“SŁOWNIK KARAIMSKO-ROSYJSKO-POLSKI*” ADLI ESERDE GEÇEN KARAY (KARAİM) ATASÖZLERİ VE BUNLARIN SES, ŞEKİL VE SÖZ VARLIĞI AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 24, 267 - 281, 12.12.2018

Bülent Hünerli

https://doi.org/10.12981/mahder.472902

Öz

Günümüzde
farklı coğrafyalarda çeşitli devletler altında yaşayan Türk grupları
bulunmaktadır. Bu Türk gruplarının dini de zaman içinde buna paralel olarak
farklılaşmıştır. Türk dünyası içinde İslamiyet inancına sahip olan nüfus çok
olmakla birlikte Hristiyanlık, Budizm, Musevîlik, Tengricilik vb. dinlere
inanan Türkler de vardır. Hatta aynı Türk boyunun farklı dinlere inandığı da
görülebilir. Farklı unsurların katkısı olmakla birlikte, temelde Oğuz Türklerinden
gelen Türkiye Türkleri ve Gagauzlar buna örnek verilebilir. Benzer durum Kıpçak
unsurlarının ağır bastığı Karaylar, Kırımçaklar ve Kırım-Tatarları için de
geçerlidir. Kırım-Tatarlardan ayrı olarak Musevî inancını
benimsemiş olan Karaylar Hazarların devamı olarak düşünülmektedir. Daha
önceleri Kırım yarımadasında yaşamış olan Karaylar çeşitli sebeplerden ötürü
başka coğrafyalara göçmüştür. Bu göç günümüz Karay Türkçesindeki diyalektlerin
(Kırım, Haliç-Lutsk, Trakay) ortaya çıkmasını sağlamıştır. Kaybolmakta olan
Türk lehçeleri arasında başlarda bulunan Karay Türkçesinin ilk yazılı eserleri
dinî içerikli İbranî harfli metinlerden oluşmaktaydı. Sözlü edebiyat geleneği
de güçlü olan Karay Türkçesi pek çok arkaik özelliği taşımaktadır. Özellikle
nesilden nesile aktarıldığı için pek çok arkaik unsuru bilhassa kalıplaşmış
ifadelerden oluşan atasözlerinde tespit etmek mümkündür. Bu arkaik unsurlar
kendini ses, şekil ve sözvarlığında göstermektedir. Çalışmamızda “Słownık
Karaımsko-Rosyjsko-Polskı”
adlı eserdeki Karay Türklerine ait atasözleri madde başları içinden çıkarılıp
transkripsiyonlu olarak Latinize edilmiş ve bunların Türkiye Türkçesindeki
karşılıkları verilmiştir. Daha sonra bu atasözlerinin ses, şekil ve söz varlığı
açısından öne çıkan unsurları belli başlıklar altında verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karay (Karaim), atasözü, arkaizm, tehlikedeki diller, sözlük

KARAIM (KARAY) PROVERBS IN THE WORK, CALLED “SŁOWNIK KARAIMSKO-ROSYJSKO-POLSKI” AND INVESTIGATION OF THESE, IN TERMS OF VOICE, FORM AND VOCABULARY

Öz

Today, there are Turkish groups living
under different states in different geographies. The religion of these Turkish
groups has changed in parallel with this. Although there are a lot of people
with a belief in Islam within the Turkish world, there are also Turks who
believe in religions like Christianity, Buddhism, Judaism, Tengrism, etc. While
the contribution of the different elements together, basically the Oghuz origin
Turks from Turkey and Gagauzs can be given an example for this. The same is
true for the Karaims, Krymchaks and Crimean-Tatars, where the Kipchak elements
dominate. The Karays who adopted the Jewish faith
apart from the Crimean-Tatars is considered as a continuation of the Khazars. Karaims, who
previously lived in the Crimean Peninsula, has moved to other territories for
various reasons. This migration led to the emergence of dialects (Crimea, Halich-Lutsk,
Trakai) in the Karaim Turkish. Karaim Turkish, which is at one of the first
place among the Turkish dialects that are missing, the first written works of
Karaim Turkish was consisted of texts with Hebrew letters with religious
content. Karay Turkish, which has a strong oral literary tradition, has many
archaic features. Especially since it is transferred from generation to
generation, it is possible to identify many archaic elements especially in
proverbs composed of stereotypes. These archaic elements manifest themselves in voice, form and
vocabulary. In our study, in the work, called “Słownık Karaımsko-Rosyjsko-Polskı” proverbs of Karaim Turks were removed
from the headlines, latinized as transcripted and meanings of these have been
showed in Turkey Turkish. Then the prominent elements of these proverbs in
terms of voice, form and vocabulary, have given under certain headings.

Anahtar Kelimeler

Karaim (Karay), proverb, archaism, endangered languages, dictionary

Kaynakça

• BASKAKOV, N. A. (2009). Tyurksiye Yazıki. Moskva: URSS.ÇOBANOĞLU, Özkul. (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü, Ankara: AKMB Yayınları.ÇULHA, Tülay. (2006). Karaycanın Kısa Sözvarlığı, İstanbul: Kebikeç YayınlarıÇULHA, Tülay. (2015). Kuzey Türk Boylarının Halk Edebiyatından Örnekler. TDK: Ankara.DOĞAN, İsmail (2002). “Karaim Türkleri”, Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.781-789.DUBİŃSKİ, Aleksander. (1976). “Poslovitsı i Porovorki Trakayskih Karaimov”. Rocznik Orientalistyczny 38, s.117–127.FİLONENKO V.İ. (1929). “Atalar Sozı”. İzvestiya Tavriçeskogo Obşçestva İstorii, Arheologii i Etnografii, N.3, Simperopol, s. 1-16.JANKOWSKİ, Henryk (2014). “Bikenesh Bakkal’s proverbs and some features of the sound system of Crimean Karaim”, Turcology and Linguistics, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, s.237-251.KALAFAT, Yaşar. (1999). Kırım-Kuzey Kafkasya / Sosyal Antropoloji Araştırmaları. Ankara: ASAM.KEFELİ, R. S. (1910). Atalar Sozı. Sankt-Peterburg.KOKENAJ, B. (1935). “Ata sezleri Krymly Karajlarnyn”. Karaj Awazy S.8, s.19–22.MUSAYEV, K. M. (1966). “Karaimskiy Yazık”. Yazıki Mira- Tyurksiye Yazıki, Bişkek, 254-264.MUSAYEV, K. M. (1966). “Karaimskiy Yazık”. Yazıki Narodov SSSR, Moskva, 260-279.POLKANOV, Y. A. (1995). Krımkaraylarıŋ Atalar-Sozı. Bahçisaray.PRİK, O, Ya. (1976). Oçerk Grammatiki Karaimskogo Yazıka (Krımskiy Dialekt), Mahaçkala: Daguçpedgiz.RADLOFF, V. V. (1896). Proben der Volkslitteratur der Nördlichen Türkischen Stämme. Theil VII. Die Mundarten der Krym. S.Petersburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk.Słownik Karaimsko-Rosyjsko-Polski, (1974). Pod Redakcją N.A.Baskakowa, S.M. Szapszała, A. Zająckowskiego, Moskwa: Wydawnisctwo “Russkij Jazyk”. TEKİN, Talat ve Ölmez, Mehmet. (2013). Türk Dilleri-Giriş. İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat. TEKİN, Talat. (2005). Çağdaş Türk Dilleri-Makaleler-3 (Yay. Haz. Emine Yılmaz-Nurettin Yılmaz), Ankara: Grafiker Yayınları.USER, Hatice Şirin. (2006). Başlangıcından Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Ankara: Akçağ Yayınları.ZAYANÇKOWSKİ, W. (1979-1983): “Karaylar ve Onların Folkloru”, Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, S. 17-22, C. 1-2, 1979-1983, Ankara: 313-361.