Öz
Bu makalede Oba inancının Türk dünyası halkları arasındaki
adlandırılışı ve tanımlanmasına dair sorunsal hususlar ele alınıp incelenmiş,
söz konusu inancın Türk halklarının halk edebiyatı alanındaki yeri ve önemi
hakkında değerlendirmeler yapılmıştır. “Oba”nın dilbilimsel açıdan arz ettiği
işlevselliğin aslında semiyotik gösterge bütünü gibi ortaya çıktığına
değinilmiş, bu olgunun bazı ses bilgisel özelliklerinin mekân veya yerle ilgili
olduğu kanısı üzerinde de durulmuştur. Mekân veya yer kavramlarının vatan
unsurunun oluşmasındaki etkisi ve bu etkinin sonucu olarak söz konusu unsurun Oğuz
eposuna yansıması meselesine açıklık getirilmiştir. Oba tabirinin şecere, topluluk, taş yığını, toprak,
kurgan, mezar taşı, çadır vs. anlamları kapsadığı kaydedilmiş, bu tabirin vatan
olgusunun kutsallık kazanmasında önemli etken gibi yer aldığı ve vatan
olgusunun doğrudan ilk mitolojik birimlerle ilintili olduğu
vurgulanmıştır.
Türk dünyası mitolojik düşüncesi kapsamında ele alınıp
incelenen Oba inancının ilgili olduğu mitsel kavram veya anlayışların
işlevselliği belirtilmiş, bazı mitolojik karakterlerin ise “oba”dan kopan
olgularla irtibatından söz edilmiştir. Türk halkları arasında gerçekleşen ayin
ve merasimlerin çeşitliliğinden bahsedilmiş ve bu hususta “Kitab-i Dede Korkut”
eposundan verilen örneklerle öne sürülen fikirler desteklenmiştir. Ayin ve
merasimlerin oyun niteliğinde olduğuna dikkat çekilmiş, bu tür oyunların
sınırsızlığı hakkında araştırmacı tespitleri alıntı olarak verilmiştir. Ayrıca
oba kültüyle eşleştirilebilen “otağ” ve “çadır” olgularının Oğuz eposunda bir
ev niteliğinde geçtiği ve mitik dünya modelini sembolize ettiği kanıtlanmıştır.
Gökyüzüyle çadır arasındaki ilişki hususunda Hakas Türklerinin inanç
sisteminden bazı örnekler verilmiş ve Oğuz eposunda yer alan bir söylevdeki mitik
dünya modeline yönelik ritüel hakkında net yorumlar yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Anohin, Andrey Viktoroviç. (1924). Materialı Po Şamanstvu u Altaysev. Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografii Pri Rossiyskoy Akademii Nauk. Tom IV, 2. Leningrad: Rossiyskoy Akademii Nauk.
- Dyakonova, Vera Pavlovna. (1977). Religioznıe Kultı Tuvintsev. Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografii, vıp. 33, “Pamyatniki Kulturı Narodov Sibiri i Severa” (vtoraya polovina XIX-naçalo XX veka). Leningrad: Nauka.
- Eren, Hasan. - Gözaydın Nevzat. - Parlatır İsmail. - Tekin Talat. - Zülfikar Hamza. (1988). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
- Gökyay, Orhan Şaik. (2006). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- İnan, Abdülkadir. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Kagarov, Evgeniy Georgieviç. (1927), Mongolskie “Obo” i İh Etnografiçeskie Paralleli, Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografii, T. VI, Leningrad: SSSR Akademii Nauk.
- Kaşgarlı, Mahmut. (1985). Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi, Çeviren Besim Atalay, I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Kon, Feliks Yakovleviç. (1936). Za Pyatdesyat Let: Ekspedisiya v Soyotiyu. Moskova: İzdatelstvo Vsesoyuz Obşestva Politkatorjan.
- Lvova, E. L. - Oktyabrskaya, İ. V. – Sagalayev, A. M. – Usmanova, M. S. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri / Kâinat ve Zaman. Nesneler Dünyası. Çeviren Metin Ergun. Konya: Kömen Yayınları.
- Potapov, Leonid Pavloviç. (1946). Kult Gor na Altae. Sovetskaya Etnografiya, Nomer 2, C.145-160, Moskova.
- Radlov, Vasiliy Vasilyeviç. (1898). Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy. Tom I, Çast II, SPb, Sankt-Petersburg.
- Seyidov, Mirali. (1994). Kam-Şaman ve Onun Kaynaklarına Umumi Bakış. Bakü: Gençlik Yayınları.
- Şadgaron, S. D. - Oçirov B. D. (1909). İgrı i Uveseleniya Aginskih Buryat, Sbornik v Çest Semidesyatiletiya G. N. Potanina. Zap. İmp. Russk. Geograf. O-vopo Otd. Etnogr, T. XXXIV, s. 468-473. St.Petersburg.
- Tsend, Battulga. (2016). Bömbögör Yazıtı. Moğolistan’da Türk Ayak İzleri. Publishing House, s. 70-79. Ulaanbaatar: “Mönhiin Üseg” Yayınları.
- Verbitskiy, Vasili İvanoviç. (1884). Slovar Altayskogo i Aladagskago Nareçiy Tyurkskago Yazıka. Kazan: Pravoslavnago Missionerskago Obşestva.
Öz
This article attempts to examine critical issues regarding naming and
definition of nomadic tent belief among the peoples of Turkic World and
assesses the said belief’s place and significance in the folk literature of the
Turkic peoples. It was mentioned that the functionality of “Nomadic Tent” from
the linguistic perspective, in fact emerged as an integrity of semiotic
indication; and it was emphasized that some phonetic characteristics of this
phenomena are related to space and place. It was made clear that the effect of
space and place notions on the mythological aspect of motherland and the
reflection of the mythological aspects of motherland concept on the epic of
Oghuz as the outcome of this effect. It was recorded that the concept of
Nomadic Tent covers meanings of genealogy, community, rubble, soil, cairn,
tombstone, tent, etc. and that this phenomenon has taken place as a significant
factor in motherland concept’s gaining holiness and it was underlined that the
phenomenon of motherland is directly related to the mythological units .
The article
stated the functionality of mythological concepts and insights with which the
belief of Nomadic Tent is related within the scope of the mythological though
of the Turkic World, on the other hand some other mythological characters’
connection with the facts that broke off from the “nomadic tent”. The varieties
of rituals and ceremonies among the Turkic peoples were mentioned and the
arguments were supported with the samples extracted from the Dede Korkut Epic (“Kitab-i
Dede Korkut”). The article draw attention to the fact that these rituals and
ceremonies are like plays, and the researchers’ findings regarding the infinity
of such plays are provided as quotations. Furthermore, pavillion (“otağ”) and
tent (“çadır”) concepts matched with
nomadic tent cult are mentioned in the Oghuz epic as a characteristic of a
house and it was proved that it symbolized the model of mythical world. Some
sample have been provided from the belief systems of Hakas Turks regarding the
matters between the sky and the tent, and clear comments are given on rituals
of mythical world model in the Oghuz epic.
Anahtar Kelimeler
Nomadic tents interpretation mythological aspects world model epic of Oghuz
Kaynakça
- Anohin, Andrey Viktoroviç. (1924). Materialı Po Şamanstvu u Altaysev. Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografii Pri Rossiyskoy Akademii Nauk. Tom IV, 2. Leningrad: Rossiyskoy Akademii Nauk.
- Dyakonova, Vera Pavlovna. (1977). Religioznıe Kultı Tuvintsev. Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografii, vıp. 33, “Pamyatniki Kulturı Narodov Sibiri i Severa” (vtoraya polovina XIX-naçalo XX veka). Leningrad: Nauka.
- Eren, Hasan. - Gözaydın Nevzat. - Parlatır İsmail. - Tekin Talat. - Zülfikar Hamza. (1988). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
- Gökyay, Orhan Şaik. (2006). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- İnan, Abdülkadir. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Kagarov, Evgeniy Georgieviç. (1927), Mongolskie “Obo” i İh Etnografiçeskie Paralleli, Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografii, T. VI, Leningrad: SSSR Akademii Nauk.
- Kaşgarlı, Mahmut. (1985). Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi, Çeviren Besim Atalay, I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Kon, Feliks Yakovleviç. (1936). Za Pyatdesyat Let: Ekspedisiya v Soyotiyu. Moskova: İzdatelstvo Vsesoyuz Obşestva Politkatorjan.
- Lvova, E. L. - Oktyabrskaya, İ. V. – Sagalayev, A. M. – Usmanova, M. S. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri / Kâinat ve Zaman. Nesneler Dünyası. Çeviren Metin Ergun. Konya: Kömen Yayınları.
- Potapov, Leonid Pavloviç. (1946). Kult Gor na Altae. Sovetskaya Etnografiya, Nomer 2, C.145-160, Moskova.
- Radlov, Vasiliy Vasilyeviç. (1898). Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy. Tom I, Çast II, SPb, Sankt-Petersburg.
- Seyidov, Mirali. (1994). Kam-Şaman ve Onun Kaynaklarına Umumi Bakış. Bakü: Gençlik Yayınları.
- Şadgaron, S. D. - Oçirov B. D. (1909). İgrı i Uveseleniya Aginskih Buryat, Sbornik v Çest Semidesyatiletiya G. N. Potanina. Zap. İmp. Russk. Geograf. O-vopo Otd. Etnogr, T. XXXIV, s. 468-473. St.Petersburg.
- Tsend, Battulga. (2016). Bömbögör Yazıtı. Moğolistan’da Türk Ayak İzleri. Publishing House, s. 70-79. Ulaanbaatar: “Mönhiin Üseg” Yayınları.
- Verbitskiy, Vasili İvanoviç. (1884). Slovar Altayskogo i Aladagskago Nareçiy Tyurkskago Yazıka. Kazan: Pravoslavnago Missionerskago Obşestva.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk Halk Bilimi |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Haziran 2020 |
| Gönderilme Tarihi | 4 Mayıs 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 13 Sayı: 30 |
