DEER FIGURE IN TURKISH TEXTILE ART

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 26, 379 - 393, 17.06.2019

Ebru Çatalkaya Gök

https://doi.org/10.12981/mahder.512447

Cited By: 2

Öz

The deer figure, which is
one of the most important hunting and domestic animals of the Turks living in
different geographies and hence in different climates, is seen in myths, ruins
and many artistic products from the past to the present. This figure, which has
an important place as a sacred animal in Turks' life with its agility and
strength, has been used as a representation of its various meanings such as a
symbol of descendants in the legends, game animal, guiding, shape shifting
element, the ruled animal, the element of belief, the element of analogy, the
celestial element, and the symbol of ground-water while it has also been used
as an element of ornament. In this study, it was aimed to examine the carpet
and fabric samples of the deer figure, which can also be found in many art
fields such as wall paintings, terracotta works, metal works, and stone works.
Survey method was used in this study. The population involved remnants and art
objects reflecting deer figure while the sample involved carpets, felt, hand
printing  and fabric reflecting deer
figure. In this study, the origins of deer figure and the old examples were
presented firstly. Then, its meanings in Turkish mythology were revealed and
compared with the mythologies of other countries. Finally, the goal of using the
deer figure on three weaves, two felt applique and four hand printing was
discussed. 

Anahtar Kelimeler

fabrics, carpets, The deer figure textile, mythos

TÜRK TEKSTİL SANATINDA GÖRÜLEN GEYİK FİGÜRÜ

Öz

Farklı coğrafyalarda ve dolayısıyla farklı iklimlerde yaşayan Türklerin gerek en önemli av gerekse evcil hayvanlarından biri olan geyiğinfigürüne geçmişten günümüze kadar efsanelerde, kalıntılarda ve bir çok sanatsal ürünlerde rastlanmaktadır. Gerek çevikliği gerekse güçlülüğü ile Türkün hayatındakutsal bir hayvan olarak önemli yeri bulunan bu figür, kimi zaman efsanelerde türeyiş unsuru, av hayvanı, yol gösterici, şekil değiştirme unsuru, hükmedilen hayvan, inanma unsuru, benzetme unsuru, yer-su sembolü gibi çeşitli anlamlarını temsilen, kimi zaman da sadece bir süs unsuru olarak kullanılmıştır. Çalışmada; duvar resimlerinden, pişmiş toprak eserlere, metal eserlerden, taş eserlere kadar bir çok sanat alanında yer alan geyik figürünün halı ve kumaş örneklerinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Araştırma tarama yöntemi kullanılmıştır. Çalışmanın evrenini geyik figürünün görüldüğü kalıntı ve sanatsal objeler, örneklemini ise geyik figürünün görüldüğü halı ve kumaşlar oluşturmaktadır. Makalede, ilk olarak geyik figürünün kökenlerine ve eski örneklerine yer verilmiştir. İkinci alt başlık altında ise; önce Türk mitolojisindeki anlamları değerlendirilerek diğer ülkelerin mitolojileri ile karşılaştırılmış, sonrasında da üç dokuma ürün üzerinde rastlanan geyik figürünün ne amaçla kullanıldığı tartışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Geyik figürü, kumaş, halı, mitoloji, tekstil

Kaynakça

• ATASOY, Nurhan ve diğerleri. (2001). İpek Osmanlı Dokuma Sanatı. İstanbul: TEB İletişim ve Yayıncılık. s. 360.
• ATNUR, Gülhan. (2005). “Kozi Körpeş İle Bayan Sulu Destanında Geyik Motifi”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 28 / Prof Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu Özel Sayısı, 213-222.
• BİLİCİ, Ziya Kenan. (1983). “Anadolu Taş Tezyinatında Hayvan Üslubu (Erken Devir Örnekleri Üzerine Bir Deneme)”. Arkeoloji Sanat Tarihi Dergisi, 2, 19-27.
• BİROL, İnci ve DERMAN, Çiçek. (2012). Türk Tezyini Sanatlarında Motifler. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• ÇATALBAŞ, Resul. (2011). “Türklerde Hayvan Sembolizmi ve Din İlişkisi”. Turan-Sam Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi, 3(12), 49-60.
• ÇORUHLU, Yaşar. (1995). “Türk Sanatı'nda Görülen Geyik Figürlerinin Sembolizmi”. Toplumsal Tarih. 3(18), 33 – 42.
• ÇORUHLU, Yaşar. (2007). Erken Devir Türk Sanatı, İç Asya’da Türk Sanatının Doğuşu ve Gelişimi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ÇORUHLU, Yaşar. (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalyı yayınevi.
• DEMİREL, Şener. (2012). “Sembol, Sembolik Dil ve Bu bağlamda Mesnevi’nin İlk 18 Beyitindeki Sembol Unsurları”. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7(3), 915-947.
• DİYARBEKİRLİ, Nejat. (1972). Hun Sanatı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• EBERHARD, Wolfram. (2000). Çin Simgeleri Sözlüğü. Ankara: Kabalcı yayınları.
• ESİN, Emel (2004). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı yayınevi, birinci baskı.
• GIBSON, Clare. (2012). Semboller Nasıl Okunur? Resimli Sembol Okuma Rehberi. İstanbul: YEM yayın.
• GÖRÜNAY, Nermin, (2002), Oğuz Damgaları ve Göktürk Harflerinin El Sanatlarımızdaki İzleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Sanat Eserleri.
• GÜRSU, Nevber. (1988). Türk Dokumacılık Sanatı Çağlar Boyu Desenler. İstanbul: Redhouse Yayınevi.
• KARADAVUT Zekeriya ve YEŞİLDAL, Ünsal Yılmaz. (2007). “Anadolu- Türk Folklorunda Geyik”. Milli Folklor Dergisi, 19(76), 102-112.
• KAYA, Mehmet Kaan ve diğerleri. (1999). Milli Saraylar Koleksiyonu’nda Hereke Dokumaları ve Halıları. İstanbul: TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı Yayını.
• KIM, Hyo-Joung. (2004). “Kore’nin Eski Kaynaklarında Görülen Geyik Motifinin Anlamı”. International Journal of Central Asian Studies, 9, Seoul.
• MANDALOĞLU, Mehmet. (2013). “Türk Mitolojisinden Anadolu’ya Taşınan Kültür: Geyik Motifi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(27), 382-391.
• MERT, Osman. (2007). “Kemaliye’de Eski Türk İzleri: Dilli Vadisindeki Petroglif ve Damgalar”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 34, 233-254.
• MÜLAYİM, Selçuk. (1994). “Kuzeyde Geyik Kültü Ve Hayvan Üslubunun Doğuşu”. Ege Üniversitesi Sanat Tarihi Dergisi, (7), 163 - 184.
• OTLU, Öznur. (2014). Arkeolojik Ve Filolojik Belgeler Işığında M.Ö. 2. Binde Anadolu’da Geyik Tasvirleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖGEL, Bahaeddin. (1993). Türk Mitolojisi Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÖZ, Tahsin. (1951). Türk Kumaş ve Kadifeleri II (XVII. - XIX. Yüzyıl ve Kumaş Süslemesi). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• ÖZKARTAL, Mehmet. (2012a). “Türk Destanlarında Hayvan Sembolizmine Genel Bir Balış (Dede Korkut Kitabından Örnekler)”. Milli Folklor, 24 (94), 58-71.
• ÖZKARTAL, Mehmet. (2012b). “Türk Destanlarında Geçen Halı Anlatımları, Halılardaki Hayvan Motifleri ve Renklerinin Dili”. Arış Halı, Düz Dokuma, Kumaş, Giyim ve İşleme Sanatları Dergisi, 8, 92-101.
• PARLA, Canan. (2014). “Büyük Selçuklu Sultanı Melik Şah’ın Diyarbakır’da Yaptırdığı Zafer Anıtı İki Burca İkonografik Yaklaşım”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic. 9(10), 865-884.
• TEKÇE, E. Fuat. (1993). Pazırık Altaylar’dan Bir Halının Öyküsü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.