A HEROINE FROM KHAKASSIAN EPIC CIRCLE: HUBAN ARIG

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 24, 137 - 157, 12.12.2018

Yaprak Pelin Uluışık

https://doi.org/10.12981/mahder.469299

Cited By: 2

Öz

Khakass Turks, among
other Turkic people, have the majority of the female heroine epics. Epics like
Altın Arığ, Ay Huucın, Ah Çibek Arığ and Huban Arığ are among the examples of
female heroine epics that are translated to Turkish dialect that is spoken in
Turkey. Among these epics Huban Arığ, as seen in the early epic examples, has
mythological elements which are dominant in both main character and in epic in
general, besides the features that must be found in a epic hero.

As a result of the
research it can be said that,  steps that
are found in all heroic epics such as the epic hero's extraordinary birth, name
taking, physical properties, horses, war clothing and equipment, the process of
maturity, entering into the adventure and death; are also present in the epic Huban
Arığ. Specifically emphasized features in this article, owing to their
mythological base, had their place in epics and narrative tradition that let them
to survive for centuries, are as follows; getting help from extraordinary
beings, having magical objects, going underground, shape changing, interfering
atmospheric phenomena, resurrecting dead, healing the patient and casting
spells. All of these features belong to early shamans. Having the superior
characteristics such as being a true warrior, a great leader and a pioneer in
providing the world order, Huban Arig is one of the heros in Turkic epic that
is worth researching most.

This article gives
information in particular, about the characteristics of heroines in female
warrior prowess epics of the Khakas Turks through the main character of the
Huban Arığ epic; and in general, gives information about the characteristics of
the heroes in Siberian field Turkic prowess epics in which predominates
mythological elements. While explaining the characteristics of the heroine,
examples from the verses of the Huban Arig epic are also presented.

Anahtar Kelimeler

Huban Arığ, Khakass, mythology, epic, hero, heroine

HAKAS DESTAN DAİRESİNDEN BİR KADIN KAHRAMANI: HUBAN ARIĞ

Öz

Yaşamış
oldukları geniş coğrafya üzerinde, gelecek nesillere çok sayıda sözlü anlatı
ürünü, özellikle de destan bırakan Türklerin kadın kahraman bakımından en fazla
örneğe sahip olan destanları, Hakas Türklerine aittir. Altın Arığ, Ay Huucın,
Ah Çibek Arığ ve Huban Arığ gibi destanlar, savaşçı kadın kahramanların
anlatıldığı Hakas destanlarından Türkiye Türkçesine aktarılan örnekler
arasındadır. Bu destanlardan Huban Arığ, bir destan kahramanında bulunması
gereken özelliklerin yanı sıra, erken dönem destan örneklerinde görüldüğü
üzere, ana kahramanının bünyesinde ve destan genelinde mitolojik unsurların
ağır bastığı bir destandır.

Yapılan
incelemeler sonucunda kahramanın olağanüstü doğumu, ad alması, fiziksel özellikleri,
atı, savaş giyimi ve gereçleri, erginlenme sürecine girerek maceraya atılışı,
ölümü gibi kahramanlık destanlarında genel itibarıyla mevcut olan basamakların,
Huban Arığ destanında da mevcut olduğu söylenebilir. Makalede bilhassa dikkat
çekilmek istenen özellikler ise mitolojik altyapısı sayesinde destanda yer alan
ve anlatı geleneği içerisinde yüzyıllardır kendini korumayı başaran olağanüstü
varlıklardan yardım alma, sihirli nesnelere sahip olma, yeraltına inme, şekil
değiştirme, hava olaylarına müdahale etme, ölüyü diriltme ve hastayı sağaltma,
sihir (büyü) yapma gibi özelliklerdir. Bu özelliklerin tamamı, ilk dönem
şamanlarına ait özelliklerdir ve tam bir savaşçı, iyi bir lider ve dünya
nizamını sağlama konusunda öncü destan kahramanı Huban Arığ, bu özellikleri
bünyesinde barındırdığı için Sibirya sahası Türk destanlarının kahramanlarından
en çok incelemeye değer bulunanlar arasında yer almaktadır.

Makalede,
özelde Huban Arığ destanının ana kahramanı üzerinden Hakas Türklerinin alp kız
yiğitlik destanlarındaki kadın kahramanların özellikleri, genelde ise mitolojik
unsurları ağır basan Sibirya sahası Türk kahramanlık destanlarında
kahramanların özellikleri hakkında bilgiler verilmiştir. Kahramanın
özelliklerinden söz edilirken Huban Arığ destanının nazım parçalarından da
örnekler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Huban Arığ, Hakas, mitoloji, destan, kahraman, kadın kahraman

Kaynakça

• Aça, Mehmet. (2000). “Türk Destancılık Geleneğine Bütüncül Yaklaşabilme ve Alp Kavramı Üzerine Bazı Yaklaşım Denemeleri”, Milli Folklor. 12 (48). s.5-17.
• Campbell, Joseph. (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. İstanbul: Kabalcı.
• Davletov, Timur. (2006). Huban Arığ. Hakas Türklerinin Kadın Yiğitlik Destanı. Ankara: TÜRKSOY.
• Davletov, Timur. (2015). Ah Çibek Arığ. Ankara: TÜRKSOY.
• Eliade, Mircea. (2006). Şamanizm. (İ. Birkan, Çev.) Ankara: İmge.
• Estés, Clarissa P. (2017). Kurtlarla Koşan Kadınlar. (H. Atalay, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Kara Düzgün, Ülkü. (2012). “Türk Destanlarında Merkezi Kahraman Tipinin Tipolojisi”, Folklor / Edebiyat. 18 (69), s.9-46.
• Kara, Mehmet. (2013). Hakas Destanı Altın Taycı. Ankara: Harf.
• Özkan, Fatma. (1997). Altın Arığ Destanı. Ankara: Bilig.
• Uluışık, Yaprak P. (2018). Sibirya Sahası Türk Destanlarında Yeraltı Dünyası. Ankara: Pegem Akademi.
• Yılmaz, Mehmet. (2011). “Hakas Kadın Kahramanlık Destanlarından Huban Arığ’da Kadın Kahramanlar”, Journal of New World Sciences Academy (NWSA). 6 (2). s.234-250.