Certain Beliefs About Death and Post-Mortem Practices in Qashqai Turks

Yıl 2011, Cilt: 4 Sayı: 7, 329 - 344, 01.12.2011

Mehmet Karaaslan

Öz

Qashquai Turks, a nomadic community which broke away from the
Azerbaijan terrain during Safavi period, are of great importance in that they have carried the
old Turkish culture up to date.While collecting data in Qashquai field, death was one of the
most difficult parts. Traditional practices and beliefs regarding death outweigh those
concerning birth and marriage and they have relatively been less affected in the course of
time.The fact that the practices concerning death have a religious aspect must be related with
the fact that they exist when there is a case of death or an imminent death.Similar to the
Turkish world and Anatolia, it was observed in the Qashquai field that such animals as foxes,
jackals, owls and rabbits, ill-timed crowing roosters, objects broken without reason, shooting
stars, seeing in a dream one’s teeth taken out are the messengers of death.Therefore, it is a
common traditional practice in the Turkish world not to lend people white food during night
as a measure to avoid death. Thinking on the function of this practice it is thought to be a
social mechanism to remove the limits of visiting a neighbour during night. Moreover, unlike
the other Turkish communities, many beliefs and practices of abstention concerning the day
Saturday were encountered in the Qashquai field. The practices of burying someone with an
egg or one of their pair of shoes in order to send away death bring to mind the burial of
someone with their belongings in the old Turkish culture. Furthermore, such practices as
avoiding working after sunset or killing a snake as a measure to avoid death were also
observed in the field.

Anahtar Kelimeler

Qashqai Turks, Mortem Beliefs, Post-Mortem Rituals

KAŞKAY TÜRKLERİNDE ÖLÜMLE İLGİLİ BAZI İNANMALAR VE ÖLÜM ÖNCESİNE DAİR UYGULAMALAR

Öz

Azerbaycan sahasından Safevi döneminde ayrılarak İran’ın güneyine yerleşen,
konargöçer nitelikli bir Türk topluluğu olan Kaşkaylar, eski Türk kültürünün taşıyıcısı olmak
bakımından sön derece önemlidir. Ölüm konusu Kaşkay sahasından malzeme toplarken en
fazla zorlanılan alan olmuştur. Kaynak kişilerin ölüm konusuna ilişkin gelenekten getirdiği
inanma ve pratikleri doğum ve evlilik konularına göre daha güçlü bir biçimde varlığını
sürdürmekte ve değişimden daha az etkilenmektedir. Ölüm dönemiyle ilgili uygulamaların
dini yönünün ağır basması, konunun sadece ölüm olayı vuku bulduğunda ya da bulma
ihtimali belirdiğinde ele alınması gibi hususiyetler bunda etkili olmalıdır.
Türk dünyası ve Anadolu sahasında ölüm habercisi olarak düşünülen tilki, çakal,
baykuş, tavşan gibi hayvanların, vakitsiz ve farklı biçimde öten horozun, sebepsiz yere kırılan
bir eşyanın kayan bir yıldızın, düşte dişlerin çekildiğini görmenin Kaşkay sahasında da ölüm
habercisi olarak değerlendirildiği müşahede edilmiştir. Bu inanç çerçevesinde uygulanan bir
kaçınma olarak gece vakti evden dışarı yiyecek beyaz gıdalar verilmemesi de Türk
dünyasının genelinde tatbik edilen bir uygulamadır. Bu pratiğin fonksiyonu üzerine
düşünüldüğünde gece vakti bir başka komşuyu ziyaret etmenin türlü mahsurlarını ortadan
kaldıran içtimai bir düzenleyici mekanizma olarak kullanıldığı düşünülmektedir. Ayrıca
Kaşkay sahasında diğer Türk topluluklarından farklı olarak cumartesi (Şenbe) günüyle ilgili
de pek çok inanma ve kaçınma tespit edilmiştir. Ölümü uzaklaştırmak maksadıyla bugünlerde
ölen kişilerle bir ayakkabı tekini ya da yumurtayı defnetmek, eski Türk kültüründe var olduğu
bilinen, ölünün eşyalarıyla birlikte gömülmesi pratiğini akıllara getirmektedir. Ayrıca
ölümden kaçınma tedbiri olarak gün batımından sonra iş yapılmaması, yılan öldürülmemesi
gibi pratikler de sahadan tespit edilen diğer uygulamalardır.

Anahtar Kelimeler

Kaşkay Türkleri, Ölüm İnanışları, Ölüm Öncesi Uygulamalar