ERGENLERİN ANNE BABA TUTUMLARI İLE PROBLEM ÇÖZME BECERİLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİDE BENLİK SAYGISININ ARACI ROLÜ

Yıl 2018, Sayı: 48, 514 - 536, 17.10.2018

İlknur Kayaalp Bülent Gündüz

Öz

Bu
araştırmanın amacı, ergenlerin anne baba tutumları ile problem çözme becerileri
arasındaki ilişkide benlik saygısının aracılık rolünü inceleyerek bu konuda
yapılacak yeni çalışmalara yol göstermektir. Araştırmanın örneklemini 2015-2016
eğitim öğretim yılında Mersin ili merkez ilçelerindeki ortaöğretim kurumlarında
öğrenim görmekte olan 10. ve 11. sınıfa devam eden 1144 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmada “Anne-Baba Tutum Ölçeği”, “Kişilerarası Problem Çözme Envanteri”, “Coopersmith
Benlik Saygısı Envanteri”nin kısa formu ve “Kişisel Bilgi Formu” kullanılmıştır. Değişkenler arasındaki ilişkilerin incelenebilmesi için Pearson
Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı, aracılık rolünün incelenebilmesi için
regresyon analizi ve aracılık etkisinin anlamlılığını belirleyebilmek için ise
Sobel Z Testi kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre benlik saygısının,
demokratik anne baba tutumu ile yapıcı problem çözme ve koruyucu istekçi anne
baba tutumu ile probleme olumsuz yaklaşma arasındaki ilişkide kısmi aracılık
rolü olduğu bulunmuştur. Ayrıca araştırma sonuçlarına göre otoriter anne baba
tutumu ile problem çözme becerilerinin alt boyutlarından probleme olumsuz
yaklaşma ve yapıcı problem çözme arasındaki ilişkide benlik saygısının tam
aracılık rolü olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ergenlik, Anne Baba Tutumu, Problem Çözme Becerisi, Benlik Saygısı

THE MEDIATING ROLE OF SELF-ESTEEM IN THE RELATIONSHIP BETWEEN ADOLESCENTS’ PARENTAL ATTITUDES AND PROBLEM-SOLVING ABILITIES

Öz

The purpose of this research is to explore the
mediating role of self-esteem in the relationship between adolescent parental
attitudes and problem-solving abilities, leading to new work to be done in this
regard. The sample of the study consisted of 1144 students who attended to the
10th and 11th grades in secondary education institutions in the central
districts of Mersin province in 2015-2016 academic year. "Parental
Attitude Scale", "Interpersonal Problem Solving Inventory", "Coopersmith
Self Respect Inventory" and "Personal Information Form" were
used in the study. Pearson Moments Multiplication Correlation Coefficient was
used to examine the relationships between the variables, regression analysis to
examine the mediator role, and sobel z test to determine the significance of
the mediating effect. Research findings indicate that self-esteem plays a
partial role in the relationship between democratic parental attitude and
constructive problem solving, and the relationship between protective expectant
parental attitude and probing negative attitude. In addition, according to the
results of the research, it was determined that self-esteem had a complete
mediating role in the relationship between authoritarian parental attitude and
probing negative approach and constructive problem solving from the subscales
of problem-solving skills.

Anahtar Kelimeler

Adolescence, Parental Attitude, Problem Solving Ability, Self-esteem

Kaynakça

• Aktaş, S. (2011). 9. sınıfta anne baba tutumları ve benlik saygısı arasındaki ilişkinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Alp Özdemir, B. (2016). Lise öğrencilerinde benlik saygısı ile psikolojik yardım alma tutumu ve problem çözme davranışı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Arı, R. ve Seçer, Z. Ş. (2003). Farklı ana baba tutumlarının çocukların psikososyal temelli problem çözme becerilerine etkisinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 451-464.
• Atabay, A. (2004). Sağlık meslek lisesi öğrencilerinin sorun çözme becerilerinin ve sorun çözmeyi etkileyen faktörlerin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Aysan, F. (1985). Lise öğrencilerinin stres yaşantılarında kullandıkları başa çıkma stratejilerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Bagley, C., Bertrand, L., Bolitho, F., & Mallick, K. (2001). Discrepant parent- adolescent views on family functioning: predictors of pooreer self-esteem and problems of emotion and behaviour in British and Canadian adolescent. Journal of Comparative Family Studies, 32, 393-403.
• Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The moderator-mediator variable distinction in social psychological research: conceptual, strategic and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173-1182.
• Basmacı, S. K. (1998). Üniversite öğrencilerinin problem çözme becerilerini algılamalarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Baumrind, D. (1991). The influence of parenting style on adolescent competence and substance use. Journal of Early Adolescence, 11(1), 56-95.
• Bayhan, V. (2003). Genç kimliği: üniversite gençliğinin sosyolojik profili. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları.
• Bingham, A. (1998). Çocuklarda problem çözme yeteneklerinin geliştirilmesi (A. F. Oğuzkan, Çev.). İstanbul: MEB.
• Bozaslan, H., Genç, G. ve Kaya, A. (2012). Üniversite öğrencilerinin anne-baba tutumlarının problem çözme becerilerine, sosyal kaygı düzeylerine ve akademik başarılarına etkisi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 208-225.
• Çam, S. ve Tümkaya, S. (2007). Kişilerarası Problem Çözme Envanteri’nin (KPÇE) geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3 (28), 95-111.
• Çetinkale, E. (2006). 11. sınıf öğrencilerinin denetim odakları, problem çözme becerileri ve algılan anne-baba tutumları arasındaki ilişkinin cinsiyet ve akademik alan değişkenleri açısından incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Çeşit, C. (2011). Sanat eğitimi alan ve almayan lise öğrencilerinin problem çözme becerileri ile benlik saygı düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Damar, S. B. (2015). Üniversite öğrencilerinde anne-baba tutumu ve benlik saygısı ile umutsuzluk düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Doğan, T. (1999). Başkent Üniversitesi öğrencilerinin stresle başa çıkma stratejilerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Düzakın, S. (2004). Lise öğrencilerinin problem çözme becerilerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• D’Zurilla, T. J.,Chang, E. C., & Sanna, L. J. (2003). Self-Esteemandsocial problem solving as predictors of aggression in collegestudents. Journal of SocialandClinicalPsychology, 22 (4), 424-440.
• Eriş, Y. (2013). Ergenlerin benlik saygısı ve sosyal kaygı düzeylerinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Eroğlu, E. (2001). Ailenin çocuklarda problem çözme yeteneğinin gelişmesi üzerindeki etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Ersoy, E. (2013). Ortaokul öğrencilerinin algıladıkları anne baba tutumları ile benlik saygısı ve depresyon düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi (İstanbul İli Fatih İlçesi örneği). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Güçray, S. S. (2001). Ergenlerde karar verme davranışlarının öz-saygı ve problem çözme becerileri algısı ile ilişkisi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (8), 106-121.
• Hamachek, D. E. (1995). Ergen benliğinin psikolojisi ve gelişimi. B. Onur (Çev. Ed.), Ergenliği anlamak, ergen psikolojisinde güncel gelişmeler içinde (s. 111-151). Ankara: İmge Kitabevi.
• Hamarta, S. (2007). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin sosyal problem çözme becerilerinin algılanan anne-baba tutumları açısından incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Hechtman, L., Weiss, G., & Perlman, T. (1980). Hyperactives as young adults: self-esteem and social skills. Can J Psychiatry, 25, 478- 483.
• Heppner, P. P., & Peterson, C. H. (1982). The development and implication of a personal problem solving inventory. Journal of Counseling Psychology, 29, 66-75.
• Heppner, P. P., Reeder, B. L., & Larson, L. M. (1983). Cognitive variables associated with personal problem-solving appraisals implications for counseling. Journal of Counseling Psychology, 30, 537-545.
• Galbo, J. (1984). Adolescent perceptions of significant adults: A review of literature. Adolescence, 19 (76), 951-970.
• Gündüz, Z. B. (2016). Ortaöğretim öğrencilerinin okul tükenmişliği ile kendine saygı ve anne baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Karabük Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Karabük.
• Kaya, A. (2005). Üniversite giriş sınavına hazırlanan öğrencilerin ailelerine yönelik bir grup rehberliği programı. Serdar Erkan ve Alim Kaya (Ed.). Grupla psikolojik danışma rehberlik programı içinde (s. 189-226). Ankara: Pegem Yayınevi.
• Kaya, M. (1988). Ondokuz Mayıs Üniversitesi öğrencilerinin benlik tasarımı. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Kaya, Y. (2017). Ergenlerin benlik algıları, algıladıkları ebeveyn tutumları, ebeveyne ve akrana bağlanma durumları ve ebeveynlerinden beklentileri. Yayınlanmamış doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kuzgun, Y. ve Eldeleklioğlu, J. (2005). Anne-Baba Tutumları Ölçeği. Yıldız Kuzgun ve Feride Bacanlı (Ed.). PDR’de kullanılan ölçekler. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Milevsky, A., Schlechter, M., & Netter, S. (2006). Maternal and paternal parenting styles in adolescents: associations with self-esteem, depression and lifestatisfaction. Journal of Child and Family Studies, 16 (1), 39-47.
• Moghaddam, M.F., Validad, A., Rakhshani, T., & Assareh, M. (2017). Child self-esteem and different parenting styles of mothers: a cross-sectional study, Archives of Psychiatry and Psychotherapy, 1, 37–42.
• Navaro, L. (1989). Aşırı koruyuculuğun çocuk eğitimine etkileri. 6. Ya-Pa Okul Öncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırması Semineri. İstanbul: Ya-Pa Yayınları.
• Nelsen, J., & Lott, L. (2001). Ergen gençler için pozitif disiplin (B. Öztürk, Çev.). İstanbul: Beyaz Yayınları.
• Örgün, S. K. (2000). Anne baba tutumları ile 8. sınıf öğrencilerinin benlik saygıları ve atılganlıkları arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Özkan, H. K. (2015). Annelerin duygu sosyalleştirme davranışları ile çocukların benlik algısı ve sosyal problem çözme becerilerinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özkürkçügil Çorapçıoğlu, A. (1999). Bir mediko-sosyal merkeze genel sağlık sorunları ile başvuran öğrencilerden psikiyatrik tanı alanlarda bazı sosyodemografik özellikler. Türk Psikiyatri Dergisi, 10 (2), 115-122.
• Pamuk, S. (2016). Farklı anne baba tutumlarının üniversite öğrencilerinin kendini toparlama gücüne, problem çözme becerilerine ve karar verme davranışlarına etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Plunkett, S.W., White, T.R., Carter, D.B., & Horner,M. E. F. (2016). Parental support and psychological control in relation to African American College students’ self-esteem, Africology. The Journal of Pan African Studies, 9 (4), 199-218.
• Pişkin, M. (1997). Türk ve İngiliz lise öğrencilerinin benlik saygısı yönünden karşılaştırılması. 15-16 Nisan 1996. III. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi. Çukurova Üniversitesi, Adana.Sezer, Ö. ve Oğuz, V. (2010). Üniversite öğrencilerinde kendilerini değerlendirmelerinin ana baba tutumları ve bazı sosyodemogafik değişkenler açısından incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 18 (3), 743-758.
• Sünbül, D. (2008). Problem çözme ve arabuluculuk eğitim programının orta öğretim dokuzuncu sınıf öğrencilerinin çatışma çözme becerileri, öfke kontrolü ile öz saygı düzeyleri üzerindeki etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Şahin, E. (2015). Ergenlik dönemindeki bireylerde saldırganlık davranışı ve algılanan anne baba tutumları arasındaki ilişkiye benlik saygısı düzeylerinin etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Taysi, E. (2000). Benlik saygısı, arkadaşlardan ve aileden sağlanan sosyal destek: üniversite öğrencileri ile yapılan bir çalışma. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Temel, Z. F. ve Aksoy, B. A. (2001). Ergen ve gelişimi - Yetişkinliğe ilk adım. Ankara: Nobel Yayınları.
• Terzi Işık, Ş. (2000). İlköğretim okulu altıncı sınıf öğrencilerinin kişilerarası problem çözme beceri algılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ulupınar, S. (1997). Hemşirelik eğitiminin öğrencilerin sorun çözme becerilerine etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Umut Pakkal, F. (2007). Okul öncesi eğitim alan ergenlerin, sosyal benlik değerlerinin problem çözme becerisine etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ünüvar, A. (2003). Çok yönlü algılanan sosyal desteğin 15-18 yaş arası lise öğrencilerinin problem çözme becerisine ve benlik saygısına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Yeşilyaprak, B. (Ed.). (2004). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. Ankara: Pegema Yayıncılık.
• Yıldırım, İ. (2006). Anne baba desteği ve başarı. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Yücel, Y. (2013). Ortaokul öğrencilerinin algıladıkları anne-baba tutumlarının, benlik saygısı ve öğrenilmiş çaresizlik ile ilişkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Zincirli, Ö. (2014). Okul öncesi öğretmen adaylarının anne baba tutum algısı, eleştirel düşünme ve problem çözme becerileri arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Elazığ.