AN ASSESSMENT ON CLASSIFICATION OF AKSARAY LEGENDS

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 23, 159 - 173, 22.09.2018

Rabia Gökcen Kayabaşı , Tuğba Aydoğan

https://doi.org/10.12981/motif.479

Cited By: 2

Öz

Being
one of the oral narrative based types of folk literature, legends are short
narratives told about a specific place, person, or event by the people who
believed in them, consisted of extraordinary characteristics generally, and
lacked artistic
style. Legends are public
products giving information about the belief, history, value judgements,
traditions, emotions, hopes, in short, all the cultural elements of the society
in which they are born. The most important feature of legends is that they
develop within a belief system and then become its product. The negative effect
of the rapidly developing technology in today’s world on oral culture products,
the possibility of these products’ being forgotten as summarised in the proverb
of words fly away, writings remain, and the changing sociological elements have
made it compulsory to write down these products in order to be handed down to
next generations. It is very important to conduct classification studies which are
the first stage of scientific researches in order to write down and interpret
the texts obtained through compilation study. These studies help to express the
definition and characteristics of legends better and to see its place within
other types and its differences in the type clearly. Moreover, classification
of legends according to their subjects, places, patterns, and characteristics
of their heroes is also highly important in terms of identifying the
independent position of legend type, and putting forward its aspects which are
different from and similar to other types.

In this
study, Aksaray’s significance specifically in legend type and generally in oral
products of folk literature is expressed by highlighting the geographical,
historical, and cultural importance of Aksaray province. Classification of 150
legend texts obtained from written sources and compiled in Aksaray in the light
of these academic studies takes place in this study by mentioning definitions
of legend in general and the definitions of legend by foreign and native folk
literature researchers. Overall evaluation of the Aksaray legends, whose
classifications take place in this study, was conducted, some inferences were
made, and in the last section sample legend texts selected from groups were
presented.

Anahtar Kelimeler

Legend, Aksaray legends, classification, Turkish mythology, Turkish belief system

AKSARAY EFSANELERİNİN TASNİFİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

:
Halk edebiyatının anlatmaya dayalı
türlerinden olan efsaneler; belirli bir yer, kişi ya da olay hakkında
inanılarak anlatılan, genellikle olağanüstü özelliklere sahip, sanatsal üslup
kaygısından yoksun kısa anlatılardır. Efsaneler; içinden çıktığı toplumun
inancı, tarihi, değer yargıları, gelenek ve görenekleri, duyguları, umutları
kısacası tüm kültürel unsurları hakkında bilgi veren halk ürünleridir.
Efsanelerin en önemli özelliği, bir inanç sistemi içerisinde gelişip bu inanç
sisteminin bir ürünü olmalarıdır. Günümüz dünyasında hızla gelişen teknolojinin
sözlü kültür ürünlerine olumsuz etkisi, söz uçar yazı kalır sözüyle
özetlenebilecek ürünlerin unutulması ihtimali ve değişen sosyolojik unsurlar;
bu ürünlerin gelecek nesillere aktarılabilmesi için yazılı hale getirilmesini zorunlu
kılmıştır. Derleme çalışması sonucu elde edilen metinlerin yazıya aktarılması
ve anlamlandırılabilmesi için; bilimsel araştırmaların ilk aşaması olan tasnif
çalışmalarının yapılması büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmalar ile efsanelerin
tanımı, özellikleri daha iyi bir şekilde ifade edilip, diğer anlatım türleri
içerisindeki konumu ve farklılıkları daha net görülebilmektedir. Ayrıca efsanelerin;
konularına, mekânlarına, motiflerine, kahramanlarının özelliklerine göre
sınıflandırılması, efsane türünün müstakil konumun belirlenmesi ve diğer türlerle
farklı ve benzer yanlarının ortaya konulabilmesi açısından da oldukça önemlidir.

Bu çalışmada; Aksaray ilinin coğrafi,
tarihi ve kültürel açıdan önemine vurgu yapılarak şehrin, özelde efsane türü
genel anlamda halk edebiyatının sözlü ürünleri bakımından önemi belirtilmiştir.
Genel olarak efsane tanımları, yabancı ve yerli halk edebiyatı
araştırmacılarının efsane tasniflerini üzerinde durularak, Aksaray’da derlenen
ve yazılı kaynaklardan elde edilen 150 efsane metninin, bu akademik çalışmalar
ışığında tasnifine yer verilmiştir. Tasnife tâbi tutulan Aksaray efsanelerinin genel
değerlendirilmesi yapılmış, birtakım çıkarımlarda bulunulmuş ve son bölümde, her
gruptan seçilen örnek efsane metinlerine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

efsane, Aksaray efsaneleri, tasnif, Türk mitolojisi, Türk inanç sistemi

Kaynakça

• ALPTEKİN, Ali Berat (2014). Efsane ve Motifleri Üzerine. Ankara: Akçağ.
• AYDOĞAN, Tuğba (2018). Aksaray Efsaneleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BEYDİLİ, Celal (2003). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
• BORATAV, Pertev Naili (2012). Türk Mitolojisi (Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi). (Çev.:R. Özbay), Ankara: BilgeSu.
• BORATAV, Pertev Naili (2014). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Bilgesu.
• ÇORUHLU, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• DAĞLI, Ahmet (2012). "Dini Şahsiyetler Etrafında Anlatılan Efsanelerin Birleştirilmesi Üzerine". Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2012, 1(1), 41-53.
• ERGUN, Metin. (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi (Cilt 1). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜL, Mustafa Fırat (2014). Aksaray Azm-i Millî T.A.Ş. Aksaray: Aksaray Belediyesi.
• GÜLTEPE, Necati (2015). Türk Mitolojisi - Yeni Araştırmalar Işığında. İstanbul: Resse Yayınları.
• OCAK, Ahmet Yaşar (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnameler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ORAL, M. Zeki (2014). "Aksaray'ın Tarihi Önemi ve Vakıfları". Mütefekkir, 2014, (2), 221-248.
• ÖGEL, Bahaeddin (1993). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÖZDEMİR, Mehmet (2013). "Türk Kültüründe Dağ Kültü ve Bir Yüce Dağ: Halbaba". Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 2013, 141-163.
• PEKER, Selçuk (2015). Mezar ve Türbelere Kült Merkezli Bir Bakış (Aksaray Örneği). Konya: Kömen.
• ROUX, Jean-Paul (2011). Eski Türk Mitolojisi. (Çev.:M. Y. Sağlam) Ankara: BilgeSu.
• SAKAOĞLU, Saim (1980). Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• SEYİDOĞLU, Bilge (1985). Erzurum Efsaneleri (Erzurum'da Belli Yerlere Bağlı Olarak Derlenmiş Efsaneler Üzerine Bir İnceleme). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• TANYU, Hikmet (1968). Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• URAZ, Murat (1994). Türk Mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
• USLU, Bahattin (2016). Türk Mitolojisi. İstanbul: Kamer Yayınları.