Öz
Türk mitolojisinde kozmogonik tasarım; gök, yer ve yeraltı olmak üzere üç katmanlı olarak düşünülmüştür. Sözü edilen her bir katman, iyi ve kötü kavramlarıyla anlamlandırılmıştır. Bu düşünceye göre, gök, tanrısal mekân olarak iyiliği/aydınlığı; yeraltı ise Tanrı tarafından cezalandırılan Erlik mekânını yani kötülüğü/karanlığı temsil etmektedir. Yeryüzü ise hem iyi hem de kötüye meyilli olan kişioğlunun yaşadığı alanı simgelemektedir. Yeryüzünün merkez simgesi ise topraktır. Toprağın kutsallığı, yer ile gök arasında dünya ekseni (axis mundi) vazifesi gören ağaç, dağ gibi birçok unsura, tıpkı bir annenin bebeğini karnında taşıması gibi, yaşam alanı sağlaması düşüncesinden gelmektedir. Dolayısıyla toprak, üretici, bereket verici olarak tasarımlanmıştır. Toprak farklı kültürlerde üzerinde yaşanan mekân olmasının yanında hayat verici ve besleyici özellikleriyle anne merkezli simgesel anlatımın önemli bir unsuru olmuştur. Diğer birçok toplumda görüldüğü gibi, Türk toplum ve kültür hayatında da toprağın ana olarak algılanması, çoban kültüründe otlaklara olan gereksinimden; tarım kültüründe ise toprağa olan ekonomik bağlılık ihtiyacından kaynaklanmaktadır. Çalışmada, mitolojik ana algısının, Türk mitik tasarımından beslenen sözlü folklor ürünlerindeki işlevsel konumu üzerine bir değerlendirme yapılması planlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Toprak Mitolojik Ana Türk mitolojisi Mitik Düşünce Folklor Ürünleri
Kaynakça
- Aktaş, E. (2011). Hakas Destanları III Han Orba. Ankara: TDK Yayınları.
- Bayat, F. (2012). Türk Mitolojik Sistemi 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Cassirer, E. (2005). Sembolik Formlar Felsefesi II Mitik Düşünme. (çev.: Milay Köktürk), Ankara: Hece Yayınları.
- Çetin Milci, E. (2006). Başkurt Masalları ve Başkurt Türkçesindeki Sözcük Grupları, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Ercil, M. (2008). Malatyalı Âşık Birfani (Hayatı-Sanatı ve Şiirleri), Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Ergun, M. (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi. Ankara: TDK Yayınları.
- Ergun, M. (2013). Yakut Destan Geleneği ve Er Sogotoh. Ankara: TDK Yayınları.Ergun, M. (2013). Yakut Destan Geleneği ve Er Sogotoh. Ankara: TDK Yayınları.
- Gelekçi, S. (2007), Âşık Mürsel Sinan (Hayatı-Sanatı-Eserleri), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Gürsoy-Naskali, E. (1999). Altay Destanı Maaday Kara. İstanbul: YKY Yayınları.
- Işık, M. (2010). Nogay Masalları. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Köse, S. (2012). Tanzimat’tan Günümüze Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Mitolojik Unsurlar, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Ögel, B. (1998). Türk Mitolojisi. Cilt I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Özen, S. (2009). Konu ve Yapı Bakımından Kırgız Peri Masalları, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Özer, C. (2009). Zileli Âşık Sadık Doğanay’ın Hayatı, Sanatı ve Sanatçı Kişiliği, İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Radloff, W. (1954). Sibirya’dan. (çev.: Ahmet Temir), İstanbul: Maarif Basımevi.
- Saçkesen, A. (2010). Özbek Masallarının Tip ve Motif Yapısı, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
- Şamlıoğlu, E. S. (2013). Kırım Tatar Masalları Üzerine Bir İnceleme, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Yolcu, M. A. (2014). Babasız Gebelik Mitleri Bağlamında Türk Mitolojisinde Gök-Yer Dikotomisi ve Ana Tanrıça Kültünün İzleri. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 7, S. 1, 70-92.
- Zhamakina, A. (2009), Kazak Masalları Üzerine Bir İnceleme, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk Halk Bilimi |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 12 Haziran 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 7 Nisan 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 15 Sayı: 38 |
