KIR KÖKENLİ ÇALIŞMALARDAN KENT MERKEZLİ ÇALIŞMALARA: KENTLEŞME ODAĞINDA TÜRKİYE’DE FOLKLORUN GELİŞİMİ ÜZERİNE BİR DENEME

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 39, 797 - 818, 15.09.2022

Onur Yılmaz

https://doi.org/10.12981/mahder.1158896

Cited By: 2

Öz

Kuruluşunun 100. yılını kutlayacağımız Türkiye Cumhuriyeti, geride kalan yüz yıllık dönemde gerek kendi bünyesindeki gerekse de dünyadaki gelişmelere bağlı olarak siyasal, ekonomik, toplumsal ve kültürel değişimler geçirerek gelişimini sürdürmüştür. Bu gelişmeleri en çok etkileyen olgulardan biri olan göç ve kentleşme, sosyal bilimlerin üzerinde en çok yoğunlaştığı konuların başında gelmektedir. Türkiye’de göçlerle şekillenen kent kültürü, farklı zaman dilimleri içerisinde farklı özellikler meydana getirmiştir. Dünyadaki gelişmelerden tamamen bağımsız olmayan göç olgusunun nedenleri ve sonuçları benzer görünümler ortaya çıkarsa da Türkiye’nin kentleşme deneyimi büyük oranda kendine has bir süreç izlemiştir. Çok partili siyasal sisteme geçtiğimiz 1950’li yıllarda tarımsal alanda meydana gelen makineleşme neticesinde kırsalda atıl bir iş gücü ortaya çıkmıştır. Bu iş gücünün kentlere yönelmesiyle Türkiye’de kentleşme süreci başlamıştır. Bu süreç 1980’li yıllardan itibaren küreselleşme ve neoliberal ekonomiye geçişle birlikte farklı boyutlar kazanmaya başlamıştır. Bilimsel alanlar da bu değişim süreçlerinden etkilenerek çalışma konularını zaman içerisinde belirli başlıklara yoğunlaştırmıştır. Bu makalede halkbiliminin Türkiye’deki gelişimi, siyasi ve ekonomik koşullar da göz önünde bulundurularak kentleşme sürecine odaklanmakta ve kent bilimi olan sosyolojinin gelişimiyle karşılaştırmalı bir şekilde ele alınmaktadır. Ayrıca süreç içerisinde değişen paradigmalar çerçevesinde bugünkü duruma yönelik saptamalar da eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

göç, kentleşme, kültür, sosyoloji, kent folkloru

Kaynakça

• Aça, M. (2018). Kent folkloruna yöneliş ve Trabzon kent kültüründe pazarcı folklorunun yeri. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 17 (1), 95-112.
• Adaş, S. (2019). Bartın'ın kentsel imgeleri ve kent kimliği oluşumundaki etkileri, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Adıgüzel, Y. (2019). Göç Sosyolojisi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Akkaya, S. (2016). Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde kent imgeleri ve günümüz kent markası tasarımına etkisi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Aksu Kocatürk, G. (2021). Türkiye’de kentleşme ve göç olgusuyla ilgili makalelerin dönemsel olarak incelenmesi. Kent ve Çevre Araştırmaları Dergisi, 3 (1), 4-27.
• Akyurt, M. A. ve Yaman, Ö. M. (2019). Türkiye’de kent sosyolojisi çalışmaları. Kent Sosyolojisi, (ed.: Köksal Alver), Konya: Çizgi Kitabevi.
• Alakuş, P. (2017), Âşık ve kent ilişkisinin çözümlenmesi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Alangu, T. (2021). Türkiye Folkloru El Kitabı (Haz. İsmail Görkem). İstanbul: YKY Yayınları.
• Artun, A. (2021). Osmanlı Devleti'nin kuruluş mitosunun Bilecik kent kültüründeki yansımaları, Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Aslan, E. (2019). Günümüz kent toplumunda mitin dönüşümü ve sürekliliği: Ufo mitleri, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Bayrı, M. H. (1947). İstanbul folkloru. İstanbul: Eser Yayınları.
• Ben-Amos, D. (2006). Şartlar ve çevre içinde folklorun bir tanımına doğru. (çev. Metin Ekici) Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1, (yay. haz.: M. Ö. Oğuz, M. Ekici, N. Özdemir, G. Öğüt Eker, S. Gürçayır Teke), Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Çakır, E. (2019). Halkbilimine çevre korumacı bir yaklaşım önerisi ekofolklor. Ekoeleştiri Folklor ve Edebiyat İncelemeleri. Konya: Kömen Yayınları.
• Çalış, F. (2016). Günümüz kentinde kurban ritüeli, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Cingöz, Y. (2016). Kent, popüler kültür ve karnavalesk: Karagöz geleneği ve müziği, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çetik, M. (2019). Pertev Naili Boratav: bir akademisyen ve düşünce adamı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2010). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Derdiçok, N. S. (2022), Kent folkloru: kadın günlerinin halk bilimi açısından incelenmesi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Dundes, A. (2006). Halk kimdir? (çev. Metin Ekici) Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1, (yay. haz.: M. Ö. Oğuz, M. Ekici, N. Özdemir, G. Öğüt Eker, S. Gürçayır Teke), Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Eker, P. (2019). Kent kültüründe alevi inanç ve ritüelleri: Mersin örneği, Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Erdönmez, C. (2005). Köy-kent: olumlu ve olumsuz yönleriyle bir kırsal kalkınma projesinin çözümlemesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, (2), 35-51.
• Ersoy, R. (2012). Halk bilimi çalışmalarının gelişimine paralel olarak alan araştırması kavramını yeniden düşünmek. Millî Folklor, 94, 5-13.
• Fidan, S. (2017). Âşıklık geleneği ve medya endüstrisi. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019). Halk medeniyeti. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları, ss. 535.
• Gökçen, A. H. (2015). Kent ortamında iki âşık: Maksut Koca ve Nevruz Ali Çiçek, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Gözüm, G. (2010). Modern kentte üretilen türkülerin ve bunların icra ortamlarından türkü barların, işlev kuramı açısından incelenmesi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Gül Çoruk, F. J. (2009). Kayseri esnafının kent kimliği oluşumuna etkisi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Günay U. (1987). Folklor nedir? Türk Folklor Araştırmaları, 1987, 23-30.
• Güngör, E. (1982). Kültür değişmeleri ve milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gürçayır, S. (2007). Çağdaş kentte beden folkloru, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Güreşçi, E. (2011). Türkiye’de köyden kente göç ve düşündürdükleri. Sosyo-Ekonomi Dergisi, Göç Özel Sayısı, 127-135.
• Ilıcak, N. G. (2010). Sadi Yaver Ataman’ın gözüyle İstanbul folkloru. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kaplan, M. (2008). Geleneksel tıbbın yeniden üretim sürecinde kadın -Ankara kent örneğinde kuşaklar arası çalışma-, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Karpat, K. H. (2019). Türkiye’de toplumsal dönüşüm kırsal göç, gecekondu ve kentleşme. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kartal, K. (1983). Kentlileşmenin ekonomik ve sosyal maliyet. Amme İdaresi Dergisi, 16(4), 94.
• Kasımoğlu, S. (2018). Türkiye’de folklor araştırmaları. Turnalar, 71, 28-42.
• Kaya, Y. (2020). Dövme pratikleri üzerine bir araştırma: Ankara kent örneği, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kayacan, G. (1999). Doğu ve Güneydoğu’da zorunlu göç Kızıltepe’den İstanbul’a… Kemerburgaz çadır köyü. 75 Yılda Köylerden Şehirlere, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayını.
• Keleş, R. (1986). Kentleşme ve kamu yönetimi sorunları. Hızlı Şehirleşmenin Yarattığı Ekonomik ve Sosyal Sorunlar, İstanbul: Siyasi ve Sosyal Araştırmalar Vakfı.
• Kıray, M. B. (2000). Ereğli: ağır sanayiden önce bir sahil kasabası. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Kongar, E. (2019). Türkiye’de toplumsal değişme kuramları ve Türkiye gerçeği. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Korkmaz, M. A. (2012). Almanya Türklerinde başarı ve başarısızlığı kavramsallaştırmaya bağlı kişisel anlatımların aileye ve çevreye yansımasında geleneksel yapılar ile dünya görüşünün işlevsel analizi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Köse, G. (2018). Sivas folkloru dergisi kapsamında yerel Türk halkbilimi dergiciliği ve araştırmacılığı geleneği, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Metin, E. (2008). Kent kültürünün geleneği yansıtan mizahi eleştirisi: Devekuşu Kabare, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Oğuz, M. Ö. (2001). Kentlerin oluşumu ve gelişimi süreçlerinde Türk halkbilimi, Millî Folklor, 51, 46-49.
• Özdemir, N. (2015). Medya, kültür ve edebiyat. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2019a). Araştırmaların tarihi. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2019b). Paldır kültür kentleşmeler. Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Özakpınar, Y. (2003). Kültür değişmeleri ve batılılaşma meselesi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özdemir, M. (2019). Dijital kültür. İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
• Özdemir, N. (2018). Geleneksel bilgi ve kültür ekonomisi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 18/1, 1-28.
• Özdemir, N. (2021). Kültür değişmeleri ve teknoloji, Kültür Bilimi Araştırmaları, Ankara: Akademi Kültür Yayınları.
• Özdemir, N. (2022a). Geleneksel ekolojik bilginin markalaşması. (ed.: M. A. Yolcu). Kaz Dağları ve Geleneksel Ekolojik Bilgi, Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Özdemir, N. (2022b). Postmodern yerellik ve geleneksel ekolojik bilgi. Culture Academy, 2/1, 1-30.
• Özkan, D. (2021). 'Şimdiyi sürüklemek': ücretsiz ev içi emeğin feminist perspektiften değerlendirilmesi Ankara örneği, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Öztürkmen, A. (2006). Türkiye’de folklor ve milliyetçilik. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pamukcu, A. (2021). Bursa kapalıçarşı ve hanlar bölgesi folkloru, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Şahin, M. (2017). Kültürel değişim bağlamında Alevi toplumunda Türk halk inançları (Küçükçekmece ilçesi örneği), Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Şengül, T. H. (2009). Kentsel çelişki ve siyaset, kapitalist kentleşme süreçlerinin eleştirisi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Taş, N. (2020). Kentleşme sürecinde Alevi ritüelleri ve inanç pratiklerindeki değişmeler (İstanbul-Sivas örneği), Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Tavukcu, H. (2016). Geleneğin yeniden keşfi bağlamında halk hekimliği (Ankara kent örneği), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Turhan, M. (2018). Kültür değişmeleri. Ankara: Altınordu Yayınları.
• Uğur, S. (1947). İçel folkloru. Ankara: CHP Halkevleri Yayınları.
• Unayık, E. (2008). Cemil Cahit Güzelbey'in hayatı, edebi kişiliği ve folklorik faaliyetleri (yayımlanmış ve yayımlanmamış eserleri üzerine bir araştırma), Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yalçın, C. (2004). Göç sosyolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Yalçın, C. (2010). Türkiye’de kentlileşme sorunları üzerine bir tartışma. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28 (1), 225-245.
• Yıldırım, D. (1991). Türk folklor araştırmalarının problemleri. Millî Folklor, 2 (11), s. 13-20.
• Yılmaz, N. (2009). Ekonomik krizin etkisiyle İstanbul’dan tersine göç eden ailelerin toplumsal özellikleri ve beklentileri üzerine bir inceleme. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1): 27-62.
• Yılmaz, H. T. (2019). Halk kültürü ürünleri bağlamında Bafra ilçesi kent imgeleri, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yolcu, M. A. (2019). Toplumsal cinsiyet ve kadın folkloru yazıları. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Yolcu, M. A. ve Aça, M. (2019). Geleneksel ekolojik bilgi ve folklor. Folklor/Edebiyat, 25 (100), 861-871.