ON SOME ARCHAIC WORDS IN TURKISH MIRAJNAME IN THE MANUSCRIPTS OF LITHUANIAN TATARS

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 21, 105 - 114, 22.03.2018

Hüseyin Durgut

Öz

Tatar communities
that started settling in the Grand Duchy of Lithuania from XIV^th century
began to lose their mother tongue starting from XVI^th century due to
multiple reasons. Lithuanian Tatars having forgotten their mother tongue but
not their Muslim identity and felt the necessity to translate the religious
Islamic texts into Slavic languages in order to meet their own religious needs.
Therefore, the tradition of the manuscripts of Lithuanian Tatars that generally
consisted of the texts of the religion of Islam in Arabic script emerged. One
of the important cultural sources among the heritage of the manuscripts of
Lithuanian Tatars preserved till the present day is the type of manuscripts of
Kitab. Among these manuscripts comprised of the types like kitab, tafsir,
chamail, tajwid, the type named “kitab” takes an interesting place. In these
texts that are written in the Arabic script in Slavic languages and named
“kitab”, subjects like various religious stories, information related to the
religious needs of Muslims and descriptions of the rituals take place. One of
the texts found within the type of kitab is the text of the mirajname that
belongs to the period of the Old Anatolian Turkish.

In this paper we shall focus on some
archaic words found in the texts of the Mirajname in the Kitab of Ivan
Luckevich and Kitab of İbn Abraham Koricki in the manuscripts of Lithuanian
Tatars. The archaic words like balak
ur- “to sparkle, to illuminate”, dek dur- “to stay calm”, ilersük şeş- “to
commit adultery”, ür- “to bark”, viribi- “to send”, biregi “someone” taking
place in the text shall be evaluated from the aspects of correct spelling and meaning.

Anahtar Kelimeler

Lithuanian Tatars, kitab, Mirajname

LİTVANYA TATARLARI EL YAZMALARINDAKİ TÜRKÇE MİRAÇNAMEDE BAZI ARKAİK KELİMELER ÜZERİNE

Öz

XIV. yüzyılın sonlarında Büyük Litvanya
Prensliği topraklarına yerleşen Tatar toplulukları, XVI. yüzyıldan itibaren ana
dillerini çeşitli sebeplerle kaybetmeye başlamışlardır. Ana dillerini unutan,
fakat Müslüman kimliklerini unutmayan Litvanya Tatarları, dinî ihtiyaçlarını
karşılayabilmek için İslamiyet’le ilgili metinlerin Slav dillerine çevirilerine
ihtiyaç duymuşlardır. Bu sebeple, genellikle İslam dini ile ilgili metinlerden
oluşan Arap harfleriyle yazılmış Litvanya Tatarları el yazmaları geleneği
ortaya çıkmıştır. Litvanya Tatarlarına ait el yazmaları mirasından günümüze
kadar ulaşan önemli kültür hazinelerinden birisi “kitab” türündeki el
yazmalarıdır. Kitab, tefsir, hamail, tecvit gibi türlerden oluşan bu el
yazmaları içerisinde “kitab” türünün ilgi çekici bir yeri vardır. Litvanya
Tatarlarının ana dillerinin yerini alan Slav dilleriyle yazılmış Arap harfli bu
“kitab”ların içinde çeşitli dinî hikâyeler, Müslümanların dinî ihtiyaçlarıyla
ilgili bilgiler, tören tasvirleri gibi konuların yer aldığı metinler
bulunmaktadır. Kitab türünün içinde yer alan metinlerden biri de Eski Anadolu
Türkçesi dönemine ait miraçname metnidir.

Bu çalışmada, Litvanya Tatarlarına ait el
yazmalarından İvan Lutskeviç Kitabı ile
İbn Abraham Karitski Kitabı’nda
bulunan Türkçe miraçname metnindeki bazı arkaik kelimeler üzerinde
durulmaktadır. Metinde yer alan “balak
ur- (ışık saçmak, aydınlatmak), dek dur- (uslu durmak, sakin olmak), ilersük
şeş- (uçkur çözmek, zina yapmak), ür- (havlamak), viribi- (göndermek), biregi
(birisi)” gibi arkaik kelimeler doğru yazılışları ve anlamları
bakımından değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Litvanya Tatarları, kitab, miracname

Kaynakça

• ATAY, Ayten (2010). “Balkımak Fiili ve Oğuz Türkçesinde Y- ~ B- Değişmeli Kelimeler”. The Journal of Academic Social Science Studies JASSS, 3 (2), 33-40.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• DEVELİ, Hayati (1998). “Eski Türkiye Türkçesi Devresine Ait Manzum Bir Miracnâme”. İÜEF Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 28, 81-228.
• DİLÇİN, Cem (1991). Süheyl ü Nev-bahār (İnceleme – Metin – Sözlük). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• DURGUT, Hüseyin (2013). “Litvanya Tatarlarına Ait El Yazmalarında Bulunan Türkçe Metinlerin Dil Özellikleri: "Miraçname" Esasında”. Türk Dünyası Araştırmaları, 207, 335-344.