Mood and Modality in Firdevsü’l-İkbal

Yıl 2014, Cilt: 7 Sayı: 14, 209 - 234, 01.12.2014

Ergün Altun

Öz

Every text, either implicitly or explicitly, carries the traces of world view of its tradition it belongs to, its time, and its producer. Author’s personal attitudes (closeness–remoteness, sympathy-antipathy, being biased or unbiased, wish and obligation) are reflected to the text via personal attitude signs. Firdevsü’l-İkbal, which is one of the important history works of late period Cagatay Turkish, has been co-written by Şîr Muhammed Mîrâb Mûnis and Muhammed Rızâ Âgehî, the former started writing and later completed it. This work belongs to Central Asian history writing tradition which followed Arabian-Persian history writing tradition. This work carries the traces of both the tradition and authors’ personal attitudes. Mood and modality refer to the grammatical category that defines speaker’s personal attitudes towards work, fact and situation. History texts necessiate the use of an objective language. The aim of this work is to identify and grouping mood and modality in Firdevsü’l-İkbal that are used in situations such as birth, death, reigning, victories and defeats, and reaching conclusions about the use of subjective-objective language of that period’s history writing.

Anahtar Kelimeler

Firdevsü’l-İkbal, mood, modality, birth, death.

FİRDEVSÜ’L-İĶBĀL’DE KİP VE KİPLİK KULLANIMLARI

Öz

Her metin, örtük veya açık, bağlı bulunduğu geleneğin, zamanının ve üreticisinin dünya görüşünden izler taşır. Yazarın kişisel tutumları (yakınlık-uzaklık, sempati-antipati, taraf olma-tarafsızlık, dilek, zorunluluk…) metne kişisel tutum işaretleyicileri aracılığıyla yansıtılır. Arap-Fars tarih yazma geleneğini takip eden Orta Asya tarih yazıcılığı geleneğinin önemli ünlerinden biri olan ve yazımına Şîr Muhammed Mîrâb Mûnis tarafından başlanıp Muhammed Rızâ Âgehî tarafından tamamlanan, son dönem Çağatay Türkçesinin önemli tarih eserlerinden biri olan Firdevsü’l-İkbal de gerek geleneğin gerek yazarlarının kişisel tutumlarının izlerini taşımaktadır. Metin üreticisinin iş, olgu, durum karşısındaki kişisel tutumlarını belirleyen dilbilgisi kategorisi kip (mood) ve kiplik (modality) terimleriyle karşılanmaktadır. Tarih metinlerinden ise olabildiğince nesnel bir dil kullanması beklenmektedir. Bu çalışmanın amacı Firdevsü’l-İkbal’de doğum, ölüm, tahta geçme, zafer kazanma, yenilgi gibi durumlarda kullanılan kip ve kiplik ifadeleri tespit etmek, gruplandırmak ve dönemin tarih yazıcılığının öznel-nesnel dil kullanımı hakkında yargılara varmaktır

Anahtar Kelimeler

Firdevsü’l-İkbal, kip, kiplik, doğum, ölüm.