KLASİK TÜRK EDEBİYATI MESNEVİLERİNDE FİZİKSEL ÖZELLİKLERİN MİZAHI

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 30, 827 - 847, 15.06.2020

Gökçehan Aysel Yılmaz

https://doi.org/10.12981/mahder.726935

Öz

Klasik Türk edebiyatı
geleneğinde tasvirler önemli bir yer tutmaktadır. Bu tasvirlerin büyük bir
kısmı insanların fiziksel ve psikolojik özelliklerine aittir. XIV. yüzyılda
Tutmacı’nın Gül ü Hüsrev’i, XV. yüzyılda Şeyhî’nin Hüsrev ü Şîrîn’i
ve Tâcî-zâde Cafer Çelebi’nin Heves-nâme’si, XVI. yüzyılda Taşlıcalı
Yahyâ’nın Usûl-nâme’si ve Lâmi’î’nin Vîs ü Râmîn’i, XVII.
yüzyılda Nâbî’nin Hayr-âbâd’ı, Nev’î-zâde Atâyî’nin Nefhatü’l-ezhâr’ı,
Güftî’nin Teşrîfâtü’ş-şu’arâ’sı, XVIII. yüzyılda Sünbül-zâde Vehbî’nin Şevk-engîz’i
ve Lutfiyye-i Vehbî’si, Şeyh Gâlib’in Hüsn ü Aşk’ı, Enderunlu
Fâzıl’ın Zenân-nâme’si, XIX. yüzyılda Aynî’nin Sâkî-nâme’si,
Keçeci-zâde İzzet Molla’nın Mihnet-keşân’ı, Yenişehirli Avnî’nin Mir’ât-ı
Cünûn’u ve Bayburtlu Zihnî’nin Sergüzeşt-nâme-i Zihnî’si toplumun
farklı kesimlerinden kadın ve erkeklerin fiziksel özelliklerinin mizahî ve alaycı
üsluplarla tasvir edildiği beyitleri barındırmaktadır. Şairler, kişilerin
fiziksel görünümlerine abartılı bir korkunçluk, çirkinlik, şekil bozukluğu vb.
ekleyerek, köpek, domuz, eşek, fil, köstebek, maymun gibi hayvanlarla benzetme
ilgisi kurarak beyitlerinin mizahî yönünü oluşturmaktadır. Çalışmamızda bu
beyitlerde ele alınan yüz, cilt, ağız, çene, dudak, diş, burun, sakal, bıyık,
kıl, göz, kaş, kirpik, göğüs, boy kısalığı, kamburluk, kulak, kötü koku, eller,
parmaklar, çirkinlik, kirlilik gibi fiziksel özellikler, konularına göre
ayrılarak incelenmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, mesnevi, mizah, fiziksel özellikler, hiciv

HUMOUR ABOUT PHYSICAL PROPERTIES IN CLASSICAL TURKISH LITERATURE’S MASNAWIS

Öz

Descriptions
have a place in usage of Classical Turkish Literature. A major part in these
descriptions are physical and psychological properties of people. Tutmacı’s Gül
ü Hüsrev in XIVth century, Şeyhî’s Husrev u Şîrîn and Tâcî-zâde Cafer Çelebi’s
Heves-nâme in XVth century, Taşlıcalı Yahyâ’s Usûl-nâme and Lâmi’î’s Vîs ü
Râmîn in XVIth century, Nâbî’s Hayr-âbâd, Nev’î-zâde Atâyî’s Nefhatü’l-ezhâr,
Güftî’s Teşrîfâtü’ş-şu’arâ in XVIIth century, Sünbül-zâde Vehbî’s Şevk-engîz
and Lutfiyye-i Vehbî, Şeyh Gâlib’s Hüsn ü Aşk and Enderunlu Fâzıl’s Zenân-nâme
in XVIIIth century, Aynî’s Sâkî-nâme, Keçeci-zâde İzzet Molla’s Mihnet-keşân,
Yenişehirli Avnî’s Mir’ât-ı Cünûn and Bayburtlu Zihnî’s Sergüzeşt-nâme-i Zihnî
in XIXth century have descriptions in couplets, which are humourous and
mordacious wording about women and men in different parts of society. Poets
have creating these couplet’s humourous theme with associating to animals, like
dogs, pigs, donkeys, elephants, moles, monkeys and exaggerating people’s
frightening, ugliness, deformities physical properties. These couplets, which
are about physical properties, will be analyzed with sort by its issue, such as
face, skin, mouth, jaw, lips, teeth, nose, hair, eyes, eye brows, eyelash,
chest, short stature, hump, ears, malodor, hands, fingers, ugliness, dirtiness in
this study. 

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, masnawi, humour, satire, physical properties

Kaynakça

• Alkaya, M. A. (1996). Taşlıcalı Yahya, kitâb-ı usûl, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Ambros, E. G. (2009). “Gülme, güldürme ve gülünç düşürme gereksinimlerinden doğan türler ve Osmanlı edebiyatında ironi”. Nazımdan nesire edebî türler, eski Türk edebiyatı çalışmaları 4. (Haz.: Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım), İstanbul: Turkuaz, 64-85.
• Arslan, M. (2012). Sâkî-nâmeler. İstanbul: Kitabevi.
• Bayrak, M. (2001). Halk gülmecesi. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Beyzadeoğlu, S. A. (1994). Sünbülzâde Vehbî- Lutfiyye. İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Çiftçi, H. (1998). “Klâsik İslâm edebiyatında hiciv ve mizah”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 10, 39-162.
• Demirayak Özsoy, B. (1997). Sergüzeşt-nâme-i Zihnî (Bayburtlu Zihnî), Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lugat. Ankara: Aydın.
• Durmuş, İ. (2005). “Mizah (giriş, Arap edebiyatı)”. TDV İslam Ansiklopedisi. 30 (205-206). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ersöz, İ. (1991). “Ashâb-ı Kehf”. TDV İslam Ansiklopedisi. 3 (465-467). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Gezer, A.- Çelik, Y. (2017). “Mizah ekseninde ironi çerçevesinde anlam ilişkileri ve Ayşe Kilimci’nin hikâyelerinde mizahî dil”. Current Research in Social Sciences, 3 (3), 98-114.
• Gökcan Türkdoğan, M.- Koç, H. (2015). Nâbî-hayrâbâd. Ankara: Akademisyen.
• Kuzubaş, M. (2003). Nev’î-zâde Atâî’nin Nefhatü’l-ezhâr adlı mesnevîsinin metin, biçim ve içerik bakımından incelenmesi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Nesin, A. (2001). Cumhuriyet dönemi Türk mizahı. (Haz. Turgut Çeviker), İstanbul: Adam.
• Okay, M. O.- Ayan, H. (1975). Şeyh Gâlib-hüsn ü aşk. İstanbul: Dergah.
• Öğüt Eker, G. (2009). İnsan kültür ve mizah-eğlence endüstrisinde tüketim nesnesi olarak mizah. Ankara: Grafiker.
• Özkırımlı, A. (1983). “Hiciv”. Türk Edebiyatı Ansiklopedisi. 3 (634). İstanbul: Cem.
• Öztürk, M. (2009). Lâmi’î Çelebi’nin Veyse vü Ramin mesnevisi (inceleme-metin-sadeleştirme), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Öztürk, N. (2002). Zenân-nâme, Enderunlu Fâzıl, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Özyıldırım, A. E. (t.y.). Keçecizâde İzzet Molla, Mihnet-Keşan (Elektronik Kitap). İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78431/kececizade-izzet-molla----mihnetkesan.html (Erişim tarihi: 25.04.2020).
• Sungur, N. (2006). Tâci-zâde Câfer Çelebi, heves-nâme. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Sürelli, B. (2007). XVIII. yüzyıl Osmanlı şiirinde değişim ve Sünbülzâde Vehbî’nin Şevk-engîz’i, Ankara: Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Şentürk, A. A. (2002). XVI. asra kadar Anadolu sahası mesnevilerinde edebi tasvirler. İstanbul: Kitabevi.
• Timurtaş, F. K. (1963). Şeyhî ve Hüsrev ü Şîrîn’i (inceleme-metin). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Turan, L. (2008). “Yenişehirli Avnî Bey’in Mir’at-ı Cünûn’u”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 3 (2). 680-736.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Usta, Ç. (2009). Mizah dilinin gizemi. Ankara: Akçağ.
• Yılmaz, K. (2001). Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu’arâsı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Yoldaş, K. (1998). Tutmacı’nın Gül ü Hüsrev’i (inceleme-metin), Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.