ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNE AİT RESİMLİ ÇOCUK KİTAPLARININ ÇEVRE OKURYAZARLIĞI BİLEŞENLERİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: - Sayı: 68, 384 - 411, 29.10.2023

Arzu Aydın Şehnaz Ceylan

https://doi.org/10.21764/maeuefd.1084323

Öz

Bu araştırma erken çocukluk dönemine ait çevre ve doğa odaklı resimli çocuk kitaplarında çevre okuryazarlığı bileşenlerin yer verilme düzeyini incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma doküman analizi yoluyla, ölçüt örnekleme kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Bu araştırma kapsamında incelenecek kitapların belirlenmesinde, erken çocukluk dönemine ait resimli kitapların olması, çevre ve doğa konularını ele alması, ilk basımlarının 2020 ve 2021 yılında olması ölçütler kullanılmıştır. Araştırmanın verileri, “Kitap Künye Formu” ve “Çevre Okuryazarlığının Bileşenlerine Göre Kitap Analiz Formu” aracılığıyla toplanmıştır. Araştırmanın sonucunda, incelenen kitaplarda çevre okuryazarlığı bileşenlerinin yer verilme düzeyinin sırasıyla %50’si “duyuş”, %33’ü “bilgi” ve %17’si ise “davranış” bileşeni olduğuna ulaşılmıştır. Çevre okuryazarlığı bileşenlerinin alt temaları incelendiğinde, analiz edilen kitaplarda en çok bilgi bileşeninin alt teması olan “ekolojik bilgiye”; en az ise davranış bileşeninin alt teması olan “sürdürülebilirliği sağlamaya” yer verildiği gözlemlenmiştir. Çocukların gelişim düzeyleri ve ilgi alanları göz önünde bulundurularak, didaktik ögelerin ön planda olmadığı, çevreyle ilgili sorunları çözme üretme, aktif katılım sağlama ve sürdürülebilirliğin önemi ve nasıl sağlanabileceği ile ilgili daha fazla kitap yazılabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

çevre okuryazarlığı, çocuk edebiyatı, resimli çocuk kitabı, erken çocukluk

Kaynakça

• Aslan, C. (2015). Çocuk edebiyatı yapıtlarının çevre sorunlarını yansıtışı bağlamında incelenmesi. Journal of Human Sciences, 12(2), 1818-1852. DOI:10.14687/ijhs.v12i2.3482
• Aslan, C., Karaman-Kepenekci, Y., Karagül, S. & Doğan Güldenoğlu, B. (2015). Ödüllü Çocuk ve Gençlik Romanlarında Barış Konusu Üzerine Bir Çözümleme. Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) kapsamında desteklenen 14H0630001 numaralı Hızlandırılmış Destek Projesi.
• Babb, Y. B., McBurnie, J. & Miller, K. K. (2018). Tracking the environment in Australian children’s literature: the Children’s Book Council of Australia Picture Book of the Year Awards 1955-2014, Environmental Education Research, 24(5), 716-730, DOI:10.1080/13504622.2017.1326020
• Barrow, C. J. (1995). Developing the environment: problems and management. Essex: Longman
• Basile, C.G. (2000). Environmental education as a catalyst for transfer of learning in young children. Journal of Environmental Education, 32 (1), 21-27.
• Başal, H. A. (2015). Okulöncesi ve ilkokul çocukları için uygulamalı çevre eğitimi. Ankara: Nobel Akademik
• Benzer, E. (2010) Proje tabanlı öğrenme yaklaşımıyla hazırlanan çevre eğitimi dersinin fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre okuryazarlığına etkisi. (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul. YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi. (Tez no: 279892)
• Berk, L. E. (2015). Child Development (9th ed.). Illinois State University: Pearson.
• Blanchet-Cohen, N. & Reilly, R.C. (2013). Teachers' perspectives on environmental education in multicultural contexts: Towards culturally-responsive environmental education. Teaching and Teacher Education, 36, p. 12-22 https://doi.org/10.1016/j.tate.2013.07.001.
• Boudreaux, B. (2006). The representation of the environment in children's literature. University of New Orleans Theses and Dissertations.335. https://scholarworks.uno.edu/td/335 adresinden 19.04.2021 tarihinde alınmıştır.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2018). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Chepesiuk, R. (2007). Environmental literacy: Knowledge for a healthier public. Environmental health perspectives. 11 (115), 494-499. Doi: 10.1289/ehp.115-a494
• Çimen, H. & Benzer, S. (2019). Fen bilgisi ve sınıf öğretmen adaylarının sürdürülebilir çevreye yönelik tutumlarının incelenmesi. İnsan ve İnsan, 6(21), 525-542. DOI:10.29224/insanveinsan.475471
• Cleveland, E. (2015). Using children’s picture books to develop critical thinking skills and science practices in grades 3rd-5th. Doctoral Projects, Masters Plan B, and Related Works. Retrieved from http://repository.uwyo.edu/plan_b/11.
• Creswell, J.W. (2020). Eğitim araştırmaları, nicel ve nitel araştırmanın planlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesi (3. Baskı). İstanbul: Edam.
• Crowley, K. (2020). Çocuk Gelişimi- Pratik Bir Başlangıç (2.basım). (Ş. Ceylan, Çeviri Ed.) Ankara: Nobel Yayınevi.
• Cullinan, B. E. (1992). Read to me: Raising kids who love to read. USA: Scholastic.
• Davis, J.M. (Ed.). 2018. Young Children and the Environment. Early Education for Sustainability (2nd ed.). Cambridge: Cambridge University Press
• Derman, A. & Hacıeminoğlu, E. (2017). Sürdürülebilir gelişme için eğitim bağlamında sınıf öğretmenlerinin çevre okuryazarlığı düzeyleri. On dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36 (2), 81-103. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/omuefd/issue/33619/373029
• Dikmen, S. (1993). İlköğretim kurumlarında çevre için eğitim, çevre eğitimi. Ankara: Türkiye Çevre Vakfı Yayını.
• Dunlap, R., & Scarce, R. (1991). Poll trends: Environmental problems and protection. The Public Opinion Quarterly, 55(4), 651-672. Retrieved April 17, 2021, from http://www.jstor.org/stable/2749413 https://doi.org/10.1086/269288
• Elder, J.L. (2003). A field guide to environmental literacy: Making strategic investments in environmental education. Rock Spring: Environmental Education Coalition.
• Engdahl, I. (2015). Early Childhood education for sustainability: The OMEP World Project. International Journal of Early Childhood. 47 (3): 347–366. doi:10.1007/s13158-015-0149-6
• Erdoğan, M., Coşkun, E., & Uşak, M. (2011). Developing children’s environmental literacy through literature: An analysis of 100 basic literary works. Eğitim Araştırmaları-Eurasian Journal of Educational Research, 42, 45-62.
• Erdoğan, M., Bahar, M., Özel, R., Erdaş, E., & Uşak, M. (2012). Environmental education in 2002 and 2006 early childhood curriculum. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12 (12), 3259-3272.
• Erkal, S., Şafak, Ş. & Yertutan, C. (2011). Sürdürülebilir kalkınma ve çevre bilincinin oluşturulmasında ailenin rolü. Sosyoekonomi. 14(14). Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/sosyoekonomi/issue/21074/226896
• Erten, S. (2005). Okul öncesi öğretmen adaylarında çevre dostu davranışların araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(28), 91-100. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/hunefd/issue/7808/102424.
• Gosen, M. N., Berenst, J. & Glopper, K. (2015) Problem-solving during shared reading atkindergarten, ClassroomDiscourse, 6(3), 175197, DOI: 10.1080/19463014.2014.991339
• Gönen, M. & Güler, T. (2011). The environment and its place in children’s picture story books. Procedia Social and Behavioral Sciences. (15), p. 3633–3639. DOI:10.1016/j.sbspro.2011.04.347
• Gülay, H. & Ekici, G. (2010). MEB Okul Öncesi Eğitim Programının Çevre Eğitimi Açısından Analizi. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 7(1), 74-84.
• Gülay, H. & Öznacar, M. D. (2010). Okulöncesi dönem çocukları için çevre eğitimi etkinlikleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Güler, E. (2013). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin çevre okuryazarlığı düzeylerinin belirlenmesi ve öğrencilerin okuryazarlığı düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi) Çukurova Üniversitesi, Adana. YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi. (Tez no: 330166)
• Güzelsevinçler, D. (2017). Ortaokul öğrencilerinin çevre okuryazarlık düzeyinin belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Kastamonu Üniversitesi, Kastamonu. YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi. (Tez no: 479979)
• Güzelyurt, T. & Özkan, Ö. (2019). Okul öncesi dönemde çevre eğitimi: Çocuk kitaplarına yönelik bir inceleme. İlköğretim Online. 18(1). s.20-30. DOI:10.17051/ilkonline.2019.527146
• Harper, C., & Snowden, M. (2017). Environment and Society: Human Perspectives on Environmental Issues (6th ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315463254
• Heimlich, J.E. (2002). Environmental education: A resource handbook. Bloomington, Ind.: Phi Delta Kappa Educational Foundation.
• Hsiao, C. Y., & Shih, P. Y. (2016). Exploring the effectiveness of picture books for teaching young children the concepts of environmental protection. International Research in Geographical and Environmental Education, 25(1), 36-49.
• Hsu, S.J. & Roth, R.E. (1999). Predicting Taiwanese secondary teachers’ responsible environmental behavior through environmental literacy variables. The Journal of Environmental Education. 30(4), 11-18. https://doi.org/10.1080/00958969909601879
• Kablan, S. (2009). Ortaöğretim öğrencilerinin çevre okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara. YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi. (Tez no: 607588)
• Kaplowitz M. D., & Levine R. (2005). How environmental knowledge measures up at a Big Ten university. Environmental Education Research, 11(2), 143–160. DOI:10.1080/1350462042000338324
• Karakaya, F., Avgın, S., & Yılmaz, M. (2018). Fen Bilgisi öğretmen adaylarının çevreye yönelik etik tutumlarının incelenmesi. Başkent University Journal Of Education, 5(2), 225-232. Retrieved from http://buje.baskent.edu.tr/index.php/buje/article/view/167
• Karasar, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi. (26. baskı). Ankara: Nobel Yayınevi.
• Kesicioğlu, O. & Alisinanoğlu, F. (2009). The analysis of children’s attitude against the environment in the views of various variables. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10 (3), 37-48. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/kefad/issue/59508/855690
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (15), 170-189. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/susbid/issue/54983/727462
• Kışoğlu, M., Yıldırım, T., Salman, M. & Sülün, A. (2016). İlkokul ve ortaokullarda çevre eğitimi verecek olan öğretmen adaylarında çevre sorunlarına yönelik davranışların araştırılması. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18 (1), 299-318. DOI: 10.17556/jef.93507
• Larijani, M. & Yeshodhara, K. (2008). An empirical study of environmental attitude among higher primary school teachers of India and Iran. Journal of Human Ecology, 24(3), 195-200.
• Lukens, R. J., Smith, J. & Coffel, C. M. (2013). A critical handbook of children's literature. Essex: Pearson Education Limited.
• Marshall, C., & Rossman, G. B. (2014). Designing qualitative research. New York: Sage.
• Mayesky, M. (2009). Creative activities for young children. USA: Delmar Cengage Learning.
• Merriam, S.B. (2013). Qualitative research: A guide to design and implementation. New York: John Wiley & Sons Inc . Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded Sourcebook. (2nd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Monhardt, L., & Monhardt, R. (2006). Creating a context for the learning of science process skills through picture books. Early Childhood Education Journal, 43(1), 67–71
• Montessori, M. (1997). Çocuk Eğitimi: Montessori Metodu. (G. Yücel, Çeviri Ed.). İstanbul: Özgür Yayınları
• Muşlu-Kaygusuz G., (2020). Fen bilimleri dersi öğretim programı ve okul öncesi eğitim programındaki kazanımların çevre eğitimi açısından incelenmesi. Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 5(1), 16-28, DOI: 10.37754/664852.2020.513
• Muthukrishnan, R. & Kelley, J. E. (2016). Depictions of sustainability in children’s books. Environment, Development and Sustainability: A Multidisciplinary Approach to the Theory and Practice of Sustainable Development, Springer, 19(3), 955-970. DOI: 10.1007/s10668-016-9778-7
• Muthukrishnan, R. (2019). Using picture books to enhance ecoliteracy of first-grade students. The International Journal of Early Childhood Environmental Education, 6(2), p. 19. https://eric.ed.gov/?id=EJ1225653
• North American Association for Environmental Education. (2000). Excellence in environmental education: Guidelines for learning (K–12), Rock Spring, GA: North American Association for Environmental Education.
• O’Brien, S.R.M. (2007). Indications of environmental literacy: Using a new survey instrument to measure awareness, knowledge, and attitudes of university aged students. (Master Thesis). Iowa State University, Ames, Iowa.
• Roth, C.E. (1992). Environmental literacy: Its roots, evolution and directions in the 1990s. (ERIC Document Reproduction Service No. ED348235).
• Sever, S. (2017). Çocuk ve edebiyat. Ankara: Tudem.
• Santrock, J.W. (2018). Essentials of life-span development. New York: McGraw-Hill Education
• Shrivastava, A. (2015). Environment issues and causes. International Journal of Research -Granthaalayah, 3(9SE), 1-3. https://doi.org/10.29121/granthaalayah.v3.i9SE.2015.3111
• Smith, A. (2001). Early childhood- A wonderful time for science learning. Australian Primary & Junior Journal, 17(2):52–55.
• Şahin, N. (2020). Ortaokul öğrencilerinin çevre okuryazarlığının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara. YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi. (Tez no: 636705)
• Şirin, M. R. (2016). Çocuk, çocukluk ve çocuk edebiyatı. İstanbul: Kapı yayınları.
• Taşkın, Ö. & Şahin B. (2008). Çevre kavramı ve altı yaş okul öncesi çocuklar. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(23), 1–14.
• Tien, Y. F., & Wu, H. C. (2010). A study of environmental education content presented in high quality picture books: Samples recommended by Taichung county early childhood teachers. Journal of Environmental Education Research, 8(1), 63-93.
• Trawick-Smith, J.W. (2018). Early childhood development: A multicultural perspective (7th ed.). New York: Pearson Education
• Uludağ, M. (2012). Erken çocukluk gelişimi ve eğitimi. 2.Baskı. Yeşim Fazlıoğlu (Ed.), Çevre eğitimi. (s.317-342). Ankara: Paradigma.
• Wells, R. & Zeece, P.D. (2007). My place in my world: Literature for place-based environmental education. Early Childhood Education. 35, 285–291. https://doi.org/10.1007/s10643-007-0181-8
• Williams, J. A.; Podeschi, C.; Palmer, N.; Schwadel, P. & Meyler, D. (2011). The Human-Environment Dialog in Award-Winning Children’s Picture Books. Sociology Department, Faculty Publications. 170. http://digitalcommons.unl.edu/sociologyfacpub/170 DOI: 10.1111/j.1475-682X.2011.00399.x.
• Wilson, R. (1996). Environmental education programs for preschool children. The Journal of Environmental Education, 27(4), 28-33.
• Witt, S. D. & Kimple, K. P. (2008) ‘How does your garden grow?’ Teaching preschool children about the environment. Early Child Development and Care. 178(1), 41-48, DOI: 10.1080/03004430600601156
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. Baskı). Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yılmaz, S. (2019). Ortaokul öğrencilerinin çevre okuryazarlığının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara. YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi. (Tez no: 574623)
• Zhang, M., J. Parker, J. Eberhardt, & S. Passalacqua. (2011). What’s so terrible about swallowing an apple seed? Problem-based learning in kindergarten. Journal of Science Education and Technology, 20 (5): 468–481.