THE COLLECTIVE MEMORY OF BABAGÂN BEKTASHISM: ERKÂNNÂMES AND THEIR PUBLICATION IN TURKEY

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 37, 72 - 90, 16.03.2022

Özlem Özdemir , Ali Rıza Özdemir

https://doi.org/10.12981/mahder.1068528

Cited By: 7

Öz

Erkânnâmes, which represent the collective memory of the Babagân branch of Bektashism, are the essential works, consisting of primary texts and subtexts describing one or more Cem Erkan. It is known that there are some critical problems in Bektashi studies in Turkey, considering the concepts of Erkânnâme and Erkan are not fully understood in some studies. Some manuscripts published under the name of Erkânnâmes are not Erkânnâmes, and there are also Erkânnâmes published under other names than Erkânnâme. This study attempts to define the Erkânnâmes, some fundamental issues about the Erkânnâmes and the basic mistakes in the publication of the Erkânnâmes have been touched upon. In addition, a brief introduction of the Erkânnâme publication in Turkey has been made in the article. The main sources used in the article are the written texts of the Bektashi order, the Erkânnâmes and academic studies on the subject. In the study, firstly, the importance of Erkânnâmes was explained, and then a new definition of Erkânnâme was made by reviewing the definitions that have been made to date. After discussing the basic features of the Erkânnâmes, the Erkânnâme publication in Turkey was reviewed, and finally, a bibliographic essay was prepared about the Erkânnâmes published in Turkey. This study, which draws attention to some fundamental erroneous practices in the academic studies prepared on the subject, is intended to be a roadmap for researchers who will study the Babagân Bektashism in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Babagan, Bektashi, erkanname, publication, collective memory

BABAGÂN BEKTAŞİLİĞİNİN KOLEKTİF BELLEĞİ: ERKÂNNÂMELER VE TÜRKİYE’DEKİ NEŞRİ

Öz

Bektaşiliğin Babagân kolunun kolektif belleğini temsil eden erkânnâmeler, bir veya birkaç cem erkânını anlatan metinlerin merkezde olduğu ve yan metinlerle desteklendiği temel eserlerdir. Türkiye’deki Bektaşilik araştırmalarında erkânnâme ve erkân kavramlarının bazı araştırmalarda tam anlaşılmadığı; erkânnâme neşirlerinde de bazı önemli sorunlar olduğu bilinmektedir. Erkânnâme adıyla neşredilen kimi el yazması eserler erkânnâme olmadığı gibi, erkânnâme dışında başka adlarla yayımlanan erkânnâmeler de bulunmaktadır. Bu çalışmada erkânnâme konusunda bir tanım denemesi yapılmış, Babagân Bektaşiliğinin temel metinleri olan erkânnâmeler hakkında bazı temel konulara ve erkânnâmelerin neşrindeki temel yanlışlara temas edilmiştir. Ayrıca makalede Türkiye’de erkânnâme neşrinin kısa bir tanıtımı da yapılmıştır. Makalede kullanılan temel kaynaklar, Bektaşi erkânına ait yazılı metinler, erkânnâmeler ve konuyla ilgili kaleme alınan akademik çalışmalardır. Çalışmada önce erkânnâmelerin önemi açıklanmış, ardından günümüze kadar yapılan erkânnâme tanımları gözden geçirilerek yeni bir erkânnâme tanımı yapılmıştır. Erkânnâmelerin temel özelliklerinin tartışıldığı başlıktan sonra Türkiye’deki erkânnâme neşri gözden geçirilmiş ve son olarak Türkiye’de neşredilen erkânnâmeler hakkında bir bibliyografya denemesi hazırlanmıştır. Konuyla ilgili hazırlanan akademik çalışmalardaki bazı temel hatalara dikkat çekilen bu çalışmanın, Türkiye’de Babagân Bektaşiliğine ait erkânnâmeleri çalışacak araştırmacılar için bir yol haritası olması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Babagân, Bektaşi, erkânnâme, neşir, kolektif bellek

Kaynakça

• Çakırtaş, M. (2021). Erkânname geleneğinde siyer ve tarih referansları: Arnavutluk arşivinde bir yazma örneği. Sosyal Bilimler Dergisi, 43, 315-336.
• Erdem, C. (2011). Muhammet Ali Hilmi Dedebaba erkân-nâmesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 57, 245-258.
• Erdem, C. - Topuzkanamış, E. (2014). Hacı Kırzade Hüseyin Hüsnü Baba erkânnamesi. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 10, 115-136.
• Gölpınarlı, A. (1950). İslam ve Türk illerinde fütüvvet teşkilatı ve kaynakları. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 11/1-4: 6-354.
• Gölpınarlı, A. (1958). Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî: Vilâyet-nâme. İstanbul: İnkılap.
• Gümüşoğlu D. - Yıldırım R. (2006). Bektaşî erkânnâmesi. İstanbul: Horasan.
• Kelpetin Arpaguş, H. (2000). İlmihal. TDV-İA, C. 22, 139-141.
• KK-1: Dursun Gümüşoğlu, İstanbul 1956, Eğitim Enstitüsü mezunu, Emekli. (Görüşme: 4.12.2021)
• Koca, T. - Onaran Z. (1987). Güldeste, nefesler, ezgiler, notalar. Ankara, yy.
• Koca, T. (1990). Bektaşi Alevi şairleri ve nefesleri (13. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar). İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi.
• Koca, T. (1999). Es-seyyid Halife Turgut Baba divanı. (hzl.: Şevki Koca), İstanbul: Nazenin.
• Koçak, Y. (2005). Arnavutluk Devlet Arşivlerinde bulunan Türkçe yazma eserler/erkânnâme: 2”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, XI/33: 71-144.
• Kutlu, S. (2006). Alevîlik-Bektaşilik yazıları, Alevîliğin yazılı kaynakları-Buyruk-Tezkire-i Şeyh Safî. Ankara: Ankara Okulu.
• Necip Asım (2012). Bektaşilik ilm-i hâli. (hzl.: Dursun Gümüşoğlu-Ali Rıza Gürzoğlu), İstanbul: Höşgörü.
• Noyan, B. (1983). Nevrûz erkânı. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2, 110-127.
• Noyan, B. (1996). Nevrûz erkânı. Erdem: Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, VIII/24: 843-856.
• Noyan, B. (2006). Balım Sultan erkânnamesi merkezli geleneksel Bektaşiliğe ait bir ritüel örneği: ikrar. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 40, 53-104.
• Noyan, B. (2010). Bütün yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik (C. 8). Ankara: Ardıç.
• Noyan, B. (2011). Bütün yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik (C. 9). Ankara: Ardıç.
• Özcan, H. (2001). Bektaşi adab ve erkânı, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Özcan, H. (2005). Alevî/Bektâşî şiirinde âdab ve erkân. Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu–I: 141-152.
• Özcan, H. (2012). Hacı Bektaş Veli’nin eserlerinde ve Bektaşi erkânnâmelerinde dervişin nitelikleri. Türkoloji Araştırmaları, VII/1: 1695-1705.
• Özcan, N. (2008). Bektaşî erkânnâmeleri ve bir bektaşî erkânnâmesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 46: 189-204.
• Sakin, O. (2011). Yeniçeri Ocağı tarihi ve yasaları. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Sarıkaya, M. S. (2011). Babagân Bektaşiliğinde ikrar töreni. I. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri (hzl.: Osman Eğri vd.), C. 2, 681-703, Çorum: Hitit Üniversitesi Hacı Bektaş Veli Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Sarıkaya, M. S. (2012). Bektaşî ve Alevî kültürünün yazılı kaynağı olarak fütüvvetnameler. Alevilik Araştırmaları Dergisi, 4, 35-66.
• Sarıkaya, M. S. (2012). Anadolu Alevîliğinin tarihî arka planı. İstanbul: Frida.
• Taş, K. Z. (2021). Bektaşiliğe ait bir ikrar erkânnâmesi: Erkân-ı Sultân Abdal Mûsâ. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi 5/2: 77-89.
• Teber, Ö. F. (2008). Bektaşi erkânnâmelerinde mezhebi unsurlar. Ankara: Aktif.
• Teber, Ö. F. (2009). Bektaşi dervişinin yol haritası: Bektaşi erkânnâmeleri. Doğumunun 800. Yıldönümünde Hacı Bektaş Veli sempozyumu bildirileri. (ed.: Filiz Kılıç), 359-371, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Teber, Ö. F. (2011). Bektaşi erkânnâmelerinde mezheplerüstü yaklaşım: Ahlâk merkezli din anlayışı. I. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu 07-09 Mayıs 2010, C. II, 659-667, Çorum.
• Teber, Ö. F. (2013). Balkanlarda Babagân koluna ait bir XIX. yüzyıl Bektaşi erkânnâmesi. Ankara: İlahiyat.
• Teber, Ö. F. - Gökalp, Y. (2014). Bir Bektaşi ilmihali. Hünkâr Alevilik-Bektaşilik Akademik Araştırmalar Dergisi, I, (2), 83-101.
• Temren, B. (1995). Bektaşiliğin eğitsel ve kültürel boyutu. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Topuzkanamış, E. (2010). Bir Bektaşî erkânnamesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 55, 421-436.
• Tur, S. D. (2012). Erkânname. İstanbul: Can.
• Yalçın, A. - Yılmaz H. (2005). Arnavutluk Devlet Arşivlerinde bulunan Türkçe yazma eserler: erkânname: 1. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, XI/33, 11-69.
• Yalçın, A. (2021). Müellifi meçhûl bir ikrârnâme risâlesinden hareketle Bektâşîlikte ikrâr geleneği. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 14 /2, 1020-1048.
• Yıldız, H. (2010). Bektaşi erkânnâmelerinde mezhebi unsurlar. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 55, 471-476.
• Yüksel, M. (2002). Bektaşîlik ve Mehmed Ali Hilmî Dedebaba. İstanbul: Bakış.