ÂŞIKLIK GELENEĞİ VE GELENEĞİN ÇERAĞLARINDAN AMASYALI ÂŞIK ÖZLEMÎ

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 34, 652 - 665, 10.06.2021

Şerife Özer , Mustafa Topal

https://doi.org/10.12981/mahder.869864

Öz

Âşıklık geleneği; Türk kültürünü sözlü gelenek içerisinde yaşatan en önemli unsurlardan biridir. İslamiyet öncesi devirden izler taşıyıp coğrafi, dini değişimler ve kamlık geleneğinden ozanlık geleneğine geçişle varlığını devam ettirmiştir. On altıncı yüzyılda ozanlık geleneğinin yerini âşıklık geleneğine bırakmasıyla yeni bir görünüm kazanmış ve Türk dilinin gelişimine de katkıda bulunmuştur. İslamiyet öncesi Türklerin yaşamına dayanan ve yaşanılan coğrafi bölgelere göre ozan, kam, baksı, âşık isimlerini alan zengin bir kültürel birikimin eseri olan âşıklık geleneği Orta Asya'dan Anadolu coğrafyasına uzanan ve yüzyılların sosyal kültürel coğrafi, tarihi, örf, adet ve geleneklerini yansıtan bozahaneler, kahvehaneler, çayhaneler gibi alanlarda var olmuş ve günümüze kadar gelmiştir. Halkın söylemediğini söyleyen, görmediğini gören duymadığını duyan kültürel değerleri nesilden nesle aktaran âşıklar bu gelenek içinde halkın sözcüsü ve savunucusu olmuşlardır. Bu âşıklar diyar diyar gezen, gurbete çıkan, sılayı özleyen halkın duygularını yansıtan onlara tercüman olan şiirlerini genellikle hece ölçüsü ile söyleyen sanatçılardır. Sözlü kültüre dayanan âşıklar tarafından doğaçlama olarak saz, bağlama gibi müzik aletleri ile icra edilmiştir. Yaşadığı toplumun duygu ve düşüncelerini bir potada eriterek buna tercüman olan gelenekte yüzyıllarca toplumun içinde var olan yaşadığı toplum ile bütünleşen onlarla sevinen onlarla üzülen, özleyen, seven, gurbete çıkan toplumun sözcüsü âşıklarından biri de Amasya'nın Gümüşhacıköy ilçesinde yaşamış olan Âşık Özlemî'dir. Bu çalışmada Âşık Özlemî'nin hayatı, âşıklığı ve şiirlerinin muhteva açısından incelenmesine yer verilecektir. Âşık Özlemî yetiştiği topraklarda hayata merhaba diyen, evlenen, çalışan ayrıca kendi coğrafyasında dinleyici kitlesi oluşturarak ünlenen ünü ülkeye yayılan bir âşık olup önemli bir yere sahiptir. Özlemî'nin tanıtılması amacıyla ele alınan çalışma alanında ilk olacaktır. Âşığın gelecek kuşaklar tarafından tanınması, gelenek içindeki önemi böylece vurgulanmış olacaktır. Bundan sonra yapılacak olan bilimsel çalışmalara bu çalışmanın ışık tutacağı düşünülmektedir. Bu çalışma özellikle son dönemde ortaya çıkan konservatuar aşıklarının oluşturduğu âşıklık geleneği erozyonunu önleyecektir. Kültürel değer yargılarını ve usta-çırak ilişkisini yansıtan âşığın bilim çevrelerince tanınmasına vesile olacaktır. Böylece âşıklar külliyatının oluşmasına katkı sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Âşıklık, Âşıklık Geleneği, Âşık Özlemi, Amasya, Gümüşhacıköy

THE MINSTRELSY TRADITION, ÂŞIK OZLEMI OF AMASYA, FROM THE LIGHTS OF TRADITION

Öz

The tradition of minstrelsy; it is one of the most important elements that keep Turkish culture alive in the oral tradition. It carried traces from the pre-Islamic era and continued its existence with the transition from geographic, religious changes and the tradition of kamlik to the tradition of poetry. In the sixteenth century, when the poetry tradition was replaced by the tradition of minstrelsy, it gained a new look and contributed to the development of the Turkish language. The tradition of minstrelsy, which is the work of a rich cultural accumulation that is based on the life of the Turks before Islam and takes the names of bard, kam, baksı, asik according to the geographical regions they live in, extends from Central Asia to the Anatolian geography and reflects the social, cultural, geographical, historical, customs, customs and traditions of the centuries, It has existed in areas such as coffee houses and teahouses and has survived to the present day. The lovers, who say what the public does not say, who see what they do not see and hear what they do not hear, have been the spokespersons and defenders of the people in this tradition. These lovers are the artists who travel around the world, travel abroad, who miss the family, and who are translators of their poems that reflect the feelings of the people who miss the syllable, usually in syllable measure. It has been improvised with musical instruments such as saz and baglama by lovers based on oral culture. One of the spokesperson of the society, who has rejoiced, missed, loved, and went abroad, is Aşık Özlemî, who lived in Gümüşhacıköy district of Amasya. In this study, the life, minstrelsy and poems of Aşık Özlemî will be examined in terms of content. Aşık Özlemî is a lover who says hello to life in the land where it grows, gets married, works in the land where she grew up, and is also a lover whose reputation has spread throughout the country by creating an audience in her own geography. It will be the first in the field of study addressed to introduce Özlemî. Thus, the recognition of the light by future generations and its importance within the tradition will be emphasized. It is thought that this study will shed light on the future scientific studies. This study will especially prevent the erosion of the minstrelsy tradition created by the conservatory lovers that emerged recently. Reflecting cultural value judgments and master-apprentice relationship, the lover will be recognized by scientific circles. Thus, the lovers will contribute to the formation of the corpus.

Anahtar Kelimeler

Minstrelsy, the tradition of minstrelsy, Amasya, Gümüşhacıköy, Âşık Özlemi

Kaynakça

• Ankaralı, A. - Cin, S. - Tuncay, A. G. (2000). Dünden bugüne Gümüşhacıköy. Gümüşhacıköy: Ticaret ve Sanayi Odası.
• Artun, E. (2001). Âşıklık geleneği ve Âşık edebiyatı. Ankara: Akçağ
• Aslan, E. (2009). Şamanizm ve şamandan âşığa intikal eden trans olgusu. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2 (3-4), 17-37.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık tarzı kültür geleneği ve destan türü. Ankara: Akçağ
• Günay, U. (1993). Âşık tarzı şiir geleneği ve rüya motifi. Ankara: Akçağ.
• Işık, C. (2013). Erenlerin süreği, Alevi dervişlik geleneği ve Derviş Ruhan. İzmir: Tibyan
• Kaya, D. (1984). Âşık İsmeti hayatı ve deyişleri. Sivas: Esnaf.
• Köprülü, F. (1989). Edebiyat araştırmaları I. İstanbul: Ötüken
• Sakaoğlu, S. (1998). Türk saz şiiri. Türk Dünyası El Kitabı, C.3. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Tanrıkulu, N. İ. (1997). Âşıklar divanı- Günümüz âşıkları. İstanbul: Kendi.
• Türkan, H.K. (2011). Âşık Kıraç Ata'nın hayatı sanatı ve şiirleri üzerine bir inceleme. Niğde: Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Uzun, G. (2011). Âşık Özlemi'nin hayatı ve eserleri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Devlet Konservatuarı Temel Bilimler Bölümü Yayımlanmamış Lisans Tezi.
• URL-1: "Yeşil Gazete". https://yesilgazete.org/arada-bir-12-eylul-urunu-bir-turku-yasar-ozurkut (Erişim: 25.11.2020)