THE MOTHER ARCHETYPE IN TURKISH FOLK NARRATIVES

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 30, 537 - 554, 15.06.2020

Aysun Dursun Damla Torun

https://doi.org/10.12981/mahder.695206

Cited By: 2

Öz

The concept of archetype is also known as
"first form", "first image", "prototype" and
"root sample". The mother archetype is one of the main archetypes of
C. G. Jung. The evaluation of motherhood, which exhibits a universal structure,
in the same way all over the world within the framework of the social
unconscious, constitutes the “supreme main archetype”. Motherhood is seen
instinctively in the females of all living things. The woman with her child has
maternal status in society. The mother type exists in daily life and narratives
by carrying the traces of the mother archetype, sometimes with her positive
aspects such as protecting her child against various dangers, coping with
difficulties, nurturing and making sacrifices, and sometimes her negative
aspects such as prevention, destruction and punishment.

The mother archetype is connected with many
cultural concepts, images, symbols and associated reflections. In
narrative-based genres, concepts such as creation, death, light, darkness are
represented by some images like sun, moon, deer, beech and cave etc. As a universal
type, the mother is reshaped with each society's own teaching, the way it
perceives and interprets the world. It belongs to a society with local values
and elements.

In this study, the representatives and reflections
of the mother archetype will be revealed with their positive and negative
aspects by means of the examples chosen from myth, fairy tale, epic, folk story
and legends, which are accepted as witnesses of human history, which are the
bearers of basic cultural values belonging to a society, bear traces from daily
life, and carry one or more of the features that have the effect of
persuasiveness.

Anahtar Kelimeler

Archetype, mother archetype, genres based on narration, , representative, reflection

TÜRK HALK ANLATILARINDA ANNE ARKETİPİ

Öz

Arketip
kavramı “ilk biçim”, “ilk imge”, “prototip” ve “kök örnek” adlarıyla da
bilinmektedir. Anne arketipi, C. G. Jung’un
temel arketiplerinden biridir. Evrensel bir yapı sergileyen anneliğin toplumsal
bilinçdışı çerçevesinde dünyanın her yerinde aynı şekilde değerlendirilmesi “yüce
ana arketipi”ni oluşturur. Annelik, bütün canlıların dişilerinde içgüdüsel
olarak görülür. Çocuğu olan kadın toplumda annelik statüsüne sahip olur. Anne
tipi, günlük yaşamda ve anlatılarda anne arketipinden izler taşıyarak kimi
zaman çocuğunu çeşitli tehlikelere karşı koruyan, güçlüklerle baş etmesini
sağlayan, besleyen
ve fedakârlık yapan olumlu yönleriyle kimi zaman da engelleyen, yok eden ve cezalandıran
olumsuz yönleriyle varlık gösterir.

Anne arketipi kültürel pek çok kavram, imge, sembol ve
bunlara bağlı yansımalarla ilişkilidir. Anlatıma dayalı türlerde yaratılış, ölüm, aydınlık, karanlık gibi kavramlar, güneş, ay, geyik,
kayın
ağacı ve mağara vb. gibi imgelerle
temsil edilir. Evrensel bir tip olarak anne, her toplumun kendi öğretisi,
dünyayı algılama ve yorumlama biçimiyle yeniden şekillenir. Yerel değerler ve
unsurlarla bir topluma ait olur.

Bu çalışmada insanlık
tarihinin tanığı olarak kabul edilen, bir topluma ait temel kültürel değerlerin
taşıyıcısı olan, günlük yaşamdan izler taşıyan ve inandırıcılık vasfıyla etki
uyandırma özelliklerinden birini veya birkaçını aynı anda taşıyan mit, masal, destan,
halk hikâyesi ve efsanelerden seçilen örneklerden hareketle anne arketipinin
temsilcileri ve yansımaları, olumlu-olumsuz yönleriyle ortaya konulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Arketip, anne arketipi, anlatıma dayalı türler, temsilci, yansıma

Kaynakça

• Alangu, T. (2016). Billur Köşk Masalları. İstanbul: Yapı Kredi.
• Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi I-Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bayat, F. (2017). Kadim Tüklerin Mitolojik Hikâyeleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Campbell, J. (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (Çev.: Sabri Gürses), İstanbul: Kabalcı.
• Cevizci, A. (2002). Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma.
• Çobanoğlu, Ö. (2010). Batı Sibirya Türk Kültürü Tetkiklerine Göre Kayın Ağacının Türk Mitolojisinde “Kutsal”laşmasının Maddi Kültürel Nedenleri. III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, s.245-247.
• Çobanoğlu, Ö. ve Çobanoğlu, S. (2015). Türk Halk Kültüründe Konuşmalık Türler Bağlamında Sözel Nasihatler, Dua ve Beddualar. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7, s.1-32.
• Çoruhlu, Y. (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı.
• Doğru, M. (2013). Türk Halk Anlatmalarında Süt, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Dursun, A. - Torun, D. (2017). Begil Oğlu Emren Anlatısında “Kahramanın Sonsuz Yolculuğu”. Söylem Filoloji Dergisi, S.2(2), s.250-266.
• Ergun, P. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Fedakâr, P. (2014). Besleyen Mi, Öldüren Mi: Türk Mitik Tasavvurunda Anne Arketipinin Antropomorfik Görünümleri Milli Folklor, 103, s.5-19.
• Gül, B. (1998). Doğu Karadeniz’de ve Kırgızistan’da Anlatılan “Geyik Ana” Efsanesi Üzerine Bir Deneme. Milli Folklor, 40, s.41-47.
• Güneş, A. (2012). Oğuz Grubu Türk Kahramanlık Destanlarında Kadın. Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Gürsoy Naskali, E. (1999). Altay Destanı Maaday Kara. İstanbul: Yapı Kredi.
• Jung, C. G. (2015). Dört Arketip (Yay. Haz.: M. Bilgin Saydam), İstanbul: Metis.
• Kazaz, N. (2016). Jung’ın Arketip Nitelendirmesi Açısından Gazellerin Psikolojik Analizi (Necati ve Fuzuli “Gayri” Redifli Gazelleri). Hikmet, 28, s.40-53.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2017). Şekil Değiştirme Motifli Efsanelerde Lanet. Ekey Akademi, 69, s.89-104.
• Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi Cilt: I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ölçer Özünel, E. (2006), Masal Mekânında Kadın Olmak-Masallarda Toplumsal Cinsiyet ve Mekân İlişkisi-. Ankara: Geleneksel.
• Önal, M. N. (2007). Türk Mitinin Oluşumunda Işığın Rolü. Journal of Turkish Studies, Şinasi Tekin Hatıra Sayısı II, s.145-158.
• Önal, M. N. (2013). Muğla Efsaneleri. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Saltık Özkan, T. (2009). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu Bağlamında Bamsı Beyrek ve Erginlenme Süreci. Milli Folklor, 21, s.27-33.
• Saltık Özkan, T. (2010). Bamsı Beyrek ve Bey Böyrek Anlatılarında Arketipik İmgeler. Milli Folklor, 85, s.81-90.
• Saydam, B. (2013). Deli Dumrul’un Bilinci “Türk-İslam Ruhu” Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi. İstanbul: Metis.
• Schultz, D. P. - Schultz, S. E. (2007). Modern Psikoloji Tarihi. (Çev.: Yasemin Aslay), İstanbul: Kaknüs.
• Şimşek, E. - Şenocak, E. (2009). İbn Sinâ Hikâyelerinin Arketipsel Tahlili. Milli Folklor, 82, s.110-121.
• Torun, D. (2019). Anlatıma Dayalı Türlerde Anne Arketipi, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Türk Dil Kurumu. (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Türkmen, F. (1995). Âşık Garip Hikâyesi İnceleme-Metin. Ankara: Akçağ.
• Ukray, M. (2016). Jung Psikolojisi -Tüm Çalışmaları & Freud’la Karşılaştırmalı-. Ankara: Yason.
• Yılmaz, O. (2010). Sanatın Arketipi Olarak Anne. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, s.47-59.