THE BEGINNINGS OF ALTAY EPICS IN THE AXIS OF COSMOGONY MYTHS

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 23, 50 - 59, 22.09.2018

Fatma Zehra Uğurcan

https://doi.org/10.12981/motif.476

Öz

The folk literature of
the Altay Turks is quite extensive. Altay Turkish epics, which have survived
filtered through folk literature,  have
been translated into Turkish by Ibrahim Dilek. Altaic epics have a very
comprehensive and layered content, which is a very important research area for
researchers. The Altaic epics are highly productive verbal literary products in
terms of analyzing the cultural structure of the Altaic community due to their
structure and contents. When examined in a holistic approach , the Altaic
epics, which contain the codes of the society, draw attention to the fact that
the epic texts exhibit a highly systematic structure. It is necessary to
explain with the systematic structure that Altay epics start and end in a
systematic line except for exceptions. In this systematic structure, the beginnings
often point to the cosmos and this is revealing a typical narrative tradition:
The epics, which have mythological backgrounds, 
always emphasize the fact that the narrative has not preceded it and
that life begins with this narrative. In other words, the history begins with
the epic hero. This time and space, which is emphasized at the beginning of the
epic, is the cosmic time and space in which creation takes place. The time
described is uncertain, and the space depicted is a paradise portrayal. Hero is
the person in the center of creation. The space resembling a cosmic space is
the hero’s perfect homeland. After this initial start with the extraordinary
qualities of the place, events will come to the fore; life has begun. In this study, the
Altaic epics will be handled and examined one by one in terms of their
beginnings. İt will focus on the points that the beginning parts refer to cosmic time
and place.

Anahtar Kelimeler

Altaic epics, mythology, chaos-cosmos, cosmic time, cosmic space, creation

KOZMOGONİ MİTLERİ EKSENİNDE ALTAY DESTANLARINDA BAŞLANGIÇ

Öz

AAltay Türklerinin oldukça kapsamlı olan sözlü
edebiyat geleneğinden süzülerek günümüze ulaşmış ve İbrahim Dilek tarafından
Türkiye Türkçesine aktarılmış olan Altay destanları çok kapsamlı ve katmanlı
bir içeriğe sahip olmalarından dolayı araştırmacılar için oldukça önemli bir
araştırma alanı sunmaktadırlar. Altay destanları, yapıları ve muhteviyatıyla
söz konusu Altay toplumunun kültürel yapısını çözümlemek açısından son derece
verimli sözlü edebiyat ürünleridir. İçinde meydana geldiği toplumun kodlarını
ayrıntılı bir biçimde ihtiva eden Altay destanları, bütüncül bir yaklaşımla
incelendiğinde , destan metinlerinin oldukça sistematik bir yapı sergilediği
dikkat çekmektedir.  Sistematik yapıyla
anlatılmak istenen, Altay destanlarının istisnalar dışında sistematik bir
çizgide başlaması ve bitmesidir. Bu sistematik düzende, başlangıçların
çoğunlukla kozmosa işaret etmesi, tipik bir anlatı geleneğini gözler önüne
sermektedir; mitolojik arka plana sahip destanlarda her zaman anlatıdan
öncesinin olmadığı, yaşamın bu anlatıyla beraber başladığı konusuna vurgu
yapılır. Başka bir deyişle tarih destan kahramanıyla başlar. Destanın başında,
henüz hiçbir olaydan bahsedilmemişken vurgu yapılan bu zaman ve mekân, kaostan
kozmosa geçişin yaşandığı, yaratılışın meydana geldiği kozmik zaman ve mekândır.
Anlatılan zaman belirsiz, anlatılan mekân ise sanki bir cennet tasviridir.
Kahraman yaratılışın merkezindeki kişidir. Kozmik mekânı anıştıran mekân,
kahramanın eşi benzeri bulunmayan, kusursuz yurdudur. Mekânın olağanüstü
niteliklerle betimlenmesiyle yapılan bu girizgâhın ardından olaylar meydana
gelecektir; artık yaşam başlamıştır.  Bu
çalışmada Altay destanları içerdikleri başlangıçlar yönünden tek tek ele alınıp
incelenecektir.  Destanlarda yer alan
başlangıç bölümlerinin kozmik zamana ve mekâna gönderme yaptığını düşündüren
noktaları üzerinde durulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Altay destanları, mitoloji, kaos-kozmos, kozmik zaman, kozmik mekân, yaratılış

Kaynakça

• Beydili, Celal (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap-Yayın
• Dilek, İbrahim (2002). Altay Destanları I. Ankara: TDK Yayınları.
• _______ (2007a). Altay Destanları II. Ankara: TDK Yayınları.
• _______ (2007b). Altay Destanları III. Ankara: TDK Yayınları.
• Eliade, Mircae (2009). Dinler Tarihine Giriş. (Çev.: Lale Arslan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ergun, Metin (1998). Altay Türklerinin Kahramanlık Destanı Alıp Manaş. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnan, Abdülkadir (1976). Eski Türk Dini. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Lvova, E. L. vd. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri: Kainat ve Zaman. Nesneler Dünyası. (Çev.: Metin Ergun), Konya: KömenYayınları.
• ________. (2013a). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri: İnsan ve Toplum. (Çev.: Metin Ergun). Konya: KömenYayınları.
• ________. (2013b). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri: Simge ve Ritüel. (Çev.: Metin Ergun), Konya: KömenYayınları.
• Koçak, Aynur (2016). Mitlerle Varoluş Yolculuğu. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (2010a). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ________. (2010b). Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Taş, İsmail (2002). İslam Öncesi Türk Düşüncesinde Kozmogoni-Kozmoloji. Konya. Kömen Yayınları.
• Tekin, Talat (2014). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yonar, Gönül (2015). Yaratılış Mitolojileri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.