KOYALI TEVFİK ORHAN'IN EYVALLAH! ADLI ŞİİRİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 32, 1690 - 1701, 15.12.2020

Rawyar Jabbari

https://doi.org/10.12981/mahder.794157

Öz

XX. yüzyılın ilk çeyreğinde Çağdaş Mezopotamya veya Irak Türkmen Edebiyatı’na özgün katkılar sunan Koyalı Tevfik Orhan dönemin önde gelen şair ve öykücülerinden biridir. Önceden Kerkük vilayetine bağlı Koya veya Osmanlı Dönemi’ndeki Köysancak isimli ilçe merkezinde devlet memuru olarak çalışan Celâl Beyefendi'nin erkek evladı olan Koyalı Tevfik 1905 yılında dünyaya gözlerini açmıştır. Eğitim-öğretim hayatının ilk aşamasını Erbil vilayetinde başarıyla tamamlayan Koyalı Tevfik, ortaokul tahsilini tamamlanması için Kerkük vilayetindeki İlmiye Mektebi’ne gönderilmiştir. Daha sonra liseye başlayan şair, hayat şartlarının zorluğundan dolayı lise tahsilini yarıda bırakmış ve 1924 tarihinde kendisini tamamen çalışma hayatına vermiştir. Çocukluğundan itibaren çeşitli halk kültürleriyle yetişen Koyalı Tevfik, toplumun gelenek-görenek ve adetlerini yakından gözlemleme fırsatı elde etmiştir. Edebî sahaya birkaç öyküyle giren Koyalı Tevfik Orhan, bu alanda kendini yeteri kadar başarılı bulmadığından çağdaş şiire yönelmiş ve bu alanda adından söz ettirerek şöhrete ulaşmıştır. Şair, kullandığı yeni tarz yaklaşım dil ve üslup teknikleriyle Çağdaş Mezopotamya veya Irak Türkmen şiirine yeni bir ufuk penceresi açan sanatçılardan sayılmaktadır. Şiirde yenilik arayışında olan Koyalı Tevfik Celâl Orhan'ın dili ve üslubu; açık, sade ve anlaşılırdır. Yaşadığı süre boyunca ne evlat ne de mal mülk sahibi olan şairin kaleme aldığı nazım ve çeşitli nesirleri günümüze kadar hâlâ hiçbiri kitaplaştırılmamıştır. Koyalı Tevfik Celâl Orhan, çok yönlü şair ve yazarlardan olduğu için ele aldığımız çalışma; Mezopotamya veya Irak Türkmencesi (Osmanlı Türkçesi) ile yazılan “Eyvallah!” başlıklı tefrika şiirini, Şerif Aktaş'ın; Şiir Tahlili (Teori ve Uygulama) eserinden hareketle inceleyecektir.

Anahtar Kelimeler

Koyalı Tevfik Orhan, Koya, Irak Türkmen Şiiri, Eyvallah!

AN ANALYSIS OF KOYALI TEVFİK ORHAN’S POEM NAMED EYVALLAH!

Öz

Koyalı Tevfik Orhan is a leading poet and storyteller of Turkmen literature in the 1st quarter of 20th century Iraq or the old day Mesopotamia. The poet was born in Koya/ Kerkük, his father’s place of work in the year 1905. His father was Ottomans civil servant station in Koya the then called Köysancak. After successfully finishing his primary education in Erbil, the poet, joined Ilmiye academy in Kirkuk to proceed with his secondary education. Unfortunate, due to some financial difficulties he was forced to cut short his education life in 1924 and diverted his focus to earning his livelihood. The poet, who was raised up experiencing several cultures during his childhood, had an opportunity to closely observe the cultural and traditional life of these societies. Although Koyalı Tevfik Orhan initially ventured into the world of literature by writing some story books, he diverted his interest to poetry after his dismal performance in storytelling. Lucky the poet gain very auspicious success in poetry works. With his industrious innovation and creation of new terminologies the poet became one of the individuals who opened a new window for Mesopotamia or Iraqi Turkmen poetry. Koyalı Tevfik Orhan who advocated for innovative ideas in poetry had open, simple, and easy to understand language. The poet the same he had no children or property worthy to be mentioned in his lifetime has no poetry or prose converted in book to the date. Koyalı Tevfik Orhan being a heterogeneous perspective poet his serial novel Eyvallah! is analyzed within the scope of Şerif Aktaş’s book The Analysis of poem (Theory and Practice).

Anahtar Kelimeler

Koyalı Tevfik Orhan, Koya, Iraq Turkmen poetry, Eyvallah

Kaynakça

• (1993). Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, 6. Cilt, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akar, M., Deniz, S.& Bilecek, F. (1994). Türk Dünyası Çağdaş Edebiyatı, 2. baskı, İstanbul: Yesevî Yayıncılık.
• Akkoyunlu, Z. & Saatçi, S. (1991). Irak Musır Şâirleri Antolojisi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Aktaş, Ş. (2013). Şiir Tahlili (Teori ve Uygulama), Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Aktaş, Ş. (2017). Anlatma Esasına Bağlı Edebî Metinlerin Tahlili (Teori ve Uygulama), Kurgan Edebiyat Yayınları, 1. baskı, Ankara.
• Alptekin. A. vb. (2012). Dil ve Anlatım 12. Sınıf (Ders Kitabı), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 5. baskı, Ankara.
• Benderoğlu, A. (1977). Irak Türkmen Dili, (Akt. Rawyar Jabbari) 1. baskı, Bağdat: Tanıtma Bakanlığı, Kültür Genel Müdürlüğü Türkmen Kültür Genel Müdürlüğü’nün Yayınları.
• Benderoğlu, A. (1989). Irak Türkmen Edebiyatı Tarihine Bir Bakış I, (Akt. Rawyar Jabbari), 1. Cilt, Bağdat: Kültür ve Tanıtma Bakanlığı Türkmen Kültür Müdürlüğü Yayınları.
• Celâl, T. (Şubat 1957). “Unuttun mu Vefasız?”, Fuzûlî, S. 1, İstanbul.
• Çamurcu, S. (2008). Tevfik Celâl Orhan, (Akt. Rawyar Jabbari), Kerkük: Türkmen Dili Yayınevi.
• Daşcıoğlu, Y. vb. (Aralık 2011). Yeni Türk Edebiyatına Giriş, Anadolu Üniversitesi Yayınları, 4. baskı, Eskişehir.
• Jabbari, R. (10 Haziran 2020). “Kahtân Hürmüzlü’nün Burası Kerkük Adlı Otograf Piyesi Üzerine Bir İnceleme”, Motif Akademi Halkbilim Dergisi, 13. Cilt, Sayı 30. 848-859.
• Kerküklü, S. (2018) Mevsûatu A’lâm el-Türkmân I, (Çev. Rawyar Jabbari), 1. baskı, Bağdat: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kurt, A. vb. (2012). Türk Edebiyatı 12. Sınıf Ders Kitabı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 5. baskı, Ankara.
• Marufoğlu, S. (1998). Osmanlı Döneminde Kuzey Irak 1831-1914, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Merdan, M. (3 Temmuz 1987). “Tevfik Celâl Orhan’ın Şiir Deneği”, (Akt. Rawyar Jabbari), Yurt, Sayı 870, Bağdat.
• Naip, E. (1973). Çağdaş Türkmen Şairleri, (Akt. Rawyar Jabbari) 1. Cilt, Bağdat: Kültür ve Tanıtma Bakanlığı, Türkmen Kültür Genel Müdürlüğü.
• Orhan, T. (13 Ocak 1959). “Eyvallah!”, (Akt. Rawyar Jabbari), Beşîr, Sayı 17, Kerkük.
• Saatçi, S., (Temmuz-Eylül 1999) “Türkmen Dağarcığından Hatırladıklarımız”, Kardaşlık, Sayı 03, İstanbul: Kerkük Vakfı Yayınları.
• Sarıkahya, K. (1988). Çağdaş Türkmen Şairleri, (Akt. Rawyar Jabbari) 1. Cilt, Bağdat: Kültür ve Tanıtma Bakanlığı, Türkmen Kültür Genel Müdürlüğü’nün Yayınları.
• Terzibaşı, A. (Eylül 2001). Kerkük Şairleri, (Akt. Rawyar Jabbari) 8. Cilt, Kerkük: Bilgisayar Basımevi.
• Terzibaşı, A. (Kasım 2013). Kerkük Şâirleri, 3. kitap, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Zülfikar, H. (Mart 1996). “Çağdaş Irak Türkmen Şiiri ve Şairleri”, Türkiye Dışı Çağdaş Türk Şiiri, Dil ve Edebiyat, Sayı 531, Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.