Öz
Aytıs sanatı, Kazak halkının göçebe hayatını, ulusal kimliğini, manevi doğasını ve bozkır kültürünü yansıtan, bu özelliklerle bağlı bir şekilde ortaya çıkıp gelişen eşsiz bir geleneksel mirastır. Kazak sözlü edebiyatının kahramanlık ve aşk destanları, türküleriyle birlikte gelişmiş, hatta tür ve içerik açısından bu türler üzerinde olumlu etkilerde bulunmuştur. Çalışmada, günümüze kadar yaşatılan Kazak halk edebiyatında eşsiz bir sanat olan aytısın bazı meselelerini ele aldık. Özellikle doğaçlama sanatı, kökeni, oluşumu, gelişimi, dağılımı, türü, sanatsal niteliği, Kazak kültürü ve edebiyatındaki rolüyle ulusal maneviyattaki öneminden bahsettik. İç tarz türleri ve işlevlerini, bazılarının eskime nedenlerini, yeniden oluşturulma ve ülke yararına dönüştürülme yollarını bilimsel olarak inceledik. Aytıs türlerinin toplanması, saklanması, sistemleştirilmesi, araştırılması, yayınlanması, çok yönlü yapıları, toplumun tarihsel ve sosyal koşullarına bağlı olarak farklı dönemlerdeki değişiklikler vb. konulara dikkat çektik. Çalışmada yazılı kaynaklardan elde edilen verileri kullandık. Çalışmanın sonuç kısmında, aytıs sanatının mevcut durumu ve söz konusu sanatın yaşatılması için yapılması gereken çalışmalar hakkında önerilerde bulunduk. Zaman zaman akamete uğratılan aytıs sanatının bayrağı, 20. yüzyılda Jambıl, Şaşıbay, Doskey, Nartay, Sat, Nurkan, Kayıp, Köşen, Kenen, Sayadil, Ümbetali gibi akınlar tarafından yükseltmişlerdir. Gelenek günümüzde de yaşatılmaktadır, fakat geleneğin modern ortamlarda korunamamaktadır. Aytıs şairleri, ünlü akınların aytıslarını ritimlerine uyumadan aktarmaktalar ve yüzyıllardır yaşayagelen bölge okullarının müzik geleneklerine saygı göstermemektedirler. Dolayısıyla bu gibi durumlar, modern aytıs sanatının çözülmemiş sorunlarındandır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Alibek, T. (2015). Kulanayan Kulmambet. Monografiya. Almatı. Altınsarin, I. (1879). Kirgizskaya hrestomatiya. Orenburg.
- Egevbayev, A. K. (2006). XIX ğasırdıñ ekinşi cartısındağı kazak adebiyeti. Kazak adebiyetiniñ tariyhı. (hzl. A. Egevbayev) s. 10-176, Almatı: Kazakparat.
- Jambıl. (1996). Tañdamalı şığarmaları. Almatı: Ğılım.
- Jarmuhamedulı, M. (2001). Aytıs ölenderiniñ arğı tegi men damuvı. Almatı: Murattas.
- Jarmuhamedulı, M. - Albekov, T. (2006). Kazak adebiyetiniñ tariyhı. C. 5, Almatı: Kazakparat.
- Koñıratbayev, A. (1975). Epos jane onıñ aytuvşıları. Almatı: Kazakstan.
- Lyuts, Y. (1883). Kirgizskaya hrestomatiya. Taşkent.
- Radlov, V. V. (1870). Obraztsı narodnoy literaturı Tyurkskih plemen, jivushih v yujnoy Sibiri i Dzungarskoy. C. 3, St. Petersburg.
- Valihanov, Ş. Ş. (2010). Sobranie soçineniy v 5 tomah. Alma-Ata: Kazakstan.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Sanat ve Edebiyat |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 12 Haziran 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 2 Nisan 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 15 Sayı: 38 |
