ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİ İÇİN ZORBALIĞA YÖNELİK TUTUM ÖLÇEĞİ GELİŞTİRİLMESİ

Yıl 2020, Sayı: 54, 415 - 434, 29.04.2020

Selda Keleş Raşit Avcı

Öz

Bu çalışmanın amaçları,
ortaokul öğrencilerinin zorbalığa yönelik tutumlarını ölçebilen kullanılabilir
geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı geliştirmek ve öğrencilerin zorbalığa
yönelik tutumlarının cinsiyet ve yaşa göre ilişkilerini incelemektir.
Araştırmanın çalışma grubunun toplam 1064 öğrenciden oluşmaktadır.  Yapı
geçerliği kapsamında, Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) uygulanmış ve ölçeğin 12
maddelik tek faktörlü yapıya uygun olduğu ve 4.42 özdeğere sahip olduğu
görülmektedir. Tek faktörlü yapının açıkladığı varyans oranının ise, %36.85
olduğu saptanmıştır. Doğrulayıcı faktör analizi (DFA) uygulaması sonucunda 12
maddelik ölçeğin iyi uyum değerlerine sahip olduğu
belirlenmiştir. Ölçüt bağıntılı geçerlik çalışması kapsamında, Şiddete
Yönelik Tutum Ölçeği (ŞYTÖ) ve Reaktif-Proaktif Saldırganlık Ölçeği (PRSÖ)
kullanılmıştır. Korelasyon değerleri sırasıyla ŞYTÖ için .35 ve PRSÖ için .38
olarak bulunmuştur. ZTÖ’nün iç tutarlılık katsayısı .84 ve iki yarım test
güvenirliği .80’dir. ZTÖ’nün ilk test ve son test puanları arasında pozitif
yönde, yüksek düzeyde ve anlamlı bir ilişki elde edilmiştir. Elde edilen bu
sonuçlar ZTÖ’nün güvenilir ve zaman içinde kararlı olabilecek bir ölçme aracı
olduğunu göstermektedir. Son olarak da ölçeğin cinsiyete ve yaşa göre
farklılaşıp farklılaşmadığı incelenmiş ve ZTÖ’nün cinsiyet ve yaş değişkenine
göre anlamlı olarak fark göstermediği sonucuna ulaşılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Zorbalık, Tutum Ölçeği, Ortaokul Öğrencileri

Teşekkür

Muğla Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsüne teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Alikaşifoğlu, M. (2009). Akranlar ve şiddet. İstanbul çocuk ve şiddet çalıştayı, 94- 98 İstanbul Tabip Odası Çocuk Hakları Komisyonu, Erişim Adresi http://www.ttb.org.tr/siddet/images/stories/file/kitap/cocukve%20siddet.pdf
• Andreou, E. (2000). Bully/victim problems and their association with psychological constructs in 8- to 12- year old Greek school children. Aggressive Behavior; 26, 49-56. DOI: 10.1002/(SICI)1098-2337(2000)26:1<49::AID-AB4>3.0.CO;2-M
• Atik, G. ve Kemer, G. (2008). İlköğretim ikinci kademe öğrencileri arasındaki zorbalığı yordamada problem çözme becerisi, sürekli öfke-öfke ifade tarzları ve fiziksel özyeterliğin rolü. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 198- 206. Erişim adresi http://dergipark.gov.tr/deubefd/issue/25428/268269
• Atik, G. (2009). Zorbalığı yordayıcı bir değişken olarak umut. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 42, 53-68. doi: 10.1501/Egifak_0000001137
• Balkıs, M., Duru, E. ve Buluş, M. (2005). Şiddete yönelik tutumların özyeterlilik, medya, şiddete yönelik inanç, arkadaş grubu ve okula bağlılık duygusu ile ilişkisi. Ege Eğitim Dergisi, 6(2), 81-97. Erişim adresi http://dergipark.gov.tr/download/article- file/57086
• Baysal, A. C. ve Tekarslan, E. (1996). İşletmeler için davranış bilimleri. 2. Baskı, İstanbul: Avcıol Yayıncılık.
• Bjorkqvıst, K., Lagerspetz, K.M.J. & Kaukiainen, A. (1992). Do girls manipulate and boys fight? Developmental trends in regard to direct and indirect aggression, Aggressive Behavior, 18, 117–127. Retrieved from https://doi.org/10.1002/1098- 2337(1992)18:2<117::AID-AB2480180205>3.0.CO;2-3
• Blevins, R. M. (2001). Attitudes toward violence and reasons for living in adolescents with high, moderate, and low self-esteem. Unpublished Master Theses. East Tennessee State University
• Boulton, M. J., Bucci, E.. & Hawker, D. S. J. (1999). Swedish and English secondary school pupils’ attitudes towards, and conceptions of bullying: Concurrent links with bully/victim involvement. Scandinavian Journal of Psychology, 40, 277-284. Retrieved from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10658512
• Buhs, E. S., Ladd, G. W. & Herald, S. L. (2006). Peer exclusion and victimization: Processes that mediate the relation between peer group rejection and children's classroom engagement and achievement? Journal of Educational Psychology, 98(1), 1-13. Retrieved from. http://dx.doi.org/10.1037/0022-0663.98.1.1
• Camodeca, M., Goossens, F. A., Meerum Terwogt, M. & Schuengel, C.(2002). Bullying and victimization among school-age children: Stability and links to proactive and reactive aggression. Social Development, 11(3), 332-345. Retrieved from https://doi.org/10.1111/1467-9507.00203
• Can Baysal, A. (1981). Sosyal psikolojide tutumlar. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 10(1), 121-138. Erişim adresi https://arastirmax.com/tr/system/files/dergiler/2057/makaleler/10/1/arastirmax- sosyal- psikolojide-tutumlar.pdf
• Cenkseven Önder, F., Avcı, R. & Çolakkadıoğlu, O. (2016). Validity and reliability of the reactiveproactive aggression questionnaire in Turkish adolescents. Academic Journals, 11(20), 1931-1943. Retrieved from https://doi 10.5897/ERR2016.2937
• Collins, K., McAleavy, G. & Adamson, G. (2004). Bullying in schools: a Northern Ireland study. Educational Research, 46(1), 55-71. Retrieved from https://doi.org/10.1080/0013188042000178827
• Coşkun, A (2018). Ortaokula devam eden öğrencilerde akran zorbalığına neden olan etkenlerin incelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü: Ankara.
• Craig, W. M. (1998). The relationship among bullying, victimization, depression, anxiety, and aggression in elementary school children. Personality and Individual Differences, 24(1), 123-130. Retrieved from http://dx.doi.org/10.1016/S0191-8869(97)00145-1
• Çankaya, İ. (2011). İlköğretimde akran zorbalığı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 81-92. Erişim adresi http://dergipark.gov.tr/uefad/issue/16693/173508
• Dölek, N. (2002). Öğrencilerde zorbaca davranışların araştırılması ve bir önleyici program modeli, (Yayımlanmamış Doktora tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü: İstanbul.
• Finney, S. J., & DiStefano, C. (2013). Nonnormal and categorical data in structural equation modeling. In G. R. Hancock & R. O. Mueller (Eds.), Quantitative methods in education and the behavioral sciences: Issues, research, and teaching. Structural equation modeling: A second course (pp. 439-492). Charlotte, NC, US: IAP Information Age Publishing.
• Gökler, R. (2007). İlköğretim öğrencilerinde akran zorbalığının bazı değişkenler açısından incelenmesi, (Yayımlanmamış Doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü: Ankara
• Hilooğlu, S. & Cenksever-Önder, F. (2010). The role of social skills and life satisfaction in predicting bullying among middle school students. Elementary Education Online, 9(3), 1159-1173. Retrived from https://www.reviewjournal.com/news/education/clark-county-school-district- must-pay-400k-in-bullying-case/
• Hu, L. & Bentler, P. (1999). Cutoff criteria for fit indices in covariance structure analysis: conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling, 6, 1-55. http://dx.doi.org/10.1080/10705519909540118
• Işık, H. (2004). Okul güvenliği: Kavramsal bir çözümleme. Milli Eğitim Dergisi, 164, 1-10. Erişim adresi http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/164/isik.htm
• Kandemir, M. (2006). İlköğretimde algılanan sınıf içi empatik atmosfer ile benlik algısı arasındaki etkileşimin akran zorbalığı ile ilişkisi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü: Ankara.
• Kapçı, E. G. (2004). İlköğretim öğrencilerinin zorbalığa maruz kalma türünün ve sıklığının depresyon, kaygı ve benlik saygısıyla ilişkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37(1), 1-13. Erişim adresi http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/143/1007.pdf
• Kartal, H. ve Bilgin, A. (2009). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenler ve öğrenim gören öğrencilerin zorbalığa yönelik görüşleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(3): 539-562. Erişim adresi http://dergipark.gov.tr/download/article- file/256277
• Kızmaz, Z. (2006). Okullardaki şiddet davranışının kaynakları üzerine kuramsal bir yaklaşım. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 30, 47-70. Erişim adresi http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/dergi.php?name1=sosyalbilimler&yil=2006 &cilt=30 &sayi=1
• Mabie, G. E. (2003). Making schools safe for the 21st century: An interview with Ronald D. Stephens. The Educational Forum, 67(2). 156-162. Retrieved from https://doi.org/10.1080/00131720308984553
• Morris, C. G. (2002). Psikolojiyi anlamak:(psikolojiye giriş). 1. Baskı. (Çev: H. B. Ayvaşık ve M. Sayıl). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Olweus, D. (1994). Bullying at school. Aggressive Behavior, (pp.97-130). Springer US.
• Olweus, D. (2003). A profile of bullying at school. Educational Leaderships, 60, 12-17. http://www.ascd.org/publications/educational-leadership/mar03/vol60/num06/A- Profile-of-Bullying-at-School.aspx
• Otrar, M., ve Ökte, A. (2014). Öğrencilerin zorbalık eğilimleri ile sosyal medya tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Journal of Research in Education and Teaching,3(12), 135-144. Erişim adresi http://www.jret.org/FileUpload/ks281142/File/12.otrar.pdf
• Pişkin, M. ve Ayas, T. (2015). Akran zorbalığı ölçeği: Ergen formu.. Akademik Bakış Dergisi, 50, 316-324. Erişim adresi https://dergipark.org.tr/download/article- file/383065
• Raine, A., Dodge, K., Loeber, R., Gatzke-Kopp, L., Lynam, D., Reynolds, C. & Liu, J. (2006). The reactive–proactive aggression questionnaire: Differential correlates of reactive and proactive aggression in adolescent boys. Aggressive Behaviour, 32(2), 159-171,
• Salmivalli, C. (2002). Is there an age decline in victimization by peers at school?. Educational Research. 44. 269-277. Do:10.1080/00131880210135331.
• Satan, A. (2006). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin zorba davranış eğilimlerinin okul türü ve bazı sosyo-demografik değişkenler ile ilişkisi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü: İstanbul.
• Schafer, M., Warner, N. E. & Crick, N. R. (2002). A comparison of two approaches to the study of negative peer treatment: General victimization and bully/victim problems among German school children. British Journal of Developmental Psychology, 20, 281-306. Retrieved from http://dx.doi.org/10.1348/026151002166451
• Şirvanlı-Özen, D. (2010). Ergenlerde akran zorbalığına maruz kalmanın cinsiyet, yaş ve içe yönelim türü problem davranışlar ile ilişkisi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi.17(1), 5-12. Erişim adresi http://www.cogepder.org.tr/images/pdf/2.pdf
• Uludağlı, N. P. ve Uçanok, Z. (2005). Akran zorbalığı gruplarından yalnızlık ve akademik başarı ile sosyometrik statüye göre zorba/kurban davranış türleri. Türk Psikoloji Dergisi, 20(56), 77-95. Erişim adresi http://psikiyatridizini.net/viewarticle.aspx?articleid=21310&tammetinvar=yes
• Veenstra, R., Lindenberg, S., Oldehikel, A. J., De Winter, A. F., Verhulst, F. C. & Ormel, J. (2005). Bullying and victimization in elementary schools: A comparison of bullies, victims, bully/victims, and uninvolved preadolescents. Development Psychology, 41(4), 672-682. Retrieved from https://core.ac.uk/download/pdf/12900370.pdf
• Wolke, D., Woods, S., Stanford, K. & Schulz, H. (2001). Bullying and victimization of primary school children in England and Germany: Prevalence and school factors. British Journal of Psychology, 92, 673-696. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11762868
• Yu, C.-Y. (2002). Evaluating cutoff criteria of model fit ındices for latent variable models with binary and continuous outcomes, (Unpublished Doctoral Dissertation). University of California: Los Angeles.