MİLLÎ VE KÜLTÜREL KİMLİK SEMBOLİZMİ BAĞLAMINDA XARIBÜLBÜL

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 39, 650 - 676, 15.09.2022

Ahmet Keskin

https://doi.org/10.12981/mahder.1162527

Öz

Xarıbülbül, Azerbaycan’da başta Şuşa olmak üzere Karabağ bölgesinde yetişen ve toplum tarafından “dünyanın başka hiçbir yerinde yetişmediğine” inanılan, bu doğrultuda hakkında türlü inanç ve anlatılar bulunan çok renkli ve çiçekli bir bitkidir. Bülbül, gül ve dikenin bir arada bulunduğu ilginç bir fiziki yapıya sahip olduğu için “dikenli bülbül” anlamına geldiği kabul edilen “Xarıbülbül” sözcüğüyle ifade edilen bu bitkinin Azerbaycan tarihinde, kültüründe, folklorunda, sanatında kendine özel bir yer edindiği anlaşılmaktadır. Nitekim Hanlıklar döneminden itibaren başta şaire Ağabegüm/Ağabeyim Ağa (Ağabacı) Cevanşir ile ilişkilendirilmek üzere hakkında çok sayıda inanç, anlatı ve manzume oluşturulan bu bitkinin Azerbaycan halk kültürünün çeşitli alanlarında zengin ve dikkat çekici görünümleri belirginleşmiştir. Öte yandan Xarıbülbülün, 1990larda başlayan çatışmalar ve 2020 yılında gerçekleşen 44 günlük bir mücadelenin ardından Azerbaycan ordusunun zaferiyle sonuçlanan Vatan Muharebeleri sürecinde ve hemen sonrasında oldukça dikkat çekici bir şekilde Karabağ Zaferi’nin, bu mücadelenin ve zaferin tarihinin, bu mücadele sırasında şehit olan Azerbaycan askerlerinin ve genel olarak da Azerbaycan’ın özgürlüğünün ve bağımsızlığının sembolü haline dönüştüğü görülmektedir. Bu çalışmada, Xarıbülbülün Azerbaycan tarihinde ve kültüründe, sanatında, edebiyatında, folklorunda tuttuğu yer üzerinde ana hatlarıyla durularak onun Karabağ Savaşı ve Zaferi (Vatan Muharebesi) sürecinde nasıl yeniden millî ve kültürel bir kimlik sembolü haline dönüştüğü konusu ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan millî kültürü ve kimliği, Karabağ, Vatan Muharebesi, Xarıbülbül, kültürel sembolizm

Kaynakça

• Abdullayev, N.-vd. (2009, ed.). Şuşa. Qedim Azerbaycan Diyarı. Bakı.
• Alışova D., E (2021). Azerbaycan Göçmenlerinin (Qaçqın) Manilerine Yansıyan Karabağ. Uluslararası İdil-Ural ve Türkistan Araştırmaları Dergisi (IJVUTS), 3 (5): 39-55.
• Aliyeva, M. A. (2012). “Azerbaycan Göçmenlik Bayatıları ve Karabağ Harayı.” Halk Kültüründe Göç Uluslararası Sempozyumu (28-29-30 Mayıs 2010, Balıkesir) Bildirileri (Ed. Ali Duymaz), İstanbul: Motif Vakfı Yayınları, ss. 71-85
• Aliyeva, T. (2021). “Azerbaycan’ın Aran Karabağ Bölgesinin Sözlü Edebiyatında Toprak.” ODAK (Orta Doğu ve Orta Asya-Kafkaslar Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), 1 (1): 12-23.
• Allahyarov, K. (2022). "Xarı-bülbül" adının etimologiyası. (Erişim: http://www.anl.az/down/meqale/kredo/2022/may/798553(meqale).pdf)
• Amanaliyeva, A. (2021). “The Second Karabakh War in Azerbaijan: Memorial Day, Victory Day, The Kharibulbul Symbol Of Victory And Military Trophy Park.” Uluslararası Savaş Çalışmaları Sempozyumu Bildirileri, Ankara: SDE-İKSAD (Ed. Güray Alpar-Kaldygul Adilbekova,) ss. 99-112.
• Asgerzade, L. (2017). “Karabağ Savaşı, Göç ve Edebiyat.” Geçmişten Günümüze Göç, (III. Cilt), (Ed. Osman Köse), Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları, ss. 1587-1594.
• Azerbaycan Respublikasının Qırmızı Kitabı (2013). Nadir ve Nesli Kesilmekde Olan Bitki ve Göbelek Növleri. İkinci Neşr. Bakı: Şarq-Qarb Neşriyyatı.
• Azizova, G.-Huseyn, A. A. (2021). “Evaluation The Impact Of The Development Of Culture And Creatıve Industrıes On The Tourısm Sector.” Economic and Social Development 70th International Scientific Conference on Economic and Social Development Book of Proceedings (Ed. Sakit Yagubov vd.). (2021) ss. 696-704.
• Bağırov, H.-vd. (2021). Ədəbiyyatda Qarabağ Mövzusu. Bakı: Respublika Elmi Konfransı Materialları. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi.
• Barmanbay, A. (2020). “Gurbet Şairi Ağabeyim Ağa Ağabacı ve Vatan Bağı.” Sosyal Bilimler Alanında Akademik Araştırmalar (Ed. Dursun Balkan). İzmir: Duvar, ss. 27-42.
• Caferova, A. (2005), (Düzenleyen). Azərbaycan qadın şairləri antologiyası. Bakü: Avrasya.
• Caferova, S. (2016). “Kuzey Azerbaycan Hanlıklarında Saray Kadınları ve Nikah Diplomasisi.” Akademik Bakış Dergisi, 56: 61-68.
• Ganiyeva, Z. (2022). “Karabakh Khanate of Azerbaijan: Socio-political activity of Aghabeyim Agha.” Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 7 (1), 50-68.
• Guliyeva, K. ve Gulusoy, İ. (2018). “Azerbaycan edebiyatında Karabağ temalı şiirler (şiirlerde vatan özlemi).” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(4), 2324-2351.
• Gündoğdu, S. (2009) “Akif’in ‘Bülbül’ Şiiri ile Vahabzade’nin ‘Okuma Bülbül’ Şiirlerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi.” 268: 27-30.
• Karakuş, E. (2018). “Türkçenin Oğuz Sahasının İki Vatan Şairi: Bahtiyar Vahapzade ve Abdülfettah Rauf’un ‘Vatan’ Temalı Şiirleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme.” Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 7 (1): 111-166.
• Karaman, E. (2011). “Bahtiyar Vahabzade’nin Eserlerinde Karabağ.” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 31: 75-85. Məmmədov, V. (2010). “Bahtiyar Vahapzade Yaratıcılığında Tarih.” Erdem, 57: 157-164.
• Mursal, N.- Pirverdi, N. M. (2019). “Studies on the botanical and ecological aspects of a rare species Ophrys caucasica from Azerbaijan (Orchidaceae).” Academia Journal of Medicinal Plants, 7 (9): 206-217.
• Necefova, M. (2020). “Bağımsızlık Döneminde Yaqub’un Şiirlerinde ‘Karabağ’ Teması.” Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (1), 231-251.
• Onuş, E. (2018). “Kıbrıs Türk Kültüründe Azerbaycan ve Azerî Türkü İmgesi.” Folklor Akademi Dergisi, 1 (1), 105-126.
• Tan, N. (2015). “Esir Toprakların Halk Dili ve Edebiyatı: Karabağ Folkloru.” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (39), 237-242.
• Turan, F.A. (2019). “Toplumsal Hafızada Anadolu’dan Hocalı’ya Ermeni Mezalimi.” Tarih, Siyaset ve Uluslararası Hukuk Bağlamında Hocalı Mezalimi Sempozyumu Bildirileri Kitabı. Ankara: Tarihdaş Milletler ve Topluluklar İnceleme Araştırma Eğitim Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayınları, ss. 34-42.