ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLERLE KAVRAM ÖĞRETİMİ ÇALIŞILAN ARAŞTIRMALARIN BELİRLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ: SİSTEMATİK DERLEME

Yıl 2024, Sayı: 70, 211 - 238, 30.04.2024

Bekir Bural , Bekir Öztürk

https://doi.org/10.21764/maeuefd.1265401

Öz

Bu araştırmanın amacı, 2000-2021 yılları arasında Türkiye’de yapılmış özel gereksinimli bireylerle çalışılan kavram öğretimi uygulamalarının yer aldığı araştırmaların farklı değişkenlere göre incelenmesidir. Araştırmada sistematik derleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmaya dahil edilecek çalışmaların belirlenmesi için elektronik ortamda tarama yapılmıştır. Dâhil etme-hariç tutma ölçütlerine göre belirlenen lisansüstü tez ve makalelerden oluşan toplam 29 çalışma incelenmiştir. Bu çalışmaların 11 tanesinde öğretim yöntemi olarak yanlışsız öğretim yöntemlerinden eş zamanlı ipucuyla öğretim ve 10 tanesinde ise doğrudan öğretim yönteminin kullanıldığı görülmüştür. Ayrıca bilgisayar destekli eğitim uygulamalarının diğer öğretim yöntemlerini destekleyici nitelikte ya da tek başına kullanıldığı göze çarpmaktadır. Bağımlı değişkenlere bakıldığında geometrik şekil ve cisimlerin, niteleme bildiren kavramların ve renklerin daha çok çalışıldığı belirlenmiştir. Çalışmaların tamamında tek denekli araştırma modelleri kullanılmıştır. Çalışmalar genellikle sınıf ortamında ve birebir öğretim şeklinde düzenlenmiş olup, katılımcıların çoğunluğunu zihinsel yetersizliği ve otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar oluşturmaktadır. Çalışmalarda genelleme ve izleme verilerinin sosyal geçerlilik verilerine göre daha çok toplandığı görülmektedir. İncelenen çalışmalarda kullanılan tüm yöntemlerin etkili olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak bu çalışma bulgularının alandaki uygulayıcı ve araştırmacılara kavram öğretimi ile ilgili yapacakları çalışmalarda yol gösterici olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Özel Eğitim, Özel Gereksinimli Birey, Kavram Öğretimi, Sistematik Derleme

EXAMINATION OF STUDIES ON CONCEPT TEACHING FOR INDIVIDUALS WITH SPECIAL NEEDS IN TERMS OF CERTAIN VARIABLES: A SYSTEMATIC REVIEW

Öz

This study aims to examine the studies involving concept teaching practices with individuals with special needs conducted in Turkey between 2000 and 2021 according to different variables. In this study, systematic review method was used. An electronic search was conducted to determine the studies to be included. According to the inclusion-exclusion criteria of the study consisted of 29 graduate theses and articles in total were analyzed. It was observed that in 11 of these studies, simultaneous prompting and in 10 of the studies direct instruction methods were used as teaching methods. Moreover, it was noted that computer-assisted education applications were used either by itself or to support other teaching methods. When the dependent variables were examined, it was determined that geometric shapes and objects, descriptive concepts and colors were studied more. All of the studies used single-subject research models. The studies were generally organized in the classroom environment and in the form of one-to-one instruction and the majority of the participant group consisted of children with intellectual disabilities and autism spectrum disorders. Mostly generalization and follow-up data were collected in the studies, compared to social validity data. It was determined that all methods used in the studies were effective. It is thought that findings of this study will guide practitioners and researchers in this field in their studies on concept teaching

Anahtar Kelimeler

Special Education, Individual with Special Needs, Concept Teaching, Systematic Review

Kaynakça

• Akköse, M. C. (2008). Gelişimsel yetersizlik gösteren çocuklara mutfak araç isimlerinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretiminin etkililiği: Çoklu örnekler yaklaşımı uygulaması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Akman Yozgat, A., Özbek, N. ve Afacan Ö. (2018). Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan öğrencilere elementlerin isimlerinin doğrudan öğretim yöntemi kullanılarak öğretimi. Researcher: SocialScienceStudies, 6(1),23-39.
• Akmanoğlu, N. (2002). Eşzamanlı ipucuyla öğretimin otistik çocuklara adı söylenen rakamın gösterilmesi becerisini öğretmede etkililiği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Altunay Arslantekin, B. ve Şener Akın, U. (2017). Görme engelli öğrenciler için geometrik şekil kavramlarının kazanılması ve sürdürülmesinde Doğrudan Öğretim Modelinin Etkisi. The Online Journal of New Horizons in Education, 7(1), 77.
• Aydoğan A.ve Kocakoyun Aydoğan, Ş. (2020). Özel eğitime gereksinim duyan çocuklarda makey ile kavram öğretiminin etkililiği [Theeffectiveness of conceptteachıngwithmakey in childrenneedingspecialeducation]. Turkish Special EducationJournal: International, 2(2), 12-35.
• Birkan, B. (2002). Gelişimsel yetersizliği olan çocuklara renk öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2),169-186.
• Bozak, B. ve Eldeniz Çetin, M. (2018). Zihinsel yetersizliği olan bireylere tehlike uyarı sembollerinin öğretiminde artan bekleme süreli öğretim yönteminin etkililiği. Education Sciences, 13(1), 19-43.
• Bozkurt, Ü. (2018). Kavram, kavramsallaştırma yaklaşımları ve kavram öğretimi modelleri: Kuramsal bir derleme ve sözcük öğretimi açısından bir değerlendirme. Dil Dergisi. 169(2), 5-24.
• Çelik, S. (2007). Zihinsel yetersizlik gösteren çocuklara kavram öğretiminde doğrudan öğretim ve eş zamanlı ipucuyla öğretimin etkililik ve verimliliklerinin karşılaştırılması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Çıkılı, Y. (2008). Zihinsel yetersizliği olan çocuklara temel geometrik kavramların öğretiminde yapılandırmacı öğrenme yaklaşımının etkililiği. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Çifci Tekinarslan, İ. ve Kanpolat, E. Y. (2012). Otizmli bireylere adı söylenen giysiyi gösterme becerisinin öğretiminde bilgisayar destekli eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 11(4). 1058-1081.
• Dağseven, D. (2001). Zihinsel engelli öğrencilere, temel toplama ve saat okuma becerilerinin kazandırılması, sürekliliği ve genellenebilirliğinde, doğrudan ve basamaklandırılmış öğretim yaklaşımlarına göre hazırlanan öğretim materyallerinin farklılaşan etkililiği (Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Dere Çifci, H. (2007). Zihinsel engelli çocuklara renk kavramını kazandırmada eş zamanlı ipucuyla öğretimin bireysel ve grup eğitimindeki etkisinin karşılaştırılması (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Doğan, O. S. (2001). Zihin özürlü çocuklara adı söylenen mesleğe ait resmi seçme becerisinin eğitiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Durmuş, E. (2021). Doğrudan öğretim modeliyle gerçekleştirilen bilgisayar destekli kavram öğretiminin, az gören öğrencilerin üç boyutlu geometrik şekilleri kazanmalarında etkililiği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tez). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ekergil, İ. (2000). Zihin engelli çocuklara zıtlık kavramını öğretmede doğal dille uygulanan doğrudan öğretim yönteminin etkililiği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Eren, B., Deniz, J. ve Düzkantar, A. (2013). Orff yaklaşımına göre hazırlanan müzik etkinlikleri içinde ipucunun giderek azaltılması yöntemi ile yapılan gömülü öğretimin otistik çocuklara kavram öğretmedeki etkililiği. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(3), 1863-1887.
• Gough, D., Oliver, S. & Thomas, J. (2017). Introducing systematic reviews. In D. Gough, S. Oliver & J. Thomas (Eds.), An introduction to systematic reviews. Sage.
• Gürgör Kılıç, F. G. (2020). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara meslek isimlerinin öğretiminde yapılandırılmış ve gömülü öğretimle sunulan ayrık denemelerle öğretim uygulamalarının etkililikleri ve verimlilikleri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Gürsel, O. (2003). Bireyselleştirilmiş eğitim programlarının geliştirilmesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• İlanbey, G. (2018). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere çok ve az kavramlarının kazandırılmasında kullanılan bilgisayar destekli öğretim materyalinin etkililiği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Kahveci, G. (2017). Çoklu yetersizliklerde doğrudan öğretim ile gerçekleştirilen görsel kart ve video temelli öğretim yaklaşımlarının renk öğretiminde karşılaştırmalı etkililiği. Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkishor Turkic, 12(23), 133-150.
• Karabulut, A. ve Yıkmış, A. (2010). Zihin engelli bireylere saat söyleme becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(2), 103-113.
• Karaçam, Z. (2013). Sistematik derleme metodolojisi: Sistematik derleme hazırlamak için bir rehber. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(1), 26-33.
• Karşıyakalı, D. M. (2011). Otistik bir öğrenciye adı söylenen çalgıyı gösterebilme öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Keşci, Z. (2019). Zihin yetersizliği olan bireylere kesirlerin öğretiminde doğrudan öğretim yönteminin etkililiği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Kırcaali İftar, G, Birkan, B. ve Uysal, A. (1997). Zihin engelli çocuklara kavram öğretimi. Eskişehir: Sevgi Zihinsel Yetersizlik Araştırma, Eğitim ve Kazanma Vakfı Mesleki Eğitim Yayınları.
• MEB (2018). Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. T.C. Resmi Gazete (30471). https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_07/09101900_ozel_egitim_hizmetleri_yonetmeligi_07072018.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Metin, H. (2015). Zihinsel engelli bireylere kavram öğretiminde kullanılan etkili öğretim yöntemlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Miles, M.B. & Huberman, M. (1994) Qualitative Data Analysis: An expanded sourcebook (2.baskı) Tousand Oaks, CA:Sage
• Öz Alkoyak, H. (2017). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara kavram öğretiminde sıklaştırılmış ve dağıtılmış denemelerle öğretimin etkililik ve verimliliklerinin karşılaştırılması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Sazak Pınar, E. (2013). Akran aracılı sunulan etkileşim ünitesi öğretim materyalinin zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin tane kavramını öğrenmeleri üzerindeki etkililiği. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(3), 13-30.
• Sazak Pınar, E., & Merdan, F. (2016). Grafik düzenleyicilerin otizmli öğrencilere fen bilgisi kavramlarının öğretimindeki etkililiği. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 17(1), 111-131.
• Sönmez, S. Kot, M. ve Sazak Pınar, E. (2017). Türkiye’de karşılaştırmalı tek denekli araştırma modellerinin kullanıldığı araştırmaların incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 350-371.
• Şenel, A. (2008). Eğitimin temel kavramları. M. Gültekin (Ed.), Eğitim bilimine giriş. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Toper Korkmaz Ö. ve Vuran, S. (2007). Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan öğrencilere renk isimlerinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Eurasian Journal of Educational Research (EJER), 29, 143-155.
• Tufan, M. (2018). Doğrudan öğretim modeli ile geliştirilmiş bilgisayar destekli kavram öğretiminin zihinsel engelli öğrencilerin kavramları edinmelerine etkisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Uysal, A. (2003). Kavram ve beceri analizleri. O. Gürsel (Ed.), Bireyselleştirilmiş eğitim programlarının geliştirilmesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları.
• Ülgen, G. (1988) Kavram geliştirme (Kavram ve Uygulama). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Varol, N. (2009). Zihinsel engelli çocuklara tane kavramının açık anlatım ve basamaklandırılmış yöntemle sunulmasının farklılaşan etkililiği. GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(1), 353-377.
• Vuran, S. ve Çelik, S. (2018). Örneklerle kavram öğretimi Zihinsel yetersizlik gösteren çocuklar için. Ankara: Vize Akademik Yayıncılık.
• Yıldırım Alptekin, S. (2000). Zihinsel engelli öğrencilere renk ve şekil kavramlarının açık anlatım ve basamaklandırılmış yöntemle sunulmasının etkililiği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yıkmış, A., Çifci Tekinarslan, İ. ve Sazak Pınar, E. (2006). Zihin engelli öğrencilere etkileşim ünitesi yöntemiyle yeni Türk lirası ve yeni kuruş öğretimi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Dergisi, 6(2), 19-36.