THE STRUCTURE OF ANATOLIAN TURKMEN ELEGIES

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 27, 580 - 599, 20.09.2019

Evrim Ulusan Öztürkmen

https://doi.org/10.12981/mahder.607104

Öz

On
a verbal level, an elegy can be regarded as the narrative form of the death
process.  Elegies transmit the news of death, depict manner of death and convey the
guidelines for re-ordering the lives of those left behind and dissolving the
ambiguity following death. They describe the emotional responses to death such
as pain, sorrow, anger and despair. However, the structure of an elegy cannot
be limited to its verbal layout as the elegy is a performative poetic form. In
the performances of elegies, the tears, meanings, tremors, accompanying the
tune, and the responses of people to the transformative capacity of nature
materialise through human voice and gestures, and they are transferred onto a
cultural level.  In order to interpret the characteristics of this
poetic form, the melody of an elegy, the physical acts of its performer and the
audience should be evaluated together. In this study, the elegy is addressed as
a performative poetic form and the characteristics of Anatolian Turkmen elegies
are discussed. Following a structuralist approach, elegies are analysed on
thematic, melodic and dramatic levels. As a conclusion, it is established that
Turkmen elegies follow some
consistent and continuous patterns. The function of the findings in
the organisation of Anatolian Turkmenian society is discussed. The elegies are
types of rites-of-passage poems which guide the mourning communities from
turmoil to order; therefore, elegies mostly deal with matters of life preceding
and following death, rather than the death itself.

Anahtar Kelimeler

structure of elegies, dramatic and melodic levels of elegies, death, Anatolian Turkmen Elegies

ANADOLU TÜRKMEN AĞITLARININ YAPISI

Öz

Ölüm
ardından yakılan ağıtın sözel
düzlemi, ölüm sürecinin anlatıya dönüştürülmüş şeklidir. Ağıtlar ölümün
haberini verir, biçimini tasvir eder, ölüm sonrasında geride kalanların
yaşamlarının yeniden dengeye kavuşması ve belirsizlik halinin son bulmasını
sağlayacak yönlendirmeleri taşır. Ağıt acı, üzüntü, öfke, çaresizlik gibi
duygusal tepkileri betimler. Ağıt, icraya bağlı bir türdür bu nedenle ağıtların
yapısı yalnızca sözel düzlemle sınırlandırılmamalıdır. Ezgilerle birlikte
ağlamalar, inlemeler, çırpınmalar insan bilincinin doğanın dönüştürücülüğüne
verdiği tepkiler, ses ve hareketler yoluyla somutlanır ve bir ağıt icrasında
kültürel düzleme taşınır. Ağıtların ezgisi, ağıtçının ve ağıt törenine
katılanların bedensel hareketleri, ağıt türünün yapısal özelliklerini
değerlendirebilmek için birlikte ele alınmalıdır. Bu çalışmada yapısalcı bir
yaklaşımla ağıtların içeriksel, ezgisel ve eylemsel düzlemi ele alınmıştır. Anadolu
Türkmen ağıtlarının düzenli ve değişmeyen bazı unsurlardan oluştuğu saptanmış;
bulguların, Anadolu Türkmenlerinin toplumsal düzenindeki işlevleri
tartışılmıştır. Sonuçta Türkmen ağıtlarının ölümle karşılaşan topluluğu
karmaşadan dengeye yönlendiren bir geçiş dönemi türü olduğu ve bu nedenle
ağırlıklı olarak ağıtların içeriğinin, ölümün kendisinden çok ölüm öncesi ve
ölüm sonrasındaki yaşam unsurlarından oluştuğu belirlenmiştir.   

Anahtar Kelimeler

Türkmen ağıtları, ağıt yapısı, ağıt ezgisi, beden folkloru, ölüm

Kaynakça

• ALTINKAYNAK, Erdoğan (1997). Pınarbaşı, Sarız, Tomarza Avşar Ağıtları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ATTALİ, Jacques (2014). Gürültüden Müziğe. (Çev. Gülüş Türkmen Gülgügil), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• AYDIN, Hilal (2006). “Ataerkil Toplumdaki Kadın Konumu Açısından Ağıt Geleneğine Bir Bakış”. Milli Folklor, 71, 107-118.
• BALİ, Muhan (1997). Ağıtlar. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BARTHES, Roland (2014). Görüntünün Retoriği, Sanat ve Müzik. (Çev. Ayşenaz Koç, Ömer Albayrak), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BAŞGÖZ, İlhan (1986). Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• BERKER, Çetin (2018). Mersin’de Ağıt Söyleme Geleneği ve Mersin Ağıt Örnekleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BORATAV, Pertev Naili (1994). 100 Soruda Türk Folkloru II: İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• BORATAV, Pertev Naili (1983). Folklor ve Edebiyat Yazıları 2. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• CONNERTON, Paul (1999). Toplumlar Nasıl Anımsar?. (Çev. Alaeddin Şenel), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• ÇORUHLU, Yaşar (2004). “Eski Türklerde Ölüm”. Cogito. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 40, 244-268.
• DEMİRHAN SERİNKEN, Nurhan (2016). “Anaerkil Toplumun Sonu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2016, 9/42, 1070-1077.
• EKE, Metin (2011). “Kırık ve Uzun Hava Ezgileriyle Ağıt”. Ağıt Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayıncılık, 237-253.
• ELÇİN, Şükrü (1990). Türkiye Türkçesinde Ağıtlar. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• GÖRKEM, İsmail (2001). Türk Edebiyatında Ağıtlar: Çukurova Ağıtları (İnceleme Metinler). Ankara: Akçağ Yayınları.
• HONKO, Lauri (2003 ) “Ağıtlar: Yeniden Yaratma, Yapı ve Tür Problemleri”. (Çev. İsmail Görkem), Milli Folklor, 2003, 29, 73-80.
• KAPLAN, Ayten (2005/2). “Türk Kültüründe Ölüm ve Müzik”. Folklor/Edebiyat, 11/42, 129-135.
• KARABAŞ, Seyfi (1999). Bütüncül Türk Budunbilimine Doğru. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,
• KARAKAYA, Oğuz ve ÖNAL, Hamit (2010). “Türk Halk Müziğinde Bir Uzun Hava Türü Olarak Bozlak”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 27, 709-726.
• KELLEHEAR, Allan (2012). Ölümün Toplumsal Tarihi. (Çev. Tuğçe Kılınç), Ankara: Phoenix Yayınevi.
• KEMAL, Yaşar (1993). Ağıtlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ÖRNEK, Sedat Veyis (1971). Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• ÖZDEMİR, Ahmet (1994). Öyküleriyle Ağıtlar. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları C.1.
• ÖZDEMİR, Ahmet (2001). Öyküleriyle Ağıtlar. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları C.2.
• ROUX, Jean Paul (1999). Eskiçağ ve Ortaçağ’da Altay Türklerinde Ölüm. (Çev. Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ŞENEL, Süleyman (1988). “Ağıt”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.1, 472-473.
• ŞÜKRÜ, Elçin (1998). “Ağıt”, Türk Dünyası El Kitabı C.3, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayını, 409-413.
• TERZİOĞLU, Öykü (2006). “Metin ve Aksiyon / Performans Olarak Ağıt ve Edim Bilim”. Milli Folklor, 71,119-122.
• TURNER, Victor (2018). Ritüeller: Yapı ve Anti-Yapı. (Çev. Nur Küçük), İstanbul: İthaki Yayınları.
• ULUSAN, Evrim (2010). “Yörük ve Türkmen Manilerinde Uyumluluk ve Uyumsuzluk İlkeleri Üzerine Bir Deneme”. II. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi, İzmir.
• ÜNSAL, ARTUN (2003). Anadolu’da Kan Davası: Yaşamak İçin Öldürmek. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• YOLCU, Mehmet Ali (2012). “Manilerde Doldurma Dize Problemi ve Dizeler Arasındaki Anlamsal Bağı Sağlayan Unsurları Sınıflandırma Denemesi”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7/3, 2779-2793.
• İnternet KaynaklarıURL-1: “Neden Ağlarız?”. http://www.bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/neden-aglariz (Erişim: 20.06.2018)URL-2: “Mer. Mustafa ASLAN'ın Kırkı - Malatya Fethiye”. (https://www.youtube.com/watch?v=UD8MKwB-mho&t=113s ) ( Erişim: 30.05.2018)