“VAROLUŞ, MÜCADELE, SON” EKSENLERİNDE ÜÇ KADIN KAHRAMAN: AK ÇİBEK ARIĞ, ALTIN ARIĞ, AY HUUCIN

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 22, 1 - 12, 18.06.2018

Aynur Koçak , Selma Çolak

https://doi.org/10.12981/motif.455

Cited By: 1

Öz

Destanlar
kaostan kozmosa geçme çabasının kahraman vasıtasıyla yinelendiği anlatılardır. Kahramanı
yolculuğa iten sebepler, çözülmesi gereken problemler vardır. Halkının ve
ülkesinin zor durumda olması, kişisel merak ve arzu ya da eş arama gibi pek çok
sebep sayılabilir. Düzeni kurmakla görevli olan kahraman, gerekli mücadeleyi
verir; ardından kurduğu düzen resminde, çoğu zaman düzenin başında, güç ve evlilik
ödüllerini de elde ederek yerini alır. Hakas
destan dairesine ait Ak Çibek Arığ, Altın Arığ ve Ay Huucın adlı destanların
birincil kahramanları kadındır. Kadın kahramanlar da düzeni kurma
peşindedirler. Fakat bunu sağlarken yanlarında ikincil olan erkek bir kahraman
vardır. Kadın kahramanların macerası onlar etrafında şekillenir; misyonu
onların düzenini sağlamaktır. Kriz anında ortaya çıkıp onları korurlar, onları
evlendirirler. Bu özellikleriyle Türk inanç sisteminde ailenin, soyun ve
çocukların koruyucusu olan Umay figürüyle düşünülmelidirler. Destan sonundaki
kozmos resminde kadın kahramanlar, ödüllerini alıp kurulan kozmosun başına
geçmezler. Bu pozisyon ikincil erkek kahramanlara tahsis edilmiştir.  Sayıca
az olsalar da başkahramanı kadın olan destanların, genel kahraman çerçevesi
içerisinde eriyip gitmesine izin verilmemelidir. Aksine bu kahramanların
yolculukları mercek altına alınıp, kadın kahramanın doğuşu, ne için mücadele
ettiği ve nasıl bir sona ulaştığına daha yakından bakılmalıdır. Bu bağlamda
kadın kahramanlar, toplumun dinamikleriyle ve inanç sistemiyle okunduklarında, farklı
bir kahraman tipi önerirler.  

Anahtar Kelimeler

Türk inanç sistemi, destan geleneği, Hakas, kadın kahraman, Umay

THREE HEROINS IN LINE WITH “EXISTENCE, CHALLANGES, ENDING”: AK ÇİBEK ARIĞ, ALTIN ARIĞ, AY HUUCIN

Öz

Epics
are the folkloric genres in which heroes give efforts to restore the order, in
other words the transmission from chaos to cosmos. Many problems and reasons,
like hero’s people and land in danger or personal curiosity and desire or to
find a wife, can push him to start journey. The hero who has to create cosmos
again, passes trials and challenges. At the end we see the hero as a ruler who
has already been awarded by authority and marriage. The
epics Ak Çibek Arığ, Altın Arığ, Ay Huucın belonging to Khakas cultural circle
have female heroins. Similar to hero’s journey, they are also chasing for the
order. However, while they are trying to create cosmos, there are always
secondary heroes with them. The order what we talk about is actually the order
of these male heroes, not heroins. The heroins come into existence in crisis
and protect secondary male characters and their people and even their families.
With these features, the heroins and Umay, the holy mother figure who takes
care of family, offspring and children in Turkic belief system, should be
considered together.  Thus, when all
missions are completed and the order is established, there is no spot for
heroins in this cosmos scene as a ruler or being awarded with power and
marriage. Although
the number of epics with heroins is limited, we should not let them melt away
among common hero’s patterns and general understandings about who hero is. On
the contrary, we should be more focused on their births, why or how they fight
against their enemies and their endings. Then we can see these heroins offer
another hero character which is unique for themselves.

Anahtar Kelimeler

Turkic beliefs, epic poems, Khakas, heroin, Umay

Kaynakça

• AÇA, Mehmet (2000). "Köne Epos (Arkaik Destan) Kavramı ve Türk Halk Hikayelerindeki Âşıklara Mahsus Evlilik Konusunun Kaynaklarından Alplara Mahsus Evlilik". Milli Folklor, 47, 11-21.
• AÇA, Mehmet (2007). “Güney Sibirya Türklerinde Ava Destancı ve Masalcı Götürme Geleneği”. TÜBAR, XXI, 7-16.
• AKTAŞ, Erhan (2016). Hakas Destan Geleneği ve Kahramanları. Konya: Kömen Yayınları.
• ARIKOĞLU, Ekrem (2007). Hakas Destanları 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BAYAT, Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2015). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÇORUHLU, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• GÖKALP, Ziya (1976). Türk Töresi. İstanbul: Güneş Matbaacılık.
• ÖZKAN, Fatma (1997). Altın Arığ. Ankara: Biliğ Yayınları
• REICHL, Karl (2011). Türk Boylarının Destanları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TANYU, Hikmet (2007). Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Ankara: Elips Kitap.