İÇ ANADOLU BÖLGESİ DÜZ DOKUMA YAYGILARDAKİ FİGÜRLÜ BEZEMELERİN İNCELENMESİ

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 23, 60 - 76, 22.09.2018

H. Feriha Akpınarlı , Arzu Arslan

https://doi.org/10.12981/motif.446

Cited By: 1

Öz

Dokuma tekniklerinden biri
olan düz kirkitli dokumalar insanların yaşamları boyunca hem süsleme hem de
çeşitli ihtiyaçları karşılama amacına hizmet etmiştir.  Düz kirkitli dokuma türleri; kilim, cicim,
zili ve sumaktır. Bu dokumalar üzerinde yer alan birbirlerinden farklı motifler
birçok duygunun, düşüncenin ve coğrafi yaşantının ifade edilmesini sağlamıştır.
Bu araştırmanın amacı, İç Anadolu Bölgesi düz kirkitli dokumalarda süsleme ve
bezeme amaçlı kullanılan figürlü motiflerin özelliklerini tespit etmektir.
Herhangi bir yüzeyi süslemek amacıyla boyalı,boyasız,düz veya kabartmalı olarak
yapılan güzel biçimler bezeme olarak adlandırılmaktadır. İç Anadolu Bölgesi’ne ait
yazılı kaynaklardan ulaşılabilen,farklı motif özelliği taşıyan 15 adet düz
dokuma yaygı, ilgili araştırma kapsamında örneklem olarak alınmıştır. Araştırma
esnasında düz dokumalarla ilgili elde edilen verilerinden bilgi formları
oluşturulmuştur. Düz dokumalar üzerindeki her bir bezeme incelenmiş ve
değerlendirilmiştir. İncelenen düz dokuma yaygılarda 12 adet figürlü motif
saptanmıştır. En yoğun koçboynuzu (koçbaşı) motifi olduğu, bunu çengelli kurtağzı
motifinin takip ettiği tespit edilmiştir. Ayrıca İç Anadolu Bölgesi düz dokuma
yaygıların en çok kilim tekniği ile üretildiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

düz dokuma yaygı, figürlü bezeme, motif, sembol, kilim, düz dokuma yaygı

AN ANALYSIS OF ORNAMENTAL FIGURES IN PLAIN WOVEN RUGS OF THE CENTRAL ANATOLIA REGION

Öz

Plain weaving with kirkit one of the weaving
techniques, have served the purpose of decorating and various needs of the
people throughout their lives. Types of plain weaving with kirkit are rug,
cicim, zili and sumak. The different motifs on these weavings express many
feelings, thoughts and lifestyle in the geographical region. The aim of this
research is to determine the characteristics of the motifs used for decorating
and ornamenting plain weaving with kirkit in the Central Anatolia Region. The
beautiful forms made painted, unpainted, plain or embossed to decorate any
surface are called ornament. Fifteen plain woven rugs with different motifs
described in the written sources of the Central Anatolia Region, were taken as
a sample for this study. During the research, information forms were formed
from the data obtained regarding the plain weaving. Each bezeme on the plain
weaving was examined and evaluated. Twelve motifs of figures were found in
plain weaving samples examined. It has been determined that the most frequently
used motif is ram’s horn followed by the Wolf’s mouth motif. It has also been
found that rugs of Central Anatolia Region were mostly produced with kilim
technique.

Anahtar Kelimeler

Plain weaving rug, ornament with figures, motifs, symbol, rug

Kaynakça

• AKPINARLI, Hatice Feriha (2011). “Osmanlı Dokumalarında Kuş Motifinin İncelenmesi”. Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma Enstitüsü Yayını,23-36.
• AKPINARLI, Hatice Feriha, Balkanal, Zeynep (2012). “16-18. Yüzyıllarda İstanbul’da Üretilen Kumaşlarda Bitkisel Bezemelerin İncelenmesi”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 179-209.
• AKSOY, Hacice (2013).Siirt Yöresi Düz Dokumaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
• ARSLAN, Muhammet (2009). “Iğdır – Karakoyunlu’da El Motifli Mezar Taşları”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı:40,209-232.
• ATEŞOK, Ebru (2014). “Karakeçili İlçesinde Dokunan Kilimlerin Geleneksel Motif Özellikleri”. Kalemişi Geleneksel Türk Sanatları Dergisi, Cilt:1,Sayı:3,23-38.
• AYTAÇ,İsmail (2013). “Elazığ Müzesindeki Osmanlı Dönemi Eşik ve Seccade Halıları”. Arış, Sayı:9,12-33.
• ÇELİK, Derya (2016). “Kilim Motiflerinin ve Heybe Dokumaların Modern Giysilere Yansımaları”. Selçuk Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi Dergisi, Cilt:1,Sayı:1,27-37.
• ÇETİN, Yusuf (2015). “Ağrı İlindeki Mimari Eserlerde ve El Sanatlarında Görülen Figürlü Bezemelerin Türk Figürlü Bezeme Dünyası İçindeki Yeri ve Önemi”. Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl 8, Sayı XXII,475-491.
• ÇOBAN, İbrahim (2015). “Türk İkonografisinde Kartal Motifi ve Çağdaş Türk Resim Sanatına Yansımaları”. İdil, 4 (16),57-80.
• DEMİRAL,Bayram ve Oyman, Naile Rengin (2016). “Isparta Müzesi’ndeki Düz Dokuma Çuvallar”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 26,458-472.
• DOĞAN YEŞİL, Zeliha (2016).Sivas İli Divriği İlçesi Avşarcık Köyü Halılarının İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• ONUR ERMAN, Deniz (2010). “Türk Seramik Sanatında İnsan Figürü Kullanımının Gelişim Süreci”. Sanat ve Tasarım Dergisi, Sayı:6, 48-63.
• ETİKAN, Sema ve Kılıçarslan, Hande (2012). “Düz Dokumalarda Nazar İnancı ve Göz Motifi”. Art-E Dergisi,Sayı:10,103-121.
• GÜLTEPE, Necati (2014). Türk Mitolojisi Yeni Araştırmalar Eşliğinde. İstanbul:Resse Kitabevi Sahaf.
• KAPLANOĞLU, H. Melek (2010). Ardahan Yöresi Düz Dokumaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KARATAŞ, Mustafa (2013). Türk Dilinde Yanış (Motif) Adları-Anadolu Sahası. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları:118, Rektörlük Yayınları:88.
• KILIÇKAN, Hüseyin (2015)a. Tarih Boyunca Bezeme Sanatı ve Örnekleri. İstanbul:İnkılap Kitabevi.
• KILIÇKAN, Hüseyin (2015)b. Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Bezeme Sanatı ve Örnekleri. İstanbul:İnkılap Kitabevi.
• KÖKLÜ, Ayça (2016). Şahmaran” - Bir Sahne Uygulamasında Bedensel İfadenin Yorumu, Yüksek Lisans Sanat Çalışması Raporu, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• ORTAÇ, Hatice Serpil. (2010). “Çankırı Kızılırmak İlçesi Kuzeykışla ve Güneykışla Köyü Kilim Dokumaları”. Milli Folklor Dergisi, Yıl:22,Sayı:86,140-148.
• ÖZBAYIR, Naile Şule.(2010). Mersin İli ve Merkez Köylerinde Kirkitli Düz Dokuma Geleneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• ÖLMEZ, Filiz Nurhan ve Aydoğan, Emel (2008). “Yurtpınar (Antalya) Yöresi Dokumaları”, 38. ICANAS Kongresi Bildiriler - Maddi Kültür, II. Cilt, T. C. Başbakanlık Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı Yayınları. Ankara,903-925.
• SALT, Alparslan (2010). Semboller. Ruh ve Madde Yayıncılık, İstanbul.
• SAYIN ALSAN, Şenay (2017). Türk Mimari Süsleme Sanatında İkonografik Figürler. Ankara: Gece Kitabevi.
• SÖKMEN, Sultan (2013). Bitlis Yöresi El Dokumacılığı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• SÖKMEN, Sultan ve Ölmez, Filiz Nurhan (2016). “Bitlis Yöresi Cicim Dokumaları”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 18 Sayı 2, 1-22.
• SÜRMELİ, Kader (2014). “Konya Selçuklu Halı Motiflerinin Ekslibrislerde Yorumlanması”. Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl 7, Sayı XVII,359-374.
• VAHABOĞLU, Pelin (2014). Kırşehir İli El Dokuması Halılarındaki Teknik, Desen Ve Kompozisyon Özelliklerinin İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• URL-1-https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=380085 adresinden 30.07.2017 tarihinde alınmıştır.
• URL-2-https://tr.pinterest.com/pin/305189312240142413/ adresinden 02.03.2018 tarihinde alınmıştır.
• URL-3-https://tr.pinterest.com/pin/56154326582282454/ adresinden 02.03.2018 tarihinde alınmıştır.
• URL-4 http://www.discoverislamicart.org/exhibitions/ISL/figural/introduction.php adresinden 30.07.2017 tarihinde alınmıştır.
• URL-5-https://tr.pinterest.com/pin/363454632422007903/ adresinden 02.03.2018 tarihinde alınmıştır.
• URL-6-http://www.hakkarikulturturizm.gov.tr/TR,159362/hakkari-kulturunde-kullanilan-motifler.html adresinden 05.03.2018 tarihinde alınmıştır.