Öz
This study includes folk medicine and as an example of folk medicine
practice “gelincik kesme treatment” which is applied in Balatllı Village in
Akçakoca-Düzce and also evaluation of elements that attach importance to
folklore in this treatment. Folk medicine methods and beliefs formed with
thousands of years of experience have a great place in folklore studies.
Mankind has been suffering from illness since its creation, he has acquired
knowledge of folk medicine that has been increasing everyday by transferring
his knowledge he has defeated in various ways to the next generations. There
are factors such as the learning of the healing powers of the plants in time,
the continued use of the beliefs of Shamanism which is the old belief of the
Turks, the acceptance of Islam and the inclusion of Islamic elements in the
treatment in the formation of this information. There are healers who are
called “ocaklı” specializing in the application of this information to the
public and who have a certain level of prestige. Healers specializing in the
treatment of various diseases, have fought against diseases when people have no
chance to benefit from the opportunities of modern medicine due to reasons such
as limited opportunities, shame or in the metaphysical issues that modern medicine is not
interested in. Evil eye which is widely known among the people and has
many beliefs on it is one of the diseases which are not treated by the doctors.
It is believed that the women who have wounds, boils, flushing, swelling in
their body because of evil eye are "gelincik" and the belief which is
necessity of “gelincik kesme” to cure evil eye is widely known in the
surrounding area. There are some elements in the process of “gelincik kesme”
treatment which have value for Turkish mythology and modern Turkish folklore,
such as person performing the treatment is called “ocaklı” authorized from her
master, evil eye is the cause of the illness, the usage of power of iron during
the treatment, The taboo formed on the "left" is also seen
in this practice and the repetition of number 3 which is one of the important
numbers in the Turks
Anahtar Kelimeler
Folk medicine gelincik kesme treatment women healers evil eye
Kaynakça
- Acıpayamlı, Orhan. Türkiye’de Doğumla İlgili Âdet ve İnanmaların Etnoljik Etüdü. Erzurum, 1961.
- ——. “Türkiye Folklorunda Halk Hekimliği ve Özellikleri”, Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi XXVI:1-9, 1969.
- Bayat, Ali Haydar. Tıp Tarihi. Pınarbaş Matbaacılık, İstanbul, 2016.
- Bayat, Fuzuli. Türk Kültüründe Kadın Şaman. Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2015.
- Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Folkloru. BilgeSu Yayıncılık, Ankara, 2013.
- Doğan, Şaban. “XIV.-XV. Yüzyıl Türkçe Tıp Metinlerinde Halk Hekimliği İzleri”, Millî Folklor, 2011, Yıl 23, Sayı 89, s. 120-132.
- Duvarcı, Ayşe. “Halk Hekimliğinde Ocaklar”, Millî Folklor,1990, Sayı 7, s. 33-38.
- Ekici, Metin. Halk Bilgisi (Folklor)Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Geleneksel Yayıncılık, Ankara, 2015.
- Gülbetekin, Evrim. “Sağ=Sol? ‘Sağ-sol’ Kavramları ve Beyin Asimetrisi”, International Journal of Human Sciences, 2015, Vol 12-(2), s. 1279-1295.
- Hufford, David J. “Halk Hekimleri”, (Çeviren: Mustafa Sever). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3, Geleneksel Yayıncılık, Ankara, 2009, s. 382-390.
- İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2015.
- Ronan, Colin A. Bilim Tarihi. (Çeviren: Ekmeleddin İhsanoğlu, Feza Günergur). TÜBİTAK, Ankara, 2005.
- Schimmel, Annemarie. Sayıların Gizemi. (Çeviren: Mustafa Küpüşoğlu). Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2000.
- Sever, Mustafa. “Halk Tıbbı, Halk Hekimliği”, Gazi Akademik Bakış, 2015, Cilt 9, Sayı 17, s. 181-192.
- Şar, Sevgi. “Anadolu’da Halk Hekimliği Uygulamaları”, Türkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics, Law and History 13, 2005, s. 131-136.
- Türkmen, Fikret ve Ferah Türker. “Geleneklerde ve İnançlarda Demir”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 2014, XIV/1, s. 1-8.
Öz
Bu çalışma halk hekimliği ve bir halk hekimliği
uygulaması örneği olarak Düzce’nin Akçakoca ilçesine bağlı Balatlı Köyü’nde
uygulanan “gelincik kesme” tedavisi ve bu tedavide yer alan halkbilimi
açısından önem atfeden unsurların değerlendirilmesini içermektedir. Binlerce
yıllık deneyimlerle oluşmuş halk hekimliği yöntemleri ve inanmaları halkbilimi
çalışmalarında büyük yer tutmaktadır. İnsanoğlu yaratılışından itibaren
hastalıklara yakalanmış, bu hastalıkları çeşitli yollarla tedavi edip edindiği
birikimleri sonraki nesillere aktararak günümüze kadar sürekli artarak ulaşmış
halk hekimliği bilgisine sahip olmuştur. Bu bilgilerin oluşumunda bitkilerin
iyileştirici yönlerinin ve etkilerinin zamanla öğrenilmesi, Şamanizm’e ait
inançların sonraki dönemlerde kullanılmaya devam edilmesi, İslamiyet’in kabulünden
sonra İslami unsurların da tedavilerde yer alması etkili olmuştur. Halk
arasında bu bilgilerin uygulanışı konusunda uzmanlaşmış ve belli bir düzeyde saygınlığa
sahip, “ocaklı” olarak adlandırılan şifacılar vardır. Çeşitli hastalıkların tedavisinde
uzmanlaşan şifacılar ya kısıtlı olanaklar ya utanma gibi sebeplerden ötürü halkın
modern tıbbın imkânlarından yararlanma şansı olmadığında ya da modern tıbbın
ilgilenmediği metafizik konularda hastalıklara karşı mücadele etmektedirler.
Halk inançlarında kendini değişik biçimlerde
gösteren ve oldukça yaygın olan nazarın doğurduğuna inanılan sonuçlarının
modern tıp tarafından sağaltılamadığına dair kabuller bulunmaktadır. Saha çalışmasının
yapıldığı çevrede nazar sonucu vücudunda yara, çıban, kızarma, şişlik vb. çıkan
kadınların “gelincik” olduğuna inanılır ve nazarın kişiden uzaklaştırılması
için “gelinciğin kesilmesi” gerektiği inancı hâkimdir. “Gelincik kesme” işlemi
sırasında Türk mitolojisi ve modern Türk folkloruyla ilgili halkbilimi
açısından değer taşıyan: tedaviyi gerçekleştiren kişinin ustasından el almış
bir “ocaklı” olması, hastalığın sebebinin nazar olması, iyileştirme sırasında
demirin gücünden yararlanılması, “sol” üzerinde oluşan tabunun bu uygulamada da
görülmesi, Türklerdeki önemli sayılardan biri olan 3 sayısının birçok yerde
tekrar edilmesi gibi unsurlar bulunmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Acıpayamlı, Orhan. Türkiye’de Doğumla İlgili Âdet ve İnanmaların Etnoljik Etüdü. Erzurum, 1961.
- ——. “Türkiye Folklorunda Halk Hekimliği ve Özellikleri”, Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi XXVI:1-9, 1969.
- Bayat, Ali Haydar. Tıp Tarihi. Pınarbaş Matbaacılık, İstanbul, 2016.
- Bayat, Fuzuli. Türk Kültüründe Kadın Şaman. Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2015.
- Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Folkloru. BilgeSu Yayıncılık, Ankara, 2013.
- Doğan, Şaban. “XIV.-XV. Yüzyıl Türkçe Tıp Metinlerinde Halk Hekimliği İzleri”, Millî Folklor, 2011, Yıl 23, Sayı 89, s. 120-132.
- Duvarcı, Ayşe. “Halk Hekimliğinde Ocaklar”, Millî Folklor,1990, Sayı 7, s. 33-38.
- Ekici, Metin. Halk Bilgisi (Folklor)Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Geleneksel Yayıncılık, Ankara, 2015.
- Gülbetekin, Evrim. “Sağ=Sol? ‘Sağ-sol’ Kavramları ve Beyin Asimetrisi”, International Journal of Human Sciences, 2015, Vol 12-(2), s. 1279-1295.
- Hufford, David J. “Halk Hekimleri”, (Çeviren: Mustafa Sever). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3, Geleneksel Yayıncılık, Ankara, 2009, s. 382-390.
- İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2015.
- Ronan, Colin A. Bilim Tarihi. (Çeviren: Ekmeleddin İhsanoğlu, Feza Günergur). TÜBİTAK, Ankara, 2005.
- Schimmel, Annemarie. Sayıların Gizemi. (Çeviren: Mustafa Küpüşoğlu). Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2000.
- Sever, Mustafa. “Halk Tıbbı, Halk Hekimliği”, Gazi Akademik Bakış, 2015, Cilt 9, Sayı 17, s. 181-192.
- Şar, Sevgi. “Anadolu’da Halk Hekimliği Uygulamaları”, Türkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics, Law and History 13, 2005, s. 131-136.
- Türkmen, Fikret ve Ferah Türker. “Geleneklerde ve İnançlarda Demir”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 2014, XIV/1, s. 1-8.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk Halk Bilimi |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Haziran 2020 |
| Gönderilme Tarihi | 7 Ocak 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 13 Sayı: 30 |
