A RESEARCH ON BEING PERMITTED/NOT PERMITTED FOR PASSING THROUGH WATER

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 27, 672 - 689, 20.09.2019

İmran Gündüz Alptürker

https://doi.org/10.12981/mahder.597770

Öz

The
holiness of water has been a source of many legend in Anatolian folk culture.
The cultural characteristics of nations are hidden in legends. Legends
coming  first among  the kinds where the folk belief and folk
religion are reflected, are literary creations which enables transfering
culture among generations, relates past and today, contributes cultural
structures to be understood. Legends are considerably important documents for;
defining societies main components, traditions, believes, fears, hopes, desperations;
inspecting the basis of folk culture. In legends, it is also known that there
are various extraordinary beings. In oral culture products; there are legends
that are formed around beings such as gin, soul, fairy, nightmare, giant,
jaundice, karaura and albasta. The legends about genus are frequently seen in
oral culture products. In this study the relationship between the genie and the
water culture based on the three legends obtained from the interviews with the
source people is emphasized  and is aimed
to explore and interpret the individual perceptions or perspectives on the
subject by considering how they set \ fictionalised, formed the relationship
between gin and water in their social worlds. The data of the study were
collected by qualitative research method. The pattern of the study was
organized in the form of a phenomenon. Data analysis is done by content
analysis technique.

Anahtar Kelimeler

Folklore, oral culture, legend, cult of water, folk belief

SUDAN GEÇMEYE İZİNLİ OLMA/OLMAMA ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Öz

Anadolu halk kültüründe suyun kutsallığı pek
çok efsaneye kaynaklık etmiştir. Milletlerin kültür özellikleri ise efsanelerde
gizlidir. Halk dini ve halk inanışlarının yansıtıldığı türlerin başında gelen
efsaneler, kuşaklar arası kültür aktarımını sağlayan, geçmişten günümüze
bağlantı kuran, kültürel yapının anlaşılmasına katkıda bulunan edebî
yaratmalardır. Efsaneler, toplumun geleneklerini, inançlarını, korkularını,
umutlarını, çaresizliklerini nitelendirmede; halk kültürünün temellerini araştırmada
oldukça önemli belgelerdir. Efsanelerde, çeşitli olağanüstü varlıkların yer
aldığı da bilinen bir durumdur. Sözlü kültür ürünleri içinde; cin, ruh, peri,
karabasan, dev, sarıkız, karaura ve albastı gibi varlıklar etrafında oluşan
efsaneler bulunmaktadır. Cinleri konu edinen efsaneler ise sözlü kültür
ürünlerinde sıkça yer almaktadır. Bu makalede kaynak kişilerle yapılan
görüşmeler neticesinde elde edilen üç efsaneden yola çıkılarak cinlerin su
kültü ile ilişkisi üzerinde durulmuş ve insanların kendi toplumsal dünyalarında
cin ve su ilişkisini nasıl kurdukları/kurguladıkları, oluşturdukları ele
alınarak konuya ilişkin bireysel perspektif veya algılar ortaya konulmuş ve
yorumlanmaya çalışılmıştır. Araştırmanın deseni “olgu bilim” biçiminde
düzenlenmiş; çalışmanın verileri, nitel araştırma yöntemi ile elde edilmiştir.
Saha araştırması neticesinde elde edilen veriler “içerik analizi” tekniği ile
incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halkbilim, sözlü kültür, efsane, cin, su kültü, halk inancı

Kaynakça

• AKMAN, Eyüp (2002). “Türk ve Dünya Kültüründeki Su Kültü Üzerine Düşünceler”. Kastamonu Eğitim Dergisi, 2002, 10 (1), 1-10.
• AYDOĞAN, Emine (2006). Anadolu Sahası Türk Halk Hikâyelerinde Mitolojik Unsurlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. BAYAT, Fuzuli (2016). Türk Mitolojik Sistemi (Kutsal Dişi-Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler- İyeler ve Demonoloji). 3. Baskı. 2 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• BORATAV, Pertev Naili (1984). Köroğlu Destanı. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• BORATAV, Pertev Naili (2003). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). İstanbul: Mas Matbaacılık A.Ş.
• ÇALIŞKAN, Şerife Seher 2015. “Türklerde Hıdrellez İnancı: Makedonya Örneği”. International Journal of Science Culture and Sport (IntJSCS) 3 (2015): 380-392.
• ÇETİN, Yıldız (2017). Kazan Tatar Türklerinin Mitolojisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. ÇOBANOĞLU, Özkul (2003). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• DUVARCI, Ayşe (2005). “Türklerde Tabiat Üstü Varlıklar ve Bunlarla İlgili Kabuller, İnanmalar, Uygulamalar”. Bilig, 2005, Kış/32, 125-144.
• DUYMAZ, Ali (2001). Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (2004). Dede Korkut Kitabı. 5. Baskı. 2 Cilt. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERGUN, Metin - İbrahimov, Gaynislâm (1996). Başkurt Halk Destanı Ural Batır. Ankara: Türksoy Yayınları.
• ERGUN, Pervin (2019). Sibirya Türklerinin Destanlarında İyeler. Konya: Kömen Yayınları.
• GÜNAY, İlhami (2014). “Kur’an-ı Kerim’in Dünya Hayatıyla İlgili Ayetlerinde Su”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2014, 14 (2), 205-233.
• GÜNDÜZ ALPTÜRKER, İmran (2019). Nevşehir Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Gece Akademi.
• HELİMOĞLU YAVUZ, Muhsine (1993). Diyarbakır Efsaneleri Derleme-Araştırma-İnceleme. Ankara: Doruk Yayınları.
• İNAN, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. 3. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İNAN, Abdülkadir (2010). “Türklerde Su Kültü ile İlgili Gelenekler”. 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı (Doğumunun 120. Yılı Münasebetiyle Tıpkıbasım). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2010, 249- 253.
• KALAFAT, Yaşar (1995). Doğu Anadolu’da Eski Türk inanışlarının İzleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• KARADENİZ, Fikret (1986). “Giresun Yöresinde Cin, Peri, Büyü, Cadı’nın İnanç ve Masallara Katılımı”. Türk Folklor Araştırmaları 7, 80-81.
• KİRİŞÇİOĞLU, Fatih. “Er-Soğotox Destanının Kurgusu”. Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu 27-30 Kasım 2007. Erişim: 20 Ekim 2017. Web: http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/fatih_kiriscioglu_er_sogotox_destani.pdf.
• LUTHİ, Max (2003). “Masalın Efsane, Menkabe, Mit, Fabl ve Fıkra Gibi Türlerden Farkı”. (Çev.: Sevengül Sönmez), (Hzl.: Gülin Öğüt Eker - Metin Ekici - M. Öcal Oğuz - Nebi Özdemir), 314-319. Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar I. Ankara: Milli Folklor.
• OYMAK, İskender (2010). “Anadolu’da Su Kültünün İzleri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010, 15(1), 35-55.
• ÖGEL, Bahaeddin (2014). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar). 5. Baskı. 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ÖKSE, Tuba (2006). “Eski Önasya’dan Günümüze Yeni Yıl Bayramları, Bereket ve Yağmur Yağdırma Törenleri”. Bilig, 2006, Kış/36, 47-68.
• ÖNGÜT, Ömer (2013). Kalblerin Anahtarı İslâm İlmihali. İstanbul: Hakikat Yayıncılık.
• ÖRNEK, Sedat Veyis (1988). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• RADLOFF, Wilhelm (1986). Sibirya’dan Seçmeler. (Çev.: Ahmet Temir), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. RÂZİ, Fahruddin (2002). Tefsir-i Kebir Mefâtihu’l-Gayb. 23 Cilt. (Çev.: Suat Yıldırım, Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç, Sadık Doğru), İstanbul: Huzur Yayınları.
• ROUX, J. P. (1984). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. (Çev.: Aykut Kazancıgil), İstanbul: İşaret Yayınları.
• ŞAHİN, Süreyya (1993). “Cin” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44 Cilt. İstanbul: Diyanet Vakfı Neşriyat Pazarlama ve Ticaret A.Ş., (8): 5-10.
• ŞİMŞEK, Esma (1987). Arzu ile Kamber Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TABERÎ (1991). Şark İslam Klasikleri Milletler ve Hükümdarlar Tarihi. (Çev.: Zâkir Kadirî Ugan - Ahmet Temir), 5 Cilt. İstanbul: MEB Yayınları.
• TÂBERÎ, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr’üt (1996). Tarih-i Tâberi. (Çev.: Faruk Gürtunca), 4 Cilt. İstanbul: Sağlam Yayınevi.
• TANER, Nuri (1983). “Halk İnanmalarında Cin ve Cin Tutma”. Türk Folkloru, Şubat/43, 12-15.
• TÜRKAN, Kadriye (2012). “Türk Dünyası Masallarında Su Kültü”. Milli Folklor, 24/93, 135-148.
• URAZ, Murat (1994). Türk Mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam.
• URL-1: “Salih Memişoğlu Cinleri Anlatıyor” https://www.youtube.com/watch?v=sqAvLugJZFg (Erişim: 03.04.2019)
• URL -2: “Efsane” http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts&kategori1=veritbn&kelimesec=107005 (Erişim: 12.01.2019)
• URL -3: Hulûsi, Ahmet. “Ruh İnsan Cin” http://www.ahmedhulusi.org/kitap/ruhinsancin.htm (Erişim: 26.11.2013)
• URL-4: Buluç, Saadettin. “Şamanizm” http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/21.php (Erişim: 15.03.2018)
• YAKICI, Ali (2003). “İslamiyet Öncesi Türk Destanlarının Bilim ve Kültür Hayatına Etkisi Üzerine Bazı Düşünceler”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2003, 13, 411-420.
• YILDIZ, Naciye (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü İle İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• YUSUF HAS HACİB (2008). Kutadgu Bilig. (Çev.: Reşit Rahmeti Arat), Ankara: Kabalcı Yayınevi.