COLOR NAMES AND THEIR USAGE AREAS IN THE FIRST PERIOD MEDICAL MANUSCRIPTS IN ANATOLIA

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 29, 364 - 385, 15.03.2020

Özlem Akbulak

https://doi.org/10.12981/mahder.689360

Öz

Colors, which are a part of nature and life, have
an important place in the life of societies in terms of culture. Colors that
have various uses in abstract and concrete terms have displayed a leading role
in the expression of people's feelings, thoughts and needs throughout history.
In this study, the colors are discussed with regard to their use in the field
of medicine / health, one of the areas in which they actively take part. In
this context, Ahmedî’s Tervîhü'l-Ervâh, Hekim
Bereket’s Tuhfe-i Mübârizî and İshâk Bin Murâd's Edviye-i Müfrede, three
of the first medical manuscripts in the Anatolian field, were examined and the
color names were reviewed. Compared with contemporary medicine, which has
become more advanced with the possibilities of modern science and technology,
the observation and interpretation of different changes in the body of people
undoubtedly provided fundamental clues in the diagnosis and treatment of
various health problems in the 13^th-14^th century
medicine. It was observed that the colors, primary element to reveal the
features of these observed cases, were used in ancient medicine conclusively.
In the aforementioned works, it has been noticed that the names of colors could
be used not only in the diagnosis of the health problems, but also in the names
of various medicines, mixtures, various plants, foods, beverages, and etc.
recommended by physicians. Within the scope of the study, the color names in
the related works were evaluated under different titles according to their
usage areas and the use of color names in the Anatolian field medical
manuscripts was analysed.

Anahtar Kelimeler

Turkish Language, Old Anatolian Turkish, medical manuscripts, color names, vocabulary

ANADOLU’DA YAZILMIŞ İLK DÖNEM TIP YAZMALARINDA RENK ADLARI VE KULLANIM ALANLARI

Öz

Doğanın ve yaşamın bir
parçası olan renkler, kültürel açıdan da toplumların yaşamında önemli bir yere
sahiptirler. Soyut ve somut anlamda çeşitli kullanım alanına sahip olan renkler
tarih boyunca insanların duygu, düşünce ve ihtiyaçlarının ifadesinde aktif bir
rol oynamışlardır. Bu çalışmada da renkler, etkin bir şekilde yer aldıkları
alanlardan biri olan tıp/sağlık sahasındaki kullanımları açısından ele
alınmıştır. Bu bağlamda Anadolu sahası ilk dönem tıp yazmalarından olan Ahmedî’nin Tervîhü’l-Ervâh, Hekim Bereket’in Tuhfe-i
Mübârizî ve İshâk Bin Murâd’ın Edviye-i Müfrede adlı eserleri taranarak bu eserlerde yer alan
renk adları incelenmiştir. Modern bilim ve teknolojinin olanaklarıyla her geçen gün daha
ileri bir seviyeye ulaşan günümüz tıbbıyla karşılaştırıldığında 13-14. yy.
tıbbında, kişilerin vücudunda meydana gelen çeşitli değişikliklerin gözlemlenip
yorumlanması kuşkusuz çeşitli sağlık sorunlarının teşhis ve tedavisinde çok
önemli ipuçları vermekteydi. Gözlemlenen bu olguların niteliklerini ortaya
çıkarma konusunda başta gelen unsurlardan olan renklerden, eski dönem tıbbında
somut bir şekilde yararlanıldığı görülmüştür. İncelenen eserlerde renk
adlarının, sadece sağlık sorununun teşhisinde değil önerilen ilaç ve
karışımlarda çeşitli bitki, yiyecek, içecek vb. adlarda da kullanıldığı
görülmüştür. Çalışma kapsamında ilgili eserlerdeki renk adları, kullanım
alanlarına göre farklı başlıklar altında değerlendirilmiş ve renk adlarının
Anadolu sahası ilk dönem tıp yazmalarındaki kullanımı incelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Türk Dili, Eski Anadolu Türkçesi, tıp yazmaları, renk adları, söz varlığı

Kaynakça

• Adıvar, A. A. (1943). Osmanlı Türklerinde ilim. İstanbul: Maarif Matbaası. Bayraktar, N. (2017). Türkiye Türkçesinde biçim anlam ve kavram boyutunda mavi. Renk Kitabı. (Ed. Emine Gürsoy Naskali), 167-176. İstanbul: Kitabevi. Bayraktar, N. (2014). Türkçe yeşil renk adının biçim, anlam ve kavram alanına tarihsel bir bakış. Journal of Language and Linguistic Studies, 10 (1), 179-193. Canpolat, M. (1973). XIV. yüzyılda yazılmış değerli bir tıp eseri Edviye-i Müfrede. Türkoloji Dergisi, 5 (1), 21-49. Canpolat, M. – Önler, Z. (2007). Edviye-i Müfrede. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Derin, A. (1987). Tuhfe-i Mübârizî (metin-gramer notları-sözlük), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Doğuer, B. E. (2017). Renklerin idrar tahlilinde kullanımına tarihî bir tıp kitabından örnekler. Renk Kitabı. (Ed. Emine Gürsoy Naskali), 193-200. İstanbul: Kitabevi. Doğuer, B. E. (2013). Hekim Bereket Tuhfe-i Mübârizî metin-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu. Erdağı, B. (2000). Tuhfe-i Mübârizî (inceleme-metin-sözlük), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi. Gabain, A. Von (1968). (çev. Semih Tezcan). Renklerin sembolik anlamları. Türkoloji Dergisi, 3 (1), 107-113. Ankara: DTCF Yayınları. Kaymaz, Z. (1997). Türkiye Türkçesi ağızlarında renk bildiren kelimelerin kullanılışı ve sistematiği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 45, 251-341. Ankara: Türk Dil Kurumu. Kaymaz, Z. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde renk bildiren kelimeler ve teşkilleri. Millî Kültür Araştırmaları, 50. Kültür ve Sanat Yılında Dr. Mehmet Önder’e Armağan. 303-315. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Küçük, S. (2010). Tarihî Türk lehçelerinde renk adlandırmaları. Turkish Studies, 5 (1), 556-577. Küçük, S. (2010). Türkiye Türkçesinde renk adları ve özellikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (10), 420-427. Naskali, E. G. (Ed.) (2017). Renk kitabı. İstanbul: Kitabevi. Önler, Z. (2004). XIV.-XV. yüzyıl metinlerinde Türkçe bitki adları. Kebikeç, 18, 273-301. Önler, Z. (1998). XIV-XV. yüzyıl Türkçe tıp metinlerinin dili ve söz varlığı. Kebikeç, 3 (6), 157-168. Özer, O. (1995). Ahmedi, Tervihü’l-Ervah, giriş-metin-dizin, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. Tekindor, Z. U. (2000). Hekim Bereket Tuhfe-i Mübârizî metin-inceleme, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Topaloğlu, A. (2007). Renk. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 572-575. Ankara. URL-1: “TDK Türkçe Sözlük”. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim: 10.02.2020)