.2, İstanbul: Mihran, 1306.
• Sami, Şemseddin. Kamusü’l-Âlâm. C.3, İstanbul: Mihran, 1308.
• Sami, Şemseddin, Kamusü’l-Âlâm. C.4, İstanbul: Mihran, 1311.
• Sami, Şemseddin. Kamusü’l-Âlâm. C.5, İstanbul: Mihran, 1314.
• Sami, Şemseddin. Kamusü’l-Âlâm. C.6, İstanbul: Mihran, 1316.
• Sami, Şemseddin. “Elsine-i İslâmiye”. Şemsettin Sami Süreli Yayınlarda Çıkmış Dil ve Edebiyat Yazıları, Çeviriyazısı: Yüksel Topaloğlu. İstanbul: Ötüken, 2012.
• Sami, Şemseddin. “Elsine-i Sâmiye ve Lisân-ı Arabî”. Şemsettin Sami Süreli Yayınlarda Çıkmış Dil ve Edebiyat Yazıları, Çeviriyazısı: Yüksel Topaloğlu. İstanbul: Ötüken, 2012.
• Sami, Şemseddin. “Îzâh-ı Merâm”. Şemsettin Sami Süreli Yayınlarda Çıkmış Dil ve Edebiyat Yazıları, Çeviriyazısı: Yüksel Topaloğlu. İstanbul: Ötüken, 2012.
• Sami, Şemseddin. “Lisan-ı Edebîmizin İntihabı”. Şemsettin Sami Süreli Yayınlarda Çıkmış Dil ve Edebiyat Yazıları, Çeviriyazısı: Yüksel Topaloğlu. İstanbul: Ötüken, 2012.
• Sami, Şemseddin. “Lisan ve Edebiyatımız”, Şemsettin Sami Süreli Yayınlarda Çıkmış Dil ve Edebiyat Yazıları, Çeviriyazısı: Yüksel Topaloğlu. İstanbul: Ötüken, 2012.
• Sami, Şemseddin. “Lisanımızın Tahdidi”, Şemsettin Sami Süreli Yayınlarda Çıkmış Dil ve Edebiyat Yazıları, Çeviriyazısı: Yüksel Topaloğlu. İstanbul: Ötüken, 2012.
• Sami, Şemseddin. “Lisan-ı Türkî(Osmanî)”, Şemsettin Sami Süreli Yayınlarda Çıkmış Dil ve Edebiyat Yazıları, Çeviriyazısı: Yüksel Topaloğlu. İstanbul: Ötüken, 2012.
• Sami, Şemseddin. “Yine Lisan ve Edebiyatımız Tarîk-i Islah”. Şemsettin Sami Süreli Yayınlarda Çıkmış Dil ve Edebiyat Yazıları, Çeviriyazısı: Yüksel Topaloğlu. İstanbul: Ötüken, 2012.
• Sami, Şemseddin. “Yine Lisan ve İmlâmız”. Şemsettin Sami Süreli Yayınlarda Çıkmış Dil ve Edebiyat Yazıları, Çeviriyazısı: Yüksel Topaloğlu. İstanbul: Ötüken, 2012.
• Şen, Mesut. “Tanzimat Aydınlarının “Çağatay Türkçesi”ne Bakışı ve Şemseddin Sami’nin Tesiri”. Türklük Araştırmaları Dergisi, (İstanbul 2005): 195-227.
• Taştan, Yahya Kemal. “Kanonik Topraklardan Ulusal Vatana: Balkan Savaşları ve Türk Ulusçuluğunun Doğuşu”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C.12, S. 2 (İzmir 2012): 1-97.
• Topaloğlu, Yüksel. Şemsettin Sami Süreli Yayınlarda Çıkmış Dil ve Edebiyat Yazıları. İstanbul: Ötüken, 2012.
• Topaloğlu, Yüksel. “Şemsettin Sami’ye İsnat Edilen Arnavutluk Ne İdi, Nedir, Ne Olacak? Adlı Eser Üzerine Bir Tartışma”. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 10 (Temmuz 2015): 31-57.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken, 1992.