SOCIETY/COMMUNITY NAMES AND THEIR CONNOTATIONS IN TURKISH PROVERBS AND IDIOMS IN TERMS OF SPEECH ACTS THEORY

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 24, 158 - 177, 12.12.2018

Erkan Hirik

https://doi.org/10.12981/mahder.479500

Cited By: 3

Öz

The theory of
speech acts is a theory of language philosophy introduced by J. L. Austin.
According to this theory, when something is said, something is done at the same
time. Every word that is said will cause some changes in the addressee’s
emotions and thoughts. These changes take place in three dimensions, namely the
locutionary act, the illocutionary act and the perlocutionary act.

Proverbs and
idioms are the elements of language in which societies/communities of different
sizes sustain their own cultures and transfer them to the future. In these proverbs
and idioms, it is possible to find the perspectives and thoughts of societies/communities.
They are also the means by which the societies and communities they belong to
identify themselves and other societies/communities. For this reason, there are
some emotion values (connotation) in the words that inform the society. Proverbs
and idioms are described in the words of these societies and communities are
defined and given advice about them. In these words, the words that express the
society are frequently used. When we look at these characteristics of proverbs
and idioms in the context of speech acts theory, it is important to know what
kind of actions occur and what changes in emotions and thoughts occur. Society/community
names in proverbs and idioms are also meaningful for these acts.

In this study,
firstly, Turkish proverbs and idioms have been identified names notifying the society
and community. Then, the values of the connotations of the society names are
discussed in the positive/negative or neutral context. The acts in these proverbs
and idioms in the context of Austin's speech acts theory are examined and their
position in the definition of society itself and the other is shown, than locutionary
acts, the illocutionary acts and perlocutionary acts are discussed.

Anahtar Kelimeler

Speech Acts Theory, Austin, proverbs, idioms, connotation

SÖZ EDİMLERİ KURAMI BAĞLAMINDA ATASÖZLERİ-DEYİMLERDE TOPLUM/TOPLULUK ADLARI VE DUYGU DEĞERLERİ

Öz

Söz edimleri kuramı J. L. Austin tarafından ortaya koyulmuş
bir dil felsefesi kuramıdır. Bu kurama göre bir şey söylendiğinde aynı zamanda
bir şey yapılmış olur. Söylenen her söz muhatabının duygu ve düşünce dünyasında
birtakım değişiklikler gerçekleşmesine neden olur. Bu değişiklikler ise düzsöz
edimi, edimsöz edimi ve etkisöz edimi adı verilen üç boyutta gerçekleşir.

Atasözleri ve deyimler farklı boyutlardaki toplumların/toplulukların
kendi kültürlerini yaşattıkları ve bunları geleceğe aktardıkları dil
unsurlarıdır. Bu sözler içerisinde toplumların/toplulukların hayata bakış
açılarını ve düşüncelerini bulmak mümkündür. Bu sözler aynı zamanda ait
oldukları toplumların kendilerini ve diğer toplumları tanımlama araçlarıdır. Bu
nedenle toplum ifade eden kelimelerde birtakım duygu değeri bulunmaktadır. Yine
atasözleri ve deyimlerde söylenen sözlerle bu toplumlar tanımlanmakta, bu toplumlarla
ilgili çeşitli öğütler verilmektedir. Dolayısıyla bu sözler içerisinde toplum
ya da topluluk ifade eden kelimeler sıkça kullanılır. Atasözleri ve deyimlerin
bu özelliklerine söz edimleri bağlamında bakıldığında ne türden edimlerin
gerçekleştiği buna bağlı olarak hangi duygu ve düşünce değişimlerinin
gerçekleştiği önem dikkate değerdir. Atasözleri ve deyimlerde geçen toplum/topluluk
adlarının duygu değerleri de bu edimlere anlamsal katkı sağlamaktadır.

Bu çalışmada öncelikle Türkiye Türkçesi atasözleri ve
deyimlerinde geçen toplum ve topluluk bildiren adlar tespit edilmiştir. Daha
sonra bu kelimelerin duygu değerleri olumlu/olumsuz ya da yansız/nötr
bağlamında ele alınmıştır. Duygu değerinin etkisiyle Austin’in söz edimleri
kuramı bağlamında bu sözlerdeki edimler incelenmiş, bunların toplumun kendisini
ve ötekisini tanımlamadaki konumu gösterilmiştir. Bu sözlerde geçen düzsöz
edimleri, edimsöz edimleri ve etkisöz edimleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Söz Edimleri Kuramı, Austin, atasözleri, deyimler, duygu değeri

Kaynakça

• AKSOY, Ömer Asım. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I-II. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• AKŞEHİRLİ, Soner. (2011). “Söz Edimleri Kuramı Açısından Kurgusal Anlatı Metinlerinde Söz Aktarımı”. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/2, 143-162.
• AREWA, E. Ojo ve DUNDES, Alan. (1964). “Proverbs and the Ethnography of Speaking Folklore”. American Anthropologist, 66(6), 70-85.
• ASLAN DEMİR, Sema. (2008). Türkçede İsteme Kipliği: Semantik-Pragmatik Bir İnceleme. Ankara: Grafiker Yayınları.
• ASSMANN, Jan. (2001). Kültürel Bellek, Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. (Çev.: Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• AUSTIN, John Langshaw. (2007). Söylemek ve Yapmak. (Çev.: R. Levent Aysever), İstanbul: Metis Yayınları.
• CANBAY TATAR, Hüsniye. (2012). “Batının Kimlik İnşasında Ötekinin Yeri”. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 4(14), 91-102.
• CONNOLLY, William Eugene. (1995). Kimlik ve Farklılık. (Çev.: L. Ferma), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• ÇELEBİ, Vedat. (2014). “Gündelik Dil Felsefesi ve Austin’in Söz Edimleri Kuramı”. Beytulhikme An International Journal of Philosophy, Vol 4(1), 73-89.
• ÇOTUKSÖKEN, Yusuf. (1988). Atasözlerimiz, İstanbul: Varlık Yayınları.
• DİNAMO, Hasan İzzettin. (1976). Kutsal Barış: Ulusal Kurtuluş Savaşı Sonrasının Gerçek Hikâyesi. 7. Cilt, Yurt Yayın.
• DUNDES, Alan. (1975). “On the Structure of the Proverb”. Proverbium 25: 961-73.
• EMİROĞLU, Kudret ve AYDIN, Suavi. (2003). Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• HERZOG George. (1936). Jabo Proverbs from Liberia. Oxford University Press.
• HİRİK, Seçil. (2014). Türkiye Türkçesinde Bilgi Kiplikleri. Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale.
• KARADOĞAN, Ahmet. (2004). Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Sorunları. Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale.
• KÜÇÜK, Salim. (2004). “Türk Atasözü ve Deyimlerinde Halk ve Topluluk İsimleri”. Bilig, 27, 31-42.
• LAUHAKANGAS, Outi, (2007). “Use of Proverbs and Narrative Thought”. Folklore, 35: 77-84.
• LORTKİPANİDZE, Ketevan ve TALİBOVA, Vusala. (2017). “Etnik Özellikler Taşıyan Türk Atasözleri”, Türkologiya, No 3, 31-37.
• LYONS, John. (1979). Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
• ONG, Walter Jackson. (1999). Sözlü ve Yazılı Kültür. İstanbul: Metis Yayınları.
• ÖZTÜRK, Özhan. (2005), Karadeniz Ansiklopedik Sözlük, 2. Cilt, İstanbul: Heyamola Yayıncılık.
• PALMER, Frank Robert. (2001). Mood and Modality, Cambridge: Cambridge University Press.
• SARIÇOBAN, Arif ve HİŞMANOĞLU, Murat. (2004). “Türkçedeki Buyrum Tümcelerinin Edimbilimi Üzerine”. Dil Dergisi, 123, 31-48.
• SEARLE, John Rogers. (1979) Expression and Meaning: Studies in the Theory of Speech Act. Cambridge: Cambridge University Press.
• SEARLE, John Rogers. (2000). Söz Edimleri. (Çev.: R. Levent Aysever), Ankara: Ayraç Yayınları.
• SEITEL, Peter. (1969). “Proverbs: The Social Use of Metaphor”. Genre 2: 143–161.
• TAPLAMACIOĞLU, Mehmet. (1969). Genel Sosyoloji Üzerine Bir Deneme. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları.
• TDK GTS: “ Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük” http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts (Erişim: 10.09.2018)
• YAYLAGÜL, Özen. (2013). “Kutadgu Bilig’deki Edimsöz Edimleri”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yarmakan-Semih Tezcan’a Armağan, Cilt 13, 443-472.