EVLİLİĞE GEÇİŞTE BİR ERGİNLENME RİTÜELİ: GELİN EKMEĞİ

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 37, 166 - 178, 16.03.2022

Oğuz Doğan

https://doi.org/10.12981/mahder.1072376

Cited By: 1

Öz

Yaşamın önemli geçiş aşamalarından biri olan evlilik, iki farklı bireyin sosyal rol değişikliği sürecini toplumun onayına sunması bağlamında gerçekleştirdiği evrensel bir törendir. Normlar sonucu şekillenen toplumsal alana ilan edilen sözleşmeyle (dini veya resmi nikâh) kadın ve erkek arasındaki ilişki, meşrû bir zemine oturtulur. Farklı kültür ve insan toplulukları arasında gerçekleştirilen eylem, aynı oranda çeşitlilik taşıyan ritüellere de sahiptir. Geleneklerin toplumsal işleyişi belirlediği alanlarda ritüeller geçiş dönemlerinin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Bekârlıktan evliliğe geçiş aşamasında yürütülen gelenek ve göreneklerin özünde ise erginlenmeye işaret eden pek çok uygulama bulunmaktadır. Bu çalışmada Siirt’e bağlı Kurtalan ilçesindeki düğünlerde yürütülen gelin ekmeği ritüeli ve ritüelin toplumsal yaşamdaki işlevleri ele alınmıştır. Yörenin kolektif hafızasından beslenen gelenek, taşıdığı kültürel değerler ve verdiği mesajlar yönüyle özgün bir kadın erginlenme ritüelidir. Bu doğrultuda ritüeldeki sembol, kült ve eylemler belirlenerek anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Evlillik sırasında uygulanan ritüelle, sosyal statü değişikliği sürecine erişmeye çalışan kadın, bir takım sembolik görev ve sorumluluklarla karşı karşıya kalmaktadır. Hedefine ulaşmak için gerekli aşamaları geçmeye çalışan kadın, ritüelin odak noktasını oluşturan ekmekten yemesiyle birlikte erginlenme sürecini toplum nezdinde tamamlamaktadır. Yapılan çalışmayla geleneğin bir sürekliliğe sahip olduğu ve kuşaklar arası kültürel aktarım misyonunu günümüzde de yerine getirdiği tespit edilmiştir. Ayrıca çalışmanın kapsamını, alan araştırması sonucunda toplanan veriler ve yazılı kaynaklardan elde edilen bazı bilgiler oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Siirt, Gelin, Ekmek, Erginlenme, Ritüel, Toplum

AN INITIATION RITUAL IN TRANSITION TO MARRIAGE: BRIDE BREAD

Öz

: Marriage, one of the important transitional stages of life, is a universal ceremony performed by two different individuals in the context of presenting the social role change process to the approval of the society. With the contract (religious or civil marriage) announced in the social sphere shaped as a result of the norms, the relationship between men and women is placed on a legitimate ground. The action performed between different cultures and human communities also has rituals that are same amount of diversity. In areas where traditions determine social functioning, rituals constitute an important part of transition periods. In the essence of the traditions and customs carried out during the transition from being single to marriage, there are many practices that point to initiation. In this study, the bridal bread ritual carried out at weddings in Kurtalan district of Siirt and the functions of the ritual in social life are discussed. It is a original female initiation ritual in terms of tradition, cultural values and messages that are fed by the collective memory of the region. In this direction, the symbols, cults and actions in the ritual were determined and tried to be interpreted. The individual, who tries to reach the social status change process with the ritual applied during marriage, is faced with some symbolic duties and responsibilities. The bride-to-be, who is trying to reach the process of social status change, is faced with a number of symbolic duties and responsibilities. Trying to pass the necessary stages to reach her goal, the candidate completes the initiation process in the eyes of the society, by eating the bread, which is the focal point of the ritual. With the study, it has been determined that the tradition has a continuity and that it fulfills the mission of transferring culture between generations today. In addition, the scope of the study consists of data collected as a result of field research and some information obtained from written sources.

Anahtar Kelimeler

Siirt, Kurtalan, ritual, tradition, culture, ceremony

Kaynakça

• Aydemir, A. (2013). Türk dünyasında bazı düğün terimleri ve ‘al duvak’ geleneği üzerine. Turkish Studies, 8/9, 619-655,
• Campbell, J. - Moyers B. (2014). Mitolojinin gücü (Kutsal kitaplardan Hollywood filmlerine mitoloji ve hikâyeler). (Çev.: Zeynep Yaman), İstanbul: Media Cat Kitapları.
• Connerton, P. (2014). Toplumlar nasıl anımsar. (Çev.: Alaeddin Şenel), İstanbul: Ayrıntı.
• Öğüt Eker, G. (1998). Türk düğün geleneği içinde Karakeçili Türk düğünü. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi
• Eliade, M. (2014). Doğuş ve yeniden doğuş (İnsan kültürlerinde erginlenmenin dini anlamları). (Çev.: Fuat Aydın), İstanbul: Kabalcı.
• Ersoy, N. (2000). Semboller ve yorumları. İstanbul: Zafer Matbaası.
• Gennep, A. V. (1960). The rites of passage, London: Routledge.
• Genç, R. (1997). Türk inanışları ile millî geleneklerinde renkler ve sarı-kırmızı-yeşil. Erdem, S. 27, 1075-1110.
• Honko, L. (2006). Ritüellerin oluşum süreci. (Çev.: Ruhi Ersoy), Milli Folklor, S. 69.
• Jung, C. G. (2006). Analitik psikoloji, (Çev.: Erol Gürol), 2. b., İstanbul: Payel.
• Jung, C. G. (2014). Gökte görülen cisimler üzerine bir mit. (Çev.: Mustafa Tüzel), İstanbul: Kırmızı Kedi.
• Halbwachs, M. (2016). Hafızanın toplumsal çerçeveleri. (Çev.: Büşra Uçar), Ankara: Heretik.
• Kılıç, S. (2012). Türk halk inanışlarında yiyecek ve içecekler. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Koç, A. (2016). Eşikteki mücadele: Anadolu düğünlerinde kaynana-kaynata güreşi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (42), 252-274.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2015). Fatma Ana üzerine anlatılan efsaneler. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 3 (6), 106-115.
• Özcan, T. M. (2012). İlkel toplumlarda toplumsal kontrol (Hukuk dışı mekanizmalar ve ilkel hukuk., İstanbul: On İki Levha.
• Rappaport, A. R. (2010). Ritüel. (Çev.: Kürşat Korkmaz), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1., (Yay. Haz. M. Öcal Oğuz, Metin Ekici, Nebi Özdemir, Gülin Öğüt Eker, Selcan Gürçayır), Ankara: Geleneksel.
• Reed, E. (2012). Kadının evrimi II. (Çev.: Şemsa Yeğin), İstanbul: Payel.
• KK.1: Sultan Karatay, 24, lisans mezunu, öğretmen, görüşme tarihi ve yeri: 9 Ekim 2021 / Siirt/Kurtalan
• KK.2: Songül Karatay, 54, okuryazar değil, ev hanımı, görüşme tarihi ve yeri: 9 Ekim 2021 / Siirt/Kurtalan
• KK.3: Şekernaz Altın, 63, okuryazar değil, ev hanımı, görüşme tarihi ve yeri: 12 Kasım 2021 / Siirt/Kurtalan
• KK.4: Meliha Karatay, 64, okuryazar değil, ev hanımı, görüşme tarihi ve yeri: 9 Ekim 2021 / Siirt/Kurtalan
• KK.5: Muazzez Aydın, 26, ön lisans mezunu, ev hanımı, görüşme tarihi ve yeri: 14 Kasım 2021 / Siirt/Kurtalan
• KK.6: Fatma Deryalar, 22, ortaokul mezunu, ev hanımı, görüşme tarihi ve yeri: 12 Kasım 2021 / Siirt/Kurtalan
• KK.7: Merve Özbek, 25, lise mezunu, ev hanımı, görüşme tarihi ve yeri: 12 Kasım 2021 / Siirt/Kurtalan