TÜRKAN ŞORAY FİLMLERİNDE HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARININ İŞLEVLERİ

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 40, 1139 - 1159, 18.12.2022

Aysun Dursun Ayten Gümüş

https://doi.org/10.12981/mahder.1173816

Öz

Bir millete ait maddi ve manevi değerler, kadim zamanlardan günümüze anlatılarak, yazılarak, görsel unsurlar kullanılarak geleceğe taşınmıştır. Çağın değişimi ile kültürel unsurların aktarılma ortamları farklılaşmıştır. Yazıyla başlayan gazete, dergi, radyo, televizyon, sinema ve internet yoluyla varlığını sürdürmeye devam eden elektronik kültür ortamı, halk kültürü unsurlarının aktarılma alanlarını oluşturur. Bu ortamlar arasında sinema, aynı anda pek çok kişiye hitap edebilmesi, görsel-işitsel olarak dikkatleri toplama gücünün yüksek olması ve halk kültürüne ait unsurları aktarma gibi özellikleriyle öne çıkar.
İnsanı ve yaşamı merkeze alan sinema ile kültür, zamanla birbirini besleyen iki unsur haline gelmiştir. Toplum, günlük yaşam içinde yer alan duygu, durum ve olayların bir benzerini beyazperde de görür. Halk kültürü unsurlarıyla bezenen görsellerin varlığı, halk arasında yapılagelen pek çok uygulamanın oyuncuların konuşma, kıyafet, tavır ve davranışlarına yansıması sinema filmlerinin ve oyuncularının toplum tarafından benimsenmesinin önünü açar.
Türk sinemasının önemli sanatçılarından biri olan Türkan Şoray’ın yer aldığı filmlerde, Türk halkına ait temel kültürel değerler, gelenekler ve halk kültürü unsurları büyük ölçüde varlık gösterir. Bu çalışmada Türkan Şoray’ın başrol oyuncularından biri olduğu ‘Güllü Geliyor Güllü (GGG)’ (1973), ‘Sultan Gelin (SG)’ (1973), ‘Bir Aşk Masalı Ferhat ile Şirin (BAMFİŞ)’ (1978), ‘Hazal (H)’ (1979), ‘Yılanı Öldürseler (YÖ)’ (1981), ‘Berdel (B)’ (1990), ‘Şahmaran (Ş)’ (1993) filmleri Sedat Veyis Örnek’in halkbilimi kadroları tasnifi ışığında incelenerek bu filmlerde yer alan halk kültürü unsurlarının işlevleri ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk Sineması, Türkan Şoray, Halk Kültürü Unsurları, Kültür Aktarımı, İşlev.

Destekleyen Kurum

MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOORDİNASYON BİRİMİ

Proje Numarası

21/119/05/5

Teşekkür

Bu makale Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından 21/119/05/5 kod numaralı "Türkan Şoray Filmlerinde Halk Kültürü Unsurları" başlıklı yüksek lisans tez projesi ile desteklenmiştir.

Kaynakça

• Abalı, İ. (2020). Iğdır manilerinin işlevleri üzerine bir inceleme. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (24), 115-146.
• Aksoy, M. (2007). Türk halk edebiyatında anlatım aracı olarak elmanın kullanıma ontolojik bir yaklaşım. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 7 (2), 41-56.
• Aksoy, Ö. A. (1963). Atasözleri, deyimler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 10, 131-166.
• Alptekin, A. B. (2016). Halk hikâyelerinin motif yapısı. Ankara: Akçağ.
• And, M. (1985). Geleneksel Türk tiyatrosu. İstanbul: İnkılâp.
• Aras, E. Z. (2009), Türkan Şoray: Bir imajın başarısı. Biyografya Türkan Şoray 8, İstanbul: Bağlam.
• Artun, E. (2014a). Türk halk edebiyatına giriş. Adana: Karahan.
• Artun, E. (2014b). Türk halkbilimi. Adana: Karahan.
• Artun, E. (2014c). Ansiklopedik halkbilimi/halk edebiyatı sözlüğü terimler-motifler-kavramlar. Adana: Karahan.
• Bars, M. E. (2017). Kültürel değerlerin aktarımında halk edebiyatı ürünlerinden yararlanma. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (2), 217-228.
• Bascom, W. R. (2019). Folklorun dört işlevi (çev.: Ferya Çalış), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2 (ed. M. Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır), Ankara: Geleneksel. 71-86.
• Başçetinçelik, A. (2009). Adana halk kültüründe doğum-evlenme-ölüm. Adana: Altın Koza.
• Boratav, P. N. (2016). 100 soruda Türk folkloru (İnanışlar, töre ve törenler, oyunlar). Ankara: BilgeSu.
• Bozkurt, N. (2009). Silâh. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 37, 186-187.
• Büker, S.-Uluyağcı, C. (1993). Yeşilçam’da bir sultan. İstanbul: Afa.
• Çakmak, S. (2016). Van ilinde ağıt yakan kadınlar ve ağıtların sosyal-psikolojik yönleri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 9 (17), 29-45.
• Çobanoğlu, Ö. (1999). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ.
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı.
• Dorsay, A. (2003). Sümbül sokağın tutsak kadını. İstanbul: Remzi.
• Dursun, A. (2018). Atasözlerine İşlevsel Bir Yaklaşım: Türk Halk Felsefesini Öğütlerle Anlamak, 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, 169-179.
• Dursun, A. (2021). Oyun kültür benlik-Türk halk kültüründe geleneğin “temsil”leri, İstanbul: Kesit.
• Elçin, Ş. (2004). Halk edebiyatına giriş. Ankara: Akçağ.
• Eliade, M. (2018). Şamanizm. (çev.: İsmet Birkan), Ankara: İmge.
• Ergöz, R.-Doğan, O. (2020). Kültürel bellek mekânı ve milli kimlik yaratmada Pınarbaşı ağıtlarının işlevi. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 47, 29-43.
• Ergun, P. (2004). Türk kültüründe ağaç kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Güvenç, A. Ö. (2020). Folklor ve sinema. İstanbul: Ötüken.
• Güvenç, A. Ö. (2021). Halk hikâyelerinin işlevleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (73), 57-83.
• Kalafat, Y. (2009). İslâmiyet ve Türk halk inançları. Ankara: Berikan.
• Köprülü, M. F. (2013). Edebiyat araştırmaları I. İstanbul: Alfa.
• Morgan, C. T. (2011). Psikolojiye Giriş (çev.: Hüsnü Arıcı vd), (ed. Sirel Karakaş ve Rükzan Eski), Konya: Eğitim Akademi.
• Ocak, A. Y. (2002). Alevi ve Bektaşi inançlarının İslam öncesi temelleri Bektaşi menakıbnamelerinde İslam öncesi inanç motifleri. İstanbul: İletişim.
• Ong, W.J. (2014). Sözlü ve yazılı kültür sözün teknolojikleşmesi. (çev: Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul: Metis.
• Ögel, B. (2020). Türk mitolojisi kaynakları ve açıklamaları ile destanlar II. cilt. Ankara: Altınordu.
• Örnek, S. V. (1977). Türk halkbilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Örnek, S. V. (2017). Etnoloji sözlüğü. Ankara: BilgeSu.
• Özgüç, A. (1998). Türk sinemasına damgasını vuran on kadın. İstanbul: Broy.
• Polat, İ. (2020). Kurşun dökme geleneği ve ateş kültü ile ilişkisi. Akademik MATBUAT, 4 (1), 11-26.
• Sarıkaya Hünerel, Z.-Er, B. (2012). Halk kültürünün tanıtılmasında el sanatlarının yeri ve önemi. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1 (1), 179-190.
• Sezer, S. (1998). Osmanlı’da fal ve falnameler. İstanbul: Milliyet.
• Şimşek, E. (2008), “Ölümsüzlük İlâcı Elma”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S. 3/5, s. 190-204.
• Şoray, T. (2017). Sinemam ve ben. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür. Tezcan, M. (1976). İlkel toplumlarda başlık parası geleneği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 9 (1), 415-425.
• Tezcan, M. (1981). Kan dâvâları sosyal antropolojik yaklaşım. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi.
• Tezcan, M. (1983). Giyim olgusuna sosyo-kültürel bakış ve Türklerde giyim. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimler Fakültesi Dergisi, 6 (1), 255-276.
• Tezcan, M. (2000). Türk ailesi antropolojisi. Ankara: İmge. Timurtaş, F. (2012). Türk edebiyatında Hüsrev ü Şirin ve Ferhat ü Şirin hikâyesi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 9, 65-88.
• Türkçe Sözlük. (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Yılar, Ö. (2005). Mit-efsane ve eğitim. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (11), 383-392.
• URL-1: https://www.dailymotion.com/video/xkj3sl (Erişim: 07.11.2020)
• URL-2: https://www.dailymotion.com/video/xkj3sr (Erişim: 07.11.2020)
• URL-3: https://www.dailymotion.com/video/xkj9nz (Erişim: 07.11.2020)
• URL-4: https://www.dailymotion.com/video/xkja02 (Erişim: 07.11.2020)
• URL-5: https://www.dailymotion.com/video/xkja0t (Erişim: 07.11.2020)
• URL-6: https://www.dailymotion.com/video/xkjayi (Erişim: 07.11.2020)
• URL-7: https://www.youtube.com/watch?v=1Ay7TVrZwkc (Erişim: 28.12.2020)
• URL-8: https://www.youtube.com/watch?v=DuU6N67XKSE (Erişim: 23.11.2021) URL-9: https://www.youtube.com/watch?v=Hl4IOEoqabU&t=1822s (Erişim: 26.01.2021)
• URL-10: https://www.youtube.com/watch?v=i94BOaRQV7E (Erişim: 29.01.2021) URL-11: https://www.youtube.com/watch?v=ls6emZ-Pg9U&t=2050s (Erişim: 23.11.2020) URL-12: https://www.youtube.com/watch?v=sAmGEQDRpFk (Erişim: 15.12.2020)