A ROOTED FOLK CULTURE AT THE BALKANS AND THRACE REGION: THE PRACTICE OF GUSLARI (MINSTRELS) AND PESNA (FOLK TUNE)

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 25, 21 - 30, 11.03.2019

Okan Alay

https://doi.org/10.12981/mahder.526060

Öz

Oral culture including oral narrative/tradition and
literature not only holds the adventure of thousands of years of the society it
belongs intrinsically but also serves as a resource for the written culture. It
is transferred from one generation to another through representatives such as
bards, minstrels and saga tellers. One of the agents known by names such as
“bard”, “minstrel”, “shaman”, “kıssahan” (saga teller) is “guslari” as known at
the Balkans and Thrace region. Although some differences are found between
guslari, who perform melodious poems and narratives with the musical instrument
called “gusle” of the minstrels in Anatolia and the minstrels, there are some
similarities in terms of the performance of minstrel tradition.  The characteristics of the practice of
Guslaris embody remarkable features with their status in the tradition, their
world of narration and performance aspect. It is noted that apart from the historical
background of the practice of Guslari, the Turkish-Islamic cultural atmosphere
and tradition of being minstrels left traces on the Guslari from the Balkans,
especially in Ottoman period. In addition to the practice of Guslari, the
“pesna” folk tunes/songs forming the other part of this study has an
importance. In addition to the Guslaris, amateur people in the public said that
the pesnas, the harmony of poetry and melody is remarkable. The status in oral
tradition, functioning and properties of “pesna” as a variety combining poetry
and music in Slavic region are undeniable not only for Pomaks and Romans but
also in Bulgaria, Macedonia and Greece. As a result, it is observed that both
the Guslari organisation and “pesna” telling tradition hold various cultural
values as the significant elements of folk culture at the Thrace and the
Balkans and seen as the reflection of the society they belong. 

Anahtar Kelimeler

Oral culture, tradition, guslari, pesna, Balkans, Thrace

BALKAN VE TRAKYA COĞRAFYASINDA KÖKLÜ BİR HALK KÜLTÜRÜ VARLIĞI: GUSLARİLİK (HALK ŞAİRLİĞİ) VE PESNA (HALK EZGİSİ)

Öz

Sözlü anlatım, sözlü gelenek
ve edebiyatı da kapsayan sözlü kültür, ait olduğu toplumun binlerce yıllık
serüvenini özünde barındırmanın yanı sıra, yazılı kültüre de kaynaklık eder. Söz
odağına şekillenen ve belli bir gelenek çerçevesinde ozan, halk şairleri,
destan anlatıcıları gibi temsilcilerle kuşaktan kuşağa aktarılır. Birbirinden
farklı coğrafyalarda ozan, âşık, şaman, kıssahan, halk şairi gibi adlarla
anılan temsilcilerden biri de, Balkanlar ve Trakya’dakiadıyla “guslari”lerdir. Anadolu
sahasındaki âşıkların sazını andıran “gusle” adlı musiki aletiyle ezgili
şiirler, anlatılar icra eden guslarilerle, âşıklar/saz şairleri arasında birtakım
farklılıklar olsa da, ozanlık geleneğinin icrası yönüyle bazı benzerlikler
olduğu da görülür. Guslariliğin karakteristik özellikleri, gelenek içindeki
konumları, anlatı dünyası ve icra yönleri dikkate değer özellikler barındırır. Guslariliğin
tarihsel geçmişinin yanı sıra özellikle Osmanlılar döneminde Türk-İslam kültür
atmosferinin, âşıklık geleneğinin Balkan guslari-halk şairliğinde izler
bıraktığı belirlenir. Guslariliğin yanında ayrıca bu çalışmanın bir diğer
bölümünü oluşturan “pesna” halk ezgileri/şarkıları da ayrıca önem arz eder. Guslarilerin
yanı sıra halk içinden amatör kişilerin söylediği pesnalar, şiir ve ezginin
uyumu bakımından dikkat çeker. Pesnanın, Pomak ve Romanların yanı sıra
Bulgaristan, Makedonya ve Yunanistan’da, Slav coğrafyasında şiir ve müziğin iç
içe olduğu bir tür olarak sözlü gelenekteki yeri, işleyişi ve özellikleri yadsınamaz
niteliktedir. Sonuç olarak; gerek guslarilik kurumu ve gerekse pesna söyleme
geleneğinin, Trakya ve Balkanlar sahasında halk kültürünün önemli ögeleri
olarak bünyelerinde pek çok kültürel değer taşıdığı ve ait oldukları toplumun
kültürel belleğinin yansıması olduğu görülür.

Anahtar Kelimeler

sözlü kültür, gelenek, guslari, pesna, Balkanlar, Trakya

Kaynakça

• ASSMAN, Jan (2001). Kültürel Bellek-Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik-, (çev. Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları. ÇOBANOĞLU, Özkul (1998a). “Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Boşnak Âşık (Gusları) Tarzı Şiir Geleneği Arasında Ortaklıklar Üzerine Tespitler”, Milli Folklor, Yıl: 10, S.39, s.8-24.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (1998b). “Sözlü Kompozisyon Teorisi ve Günümüz Halkbilimi Çalışmalarındaki Yeri”, Folkloristik: Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, (ed. M. Özaslan ve Ö. Çobanoğlu), Ankara.
• DARNTON, Robert (1984). The Great Cat Massacre and Other Episod in French Cultural History, New York: Basic Books.
• FOLEY, John Miles (1988). The Theory of Oral Composition History and Methodology, Bloomington: Indiana University Press.
• GAKOVİÇ, Sanya (1998). “Çağdaş Boşnak Edebiyatı ve Türk Dünyası”, Birinci Uluslararası Kıbrıs ve Balkanlar Türk Edebiyatları Sempozyumu, 3-6 Mart, Gazimagosa.
• GENÇKAL, Berkant, Ş. Şehvar BEŞİROĞLU (2014). “Pomaklar ve Pesna Geleneğindeki Pentatonizm”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.7, S.33, s.835-854.
• GOODY, Jack (2001). Yaban Aklın Evcilleştirilmesi, (Çev: K. Değirmenci), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• LORD, Albert. 1985. “Central Asiatic and Balkan Epic.”, Fragen der mongolischen Heldendichtung. IV. Asiasitische Forschungen, 101, Wiesbaden, ed. W. Heissing, yeni basımı, Epic Singers and Oral Tradition. A. Lord, New York: Ithaca. 1991, s. 211-244. (Türkçe tercümesi, Metin Ekici “Orta-Asya ve Balkan Destanları Arasındaki İlişkiler”, Türk Kültüründe Nevruz [Hazırlayan Sadık K. Tural] Ankara. AKM Yay. 1995, s. 273-308.).
• MEMİŞOĞLU, Hüseyin (2005). Balkanlarda Pomak Türkleri, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmalar Vakfı Yayınları.
• MURKO, Matija. 1990 [1929]. “The Singers and Their Epic Songs.”, Oral-Formulaic Theory. (ed. J. M. Foles.), New York: Garland Publishing. s. 3-30.
• ONG, Walter J. (2005). Sözlü ve Yazılı Kültür, Sözün Teknolojileşmesi, (Çev: S. P. Banon), İstanbul: Metis Yayınları.
• ÖZCAN, Seren (2013). Pomak Kimliği, Edirne: Ceren Yayıncılık.
• RADUSHEV, Evgeni R. (2008). Pomaklar: XV. yy.’dan 1730’a kadar Mesta Nehrinin Ovası ve Batı Rodoplarda Hıristiyanlık ve İslam, (Bulgarcadan çeviri için yararlanılan kaynak: Berkant Gençkal-Ş. Şehvar Beşiroğlu; Pomaklar ve Pena Geleneğindeki Pentatonizm, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C:7, S:33, 835-854) Sofya.
• YILDIRIM, Dursun (1986). “Orta Asya Bozkırlarından Urumuneli’ne: Türk Sözlü Şiir Sanatının Yayılması Üzerine.”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Ankara, s. 441-458.