ANKARA ELMADAĞ İLÇESİNDE "TİRİT" GELENEĞİ

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 39, 754 - 778, 15.09.2022

Mutlu Özgen

https://doi.org/10.12981/mahder.1161446

Öz

Anadolu’da tiridin ve çeşitlerinin bu derece yaygın olmasının sebebi biraz da dinseldir. Ekmeğin “nimet” olarak kabul edildiği Anadolu’da, ekmeği israf etmenin günah sayılması, Allah’ın kuraklıkla yoklukla insanları sınayacağından duyulan korku ve çekinme bayat ve kuru ekmeği değerlendirmeyi elzem kılmıştır. Tirit bu noktada ekmeğe duyulan şükrün ve hürmetin yemek çeşidine dönüşmüş halini oluşturmaktadır. Aynı zamanda tirit, ekmeğin özellikle de bayat ve kuru ekmeğin yerinin çöp/sokak değil sofra olduğunu insanlara hatırlatan özel tekniğin adı olmuştur. Anadolu’da, kuru bir şeyin sulu bir şeyle -lezzetli bir et suyu ile- ıslatılma tekniğinin genel adı Tirittir. Tirit özel bir teknik olup, ismini sadece yapımında kullanılan etten değil, et suyunun üzerine döküldüğü ekmekten de alabilmektedir. Derviş sofralarının tekke mutfaklarının da baş yemeklerinden biri olan tiridin Anadolu’daki hikayesine baktığımızda baş aktörünün ekmek ekmeği lezzetli et suyu ile onurlandırmak suretiyle yapılması tiridin ekmeksiz olmayacağı gerçeğini de ortaya koymuştur. Anadolu’da Ekmek sayesinde kimlik bulup işlev kazanan tiritlerden biri de Ankara’nın Elmadağ ilçesinde tandır ekmeği ile yapılan tirittir. Tandır ekmeğinin sıcak tirit suyuna dayanma özelliği ve lezzetli et suyunu içine hapsetme yönü Elmadağ mutfağının tirit çeşitleri ile anılmasını sağlamıştır. Elmadağ’ında tirit gündelik hayatın içinde önemli yer teşkil ederek düğün cenaze, sünnet, hac uğurlama, mevlitler, bayramlarda kurulan sofraların baş yemeği olmuştur. Elmadağ’ında tandır ekmeksiz tirit tiritsiz de geçiş dönemi törenleri, bayramlar düşünülmez olmuştur. Çemen tiridi, soğan tiridi, kafa (kelle-paça) tiridi et tiridi tavuk tiridi gibi çeşitlerinin yanı sıra tirit Elmadağ’ında tirit toplumsal onayın, küslüğü gidermenin, rızalık alıp helalleşmenin sembolü olmuştur. Çalışmamızda, Ankara’nın Elmadağ ilçesinin mutfak kültürünü şekillendiren tirit yemeğinin yapılışı ve çeşitleri kadar toplumsal açıdan uzlaştırıcı işlevlerine de bildirimizde değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

ELMADAĞ,, TİRİT,, TANDIR EKMEĞİ,, MUTFAK KÜLTÜRÜ,, GEÇİŞ DÖNEMLERİ,

Kaynakça

• Kaynakça: Ceylan, Mustafa (1983), Tarihi ve Folkloruyla Elmadağ, Ankara: Yargıçoğlu Matbaası
• Cunbur, Müjgan (1981), “Mevlana’nın Mesnevisinde ve Divan-ı Kebirinde Yemekler”, Türk Mutfağı Sempozyum Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. s. 77
• Koşay Hamit Zübeyr, Akile Ülkücan (2011), Anadolu Yemekleri ve Türk Mutfağı, İstanbul: Çiya Yayınları.
• Ögel Bahaddin (1987), Türk Kültür Tarihine Giriş IV., Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Özel, Aytaç (2006), Ankara ili Elmadağ İlçesi’nin sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Y. Lisans Tezi, Niğde
• Özgen, Mutlu (2019), “Türk Halk Kültürü Uygulamalarında Çöplük, Çöp, Atık”, Gübre, Tezek, Çöp Kitabı, (Editör: Emine Gürsoy Naskali) ,ss. 435-468, İstanbul: Kitabevi,
• Özgen, Mutlu (2022), “Tokat’ın Şehir Efsanesine Dönüşen Kültür Ögeleri” , Şehir Efsaneleri Kitabı, (Editör: Emine Gürsoy Naskali),ss.177-230, Çanakkale: Paradigma Akademi
• Samancı Özge (2013), “Osmanlı Kültüründe Ekmeğin Simgesel Anlamları” , Yemek ve Kültür, No:32, ss.72-77.
• Soysal Sahrap (2007), Derviş Sofraları, İstanbul: Doğan Kitap
• Şavkay, Tuğrul (2000), Osmanlı Mutfağı, İstanbul: Şekerbank Yayınları
• Terzioğlu, İbrahim (2014), İpek Yolundaki Derbent Elmadağ Şehrengizi, Ankara: Ark Yayınları
• Sözlü Kaynaklar: KK.1: Yalçın Hüner, Elmadağ 1952, Esnaf (Görüşme 19.03.2017 /Elmadağ)
• KK.2: Yaşar Hüner, Elmadağ 1950, Esnaf (Görüşme 21.03.2017 / Elmadağ)
• KK.3: Hatice Hüner, Elmadağ, 1956, Ev hanımı (Görüşme 20.03.2017 /Elmadağ)
• KK.4: Fadime Kıvrak, Elmadağ 1947, Ev Hanımı (Görüşme 29.03.2017 /Elmadağ)
• KK.5: Kısmet Özgen, Elmadağ 1967, Ev Hanımı, (Görüşme 26.03,2017 / Elmadağ)
• KK.6: Satiye Yoldemir, Elmadağ 1961, Ev Hanımı (Görüşme 25.03.2017 /Elmadağ)
• KK.7: Mustafa Bilecen, Elmadağ 1954, Esnaf (Görüşme 24.03.2017 / Elmadağ)
• KK.8: Nazım Atakan, Elmadağ 1961, Esnaf (Görüşme 23.03.2017 / Elmadağ)
• KK.9: Arif Önemli, Elmadağ 1964, Esnaf (Görüşme 22.03.2017 /Elmadağ)
• KK.10: Miset Özgen, Elmadağ, 1968, Ev Hanımı, (Görüşme 15.03.2017 /Elmadağ)
• KK.11: Nevin Keskin, Elmadağ 1965, Ev Hanımı, (Görüşme 18.03.2017 / Elmadağ)
• KK.12: Hatice Soğukpınar, Elmadağ 1972, Ev Hanımı, (Görüşme 16.03.2017 /Elmadağ)
• KK.13: Şükran Elibol, Elmadağ 1958, Ev Hanımı, (Görüşme 27.03.2017 / Elmadağ)
• KK.14: Ünzile Çete, Elmadağ 1971, Ev Hanımı, (Görüşme 28.03.2017 /Elmadağ)
• KK.15: Ayşe Koçoğlu, Elmadağ 1963, Ev Hanımı, (Görüşme 17.03.2017 /Elmadağ)
• KK.16: Suzan Özgen, Tokat 1940, Emekli Ebe Hemşire (Görüşme 18.06.2017 / İstanbul)
• KK.17: Fatma Yoldemir, Elmadağ 1969, Ev Hanımı (Görüşme 30.03.2017 /Elmadağ)
• KK.18: Mustafa Özdamar, Konya 1946, Araştırmacı -Yazar (Görüşme 11.06.2017 /İstanbul)
• Internet kaynakları URL-1: https://sozluk.gov.tr/?kelime=TİRİT (Erişim Tarihi 16.11.2019) URL-2: https://www.youtube.com/watch?v=S7TNYEMovdE (Erişim Tarihi 16.11.2019) URL-3: https://www.siyerdergisi.com/?h447/tirit ( Erişim Tarihi 19.11.2019) URL-4: https://islamansiklopedisi.org.tr/rifade (Erişim Tarihi 19.11.2019)