BASAT’IN TEPEGÖZ’Ü ÖLDÜRDÜĞÜ BOYDA İDEAL KİŞİLİK YARATIMI

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 40, 1441 - 1449, 18.12.2022

Berat Samet Kahraman

https://doi.org/10.12981/mahder.1184341

Öz

Toplumların belleğini anlatılar oluşturur. Kültürel bellekte yer eden her bir anlatı, hatırlanmaya ve anlatılmaya değer bulunması noktasında önemlidir. Kolektif belleği biçimlendiren de bu anlatılardır. Bir anlatının kolektif bellekte yer alması, toplumu hakkında pek çok işleve sahip olduğu anlamına gelir. Basat’ın Tepegöz’ü Öldürdüğü anlatı da Dede Korkut anlatıları arasında yer alacak kadar önemlidir. Metin, geleneksel kahramanlık anlatılarının sınırlarının dışındadır.
Metin, ideal kişilik yaratım sürecinin öyküsünü Konur Koca Sarı Çoban, Tepegöz ve Basat karakterleri ile verir. Çoban, bireyin bilincini sembolize eder. Çoban, bilinçli ve farkında bir yapıdadır. Peri Kızı’na da bilerek ve isteyerek tecavüz eder ve bir dizi olayları başlatır. Bu eyleminden de herhangi bir endişe duymaz. Peri Kızı’nın Çoban’a bir “emanet” vereceği haberiyle metinden kaçar. Bu noktadan sonra Tepegöz ve Basat üzerinden Çoban’ın bilinçdışında mücadele başlar. Tepegöz bilinçdışının toplumsal normların izin vermediği olumsuz dürtülerini, Basat ise bu dürtüleri dizginleyen bilinçdışının olumlu yanını sembolize eder. Bu noktada metin, Gustav Jung’ın “İdeal Kişilik Gelişimi” yaklaşımı çerçevesinde psikanalitik yöntemle değerlendirilmiştir. Tepegöz’ün ve Basat’ın yaratımının gereklilik yapısı, Çoban’ın bilinçlenme sürecinde oynadığı roller noktasında çözümlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tepegöz, Basat, Konur Koca Sarı Çoban, kişilik, bilinç, bilinçdışı

IDEAL PERSONALITY CREATION IN THE STORY WHERE BASAT KILLED TEPEGÖZ

Öz

Narratives form the memory of societies. Each narrative in the cultural memory is important in terms of being worthy of being remembered and told. It is these narratives that shape the collective memory. The inclusion of a narrative in the collective memory means that it has many functions about its society. The narrative that Basat Kills Tepegöz is also important enough to be included in the Dede Korkut narratives. The text is beyond the boundaries of traditional heroic narratives.
The text tells the story of the ideal personality creation process with the characters Konur Koca Sarı Çoban, Tepegöz and Basat. Çoban symbolizes the consciousness of the individual. Çoban is conscious and aware. He knowingly and willingly rapes the Fairy and starts a series of events. He is not worried about this action. He escapes from the text when the Fairy says that he will give a "trust" to Çoban. After this point, the struggle begins in Çoban’s unconscious mind over Tepegöz and Basat. Tepegöz symbolizes the negative impulses of the unconscious that are not allowed by social norms, while Basat symbolizes the positive side of the unconscious that restrains these impulses. At this point, the text has been evaluated with the psychoanalytic method within the framework of Gustav Jung's “Ideal Personality Development” approach. The necessity structure of Tepegöz and Basat's creation has been resolved in terms of the roles Çoban played in the awareness process.

Anahtar Kelimeler

Tepegöz, Basat, Konur Koca Sarı Çoban, Personality, Consciousness, Unconscious

Kaynakça

• Adler, A. (2017). Sosyal roller ve kişilik (Çev.: Turhan Yörükan ), İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek eski yüksek kültürlerde yazı hatırlama ve politik kimlik (Çev.: Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrıntı.
• Cohen, J. L. (2022). A’dan z’ye psikoloji, (Çev.: Mihriban Doğan), İstanbul: Say.
• Deveci, Ü. (2017). Dede Korkut anlatılarında doğa ve kültür, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi
• Ergin, M. (2018). Dede Korkut kitabı 1-2, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Freud S. (2021). Cinsellik üzerine, (Çev.: A. Avni Öneş), İstanbul: Say.
• Güvenç, A. Ö. (2019). Halk anlatılarının yeniden yazımı sürecinde Tepegöz (1923-2018), İstanbul: Ötüken.
• Halbwachs, M. (2018). Kolektif bellek, (Çev.: Zuhal Karagöz), İstanbul: Pinhan.
• İnayet, A. (2015). Basat’ın Tepegöz’ü öldürdüğü destan’ın yeni bir yorumu üzerine, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15/2, 7-13.
• Jung, C. G. (2006a). Analitik psikoloji, (Çev.: Ender Gürol), İstanbul: Payel.
• Jung, C. G. (2021b). Kişiliğin gelişimi, (Çev.: Duygu Olgaç), İstanbul: Pinhan.
• Koç Akkoyun, T. (2022). Bayburt’un kara kışı: Tepegöz. Folklor/Edebiyat Dergisi, Cilt 28, Sayı 110, 307-331.
• Korkmaz, R. (2000a). Fenomenolojik açıdan Tepegöz yorumu. Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni, (hzl.: A. Kahya-Birgül vd.), 259-270. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı,
• Korkmaz, R. (2009b). Sınırları ı̇hlal edilen doğanın ı̇ntikamı: Tepegöz, Turkish Studies International Periodical For The Languages, 4/8, 65-78.
• Malinowski, B. (1998). İlkel toplum, (Çev.: Hüseyin Portakal), İstanbul: Öteki.
• Mundy, C.S. (2021). Korkut bitig: dünyada Dede Korkut araştırmaları, Polyphemos ve Tepegöz, (Çev.: Ali Erol ve Serap Erol), (Haz.: Fikret Türkmen ve Gürol Pehlivan), İstanbul: Ötüken.
• Ong, J. W. (2014). Sözlü ve yazılı kültür sözün teknolojileşmesi, (Çev.: Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul: Metis.
• Pehlı̇van, G. (2015). Dede Korkut kitabında yapı, ideoloji ve yaratım Dresden ve Vatikan nüshalarının mukayeseli bir incelemesi. İstanbul: Ötüken.
• Saydam, M. B. (2017). Deli Dumrul’un bilinci “Türk-İslam ruhu” üzerine bir kültür psikolojisi denemesi, İstanbul: Metis.
• Tomaşevski, B. (2016). Yazın kuramı Rus biçimcilerinin metinleri, tema örgüsü, (Çev.: Mehmet Rifat, Sema Rifat), (Der.: Tzvetan Todorov), İstanbul: Yapı Kredi.
• Yıldırım, F. B. (2012a). Polyphemos ve Depegöz hikâyelerinde canlıların tasnifi, Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt:7, Sayı: 1, 281-312.
• Yıldırım, F. B. (2016b). Eski hikâye mitoslarıyla Dede Korkut’ta Depegöz, Sibirya’da Altın Arığ, Kariye’de Meryem, Felsefede Kökenciler, İstanbul: Kanat.